همه زنانی که حذف شدند؛ شورای نگهبان زنان را ساکت می خواهد

گلناز مهدوی-

مجلس دهم کار خود را در حالی آغاز کرد که در بهت همگان، یکی از زنان منتخب اصفهان، مینو خالقی، بعد از انتخابات رد صلاحیت شد. شورای نگهبان دلیل رد صلاحیت او را انتشار عکس‌های بدون حجاب او دانست. بعدتر نیز مدعی شد که تصاویری از او دارد که با مردان در حال دست‌دادن است. تا همین جای کار، نشان می‌داد که عاقبت خوشی در انتظار زنانی که به این مجلس راه یافته اند، نیست. 

شاید بی‌راه نباشد که مجلس دهم را زنانه‌ترین مجلس تاریخ جمهوری اسلامی بدانیم. ۱۸ منهای یک زن و اغلب از لیست اصلاح‌طلبان توانستند به مجلس شورای اسلامی راه‌ یابند. حتی بدون مینو خالقی که با وجود انتخاب حق نمایندگی از او سلب شد، مجلس دهم، دو برابر بهترین مجلس‌های پیشین از نظر تعداد زنان، نماینده زن داشت.

اکنون که سه سال و نه ماه از تاریخ شروع به کار این مجلس می‌گذرد، ۲ نفر از این نمایندگان به طور کلی قید نمایندگی را زدند و اساسا در انتخابات ثبت نام نکردند. از ۱۵ نماینده باقی مانده نیز ۶ نفر رد صلاحیت شدند و تنها ۹ نماینده زن مجلس دهم از غربال شورای نگهبان بیرون آمده‌اند. در این گزارش به اختصار به سابقه این زنان ثبت‌نام نکرده و رد صلاحیت شده و سرانجام کار آن‌ها خواهیم پرداخت.

پروانه سلحشوری؛ وجدان بیدار مجلس

پروانه سلحشوری را در ابتدا هیچکس نمی‌شناخت. او اصلاح‌طلبی گمنام بود که در یکی از شاخه‌های دانشگاه آزاد، جامعه شناسی درس می‌داد. اما خیلی زود، گفتگویش با ویویانا ماتزا، خبرنگار ایتالیایی، درباره حجاب، خبرساز شد. او در این گفتگو گفته بود که بالاخره در ایران نیز حجاب اختیاری خواهد شد، چون این بخشی از روند توسعه است. گفته او به مذاق خیلی‌ از تندروهای حکومت خوش نیامد و او نهایتا مجبور شد، از گفته‌اش عقب نشینی کند. 

سپس به مدت دو سال ریاست فراکسیون زنان مجلس دهم را برعهده داشت و در گیر و دار تصویب لوایحی چون انتقال تابعیت از مادر به فرزند، بسیار فعال بود. سلحشوری همواره بر احیای نقش قانونگذاری مجلس تاکید کرده و قانون را سرمنشا تغییر دانسته است. او در یک مورد در اعتراض به فاسد خواندن زنانی که علیه حجاب اجباری مقاومت می‌کنند، گفت: «به نظر من گناه بزرگی است دختری را که به حجاب اعتقادی ندارد به جرم فساد بازداشت کنیم. مجلس است که قانون وضع کرده و این مجلس است که در صورت ضرورت باید قانون را تغییر و اصلاح کند». 

بعدتر در جریان گران‌کردن یک شبه قیمت بنزین، اعتراضات مردمی در سراسر ایران و سرکوب خونین آبان ماه، در حساب توییتر خود از تزیینی بودن نقش مجلس صحبت کرده‌بود. او همچنین رفتار غیرمسوولانه علی خامنه‌ای را بازی « چی بود؟ کی بود؟ من نبودم!» خوانده بود. در نهایت نیز، با گفتن اینکه وجدانش قبول نمی‌کند که در انتخابات ثبت‌نام کند، از مشارکت در سرکوب سازمان‌یافته مردم سرباز زد.

سلحشوری یک روز پس از اعلام رد صلاحیت‌های گسترده نمایندگان مجلس دهم، به تایید صلاحیت قالیباف و رد صلاحیت نمایندگان عمدتا اصلاح‌طلب آاعتراض کرده و از نمایندگان رد صلاحیت شده خواست که به جای بدست آوردن دل شورای نگهبان، شجاعانه دلیل رد صلاحیتشان را به مردم بگویند. 

فاطمه حسینی؛ اتهام به فساد فرصت نمایندگی به او نداد!

قضیه فاطمه حسینی با بقیه نمایندگان این گزارش متفاوت است. در اوایل کار مجلس دهم بود که ماجرای پرونده حقوق‌های نجومی در دولت حسن روحانی فاش شد. نام پدر فاطمه حسینی در میان نجومی بگیران منتشر شد و پس از آن نام همسرش در ماجرای رانت صرافی ها در نوسانات قیمت ارز بر سر زبان ها افتاد تا او چنان به حاشیه رانده شود که عمر نمایندگی اش به فنا رود.

در واقع، اتهام به فساد اصلا اجازه نداد که او بتواند در طول نمایندگی‌اش سر بلند کند و در نهایت نیز در انزوا، از حضور در مجلس یازدهم صرفنظر کرد. 

طیبه سیاوشی شاه عنایتی؛ از طرح سربازی زنان تا حضور زنان در استادیوم‌ها

طیبه سیاوشی یکی از آوانگاردترین زنان مجلس دهم است. او تنها نماینده زن مجلس دهم است که چادر به سر نمی کند. سیاوشی اصلاح طلب و نماینده تهران، ری، شمیراناتو اسلامشهر و پردیس در مجلس دهم است. او در مورد موضوعات جنجالی چون ازدواج دختربچه‌ها، کودکان کار و زباله‌گرد، بازداشت روزنامه‌نگاران، ورزش دختران و زنان، حضور زنان در استادیوم‌ها و اعطای تابعیت ایرانی از طریق مادر موضع‌گیری کرده‌است. سیاوشی درباره مردانه بودن سیاست در جمهوری اسلامی نیز بارها اعتراض کرده‌است. در یک مورد با طرح مطالبه انتخاب وزیر زن در وزارتخانه‌های آموزش و پرورش و گردشگری و میراث فرهنگی، گفت: «اداره چهل ساله مردانه ایران، نتایج خوبی را به بار نیاورده است».

اما نام سیاوشی زمانی به بر سر زبان‌ها افتاد که موضوع طرح سربازی زنان را مطرح کرد. به گفته حسن نوروزی، سخنگوی کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس، این طرح توسط طیبه سیاوشی مطرح شده‌است. اما خود سیاوشی در این بار می‌گوید که این طرح هنوز کامل نیست و در صحن علنی مجلس نیز مطرح نشده‌است، بنابراین شفاف نیست. او در توضیح طرح پیشنهادی خود گفته‌است که «قرار نیست دختران در بخش نظامی حضور داشته باشند و برای عملیات نظامی آماده شوند. به نظر باید از دختران در مسائل آموزشی و بهداشتی و همچنین رویکرد نرم افزاری استفاده شود». 

حضور زنان در ارتش و نهادهای نظامی، از نظر بسیاری از فعالان فمینیست، گام بزرگی به سمت برابری جنسیتی است. با توجه به اینکه نهادهای نظامی در ایران، بودجه فراوانی دارند و حضور زنان در مقطع سربازی، جد از اینکه چه فعالیتی را انجام دهند، می تواند به ادامه فعالیت آنان در این نهادها منجر شود و فرصت‌های شغلی بیشتری برای زنان ایجاد کند، می‌توان آن را طرحی پیشروانه خواند.

هرچند، سیاوشی هنوز دلایل رد صلاحیت خود را منتشر نکرده‌ ولی به نظر می‌رسد که همه این موضع‌گیری‌ها بهانه مناسبی به دست شورای نگهبان برای رد صلاحیت او داده باشند.

معصومه آقاپور؛ نماینده‌ای که می‌خواست منتقدان را خفه کند

معصومه آقاپور، مدرس دانشگاه علامه طباطبایی تهران و مجلس دهم، وقتی معروف شد که در جلسه‌ای به‌عنوان سخنران به زبان ترکی گفته‌بود: «هر کس در انتخابات ریاست جمهوری رای نداده، اجازه اعتراض ندارد و اگر صدایش در بیاید، من خود خفه اش می‌کنم!» 

آقاپور در سال ۱۳۹۴ با کمتر از یک پنجم آرای حوزه انتخابیه شبستر، از سوی این حوزه راهی مجلس دهم شد. او از اعضای فراکسیون امید و کمیسیون زنان مجلس دهم است. آقاپور تا حالا چندین بار از مردانه بودن سیاست در ایران انتقاد کرده و خواهان مشارکت بیشتر زنان در رده‌های بالای سیاست شده‌است. در یک مورد با خطاب قرار دادن روحانی گفته‌است که رییس جمهور باید درباره اینکه وزیر زن انتخاب نکرده، به مردم پاسخ دهد.

این نماینده اصلاح طلب همچنین درباره تدریس زبان ترکی در مدارس به‌عنوان درس اختیاری نیز موضع‌گیری کرده و گفته‌: تدریس زبان ترکی به عنوان دروس اختیاری در مدارس استان‌های شمال غربی کشور، ساماندهی سیستم گرمایشی، تامین نیروی انسانی در بخش روستایی، تفکیک جنسیتی از پایه‌های چهارم تا ششم در روستا و صدور مجوز دانشگاه فرهنگیان نیازمند توجه وزارت آموزش و پرورش است.

نهایتا، آقاپور هم نتوانست در بررسی صلاحیت‌ها توسط هیات‌های نظارت بر انتخابات در شورای نگهبان، نظر مساعد این شورا جلب کند و به لیست مردودی‌های مجلس دهم اضافه شد. هرچند مشخص نیست که کدام‌یک از موضع‌گیری‌هایش، او را از چشم شورای نگهبان انداخته‌است.

سکینه الماسی؛ نماینده‌ای که با آقازاده‌ها در افتاد

مهم‌ترین دغدغه الماسی در این سه سال و نه ماه، مسایل معیشتی و محیط زیستی حوزه انتخابیه‌اش، دیر، کنگان، جم و عسلویه، بوده‌است. او در مجلس موضوعاتی چون جذب جوانان مناطق نفتی و اشتغال آنان، توسعه روستاهای جنوب استان بوشهر، وضعیت اقتصادی استان و استقلال سازمان محیط زیست از دولت را پیگیری کرده‌است. سخنرانی تند او در میان معلمان که در آن به انتقاد از وضعیت معیشتی معلمان پرداخت، خبرسازترین اتفاق این نماینده بی‌حاشیه است. در این سخنرانی که منتسب به اوست، الماسی خطاب به امامان جمعه می‌گوید: «آهای امامان جمعه که در سخنرانی‌هایتان می‌گویید مال که بیاید علم می رود، سوال میکنم شمایی که لباس پیغمبر را به تن دارید، عمامه رسول خدا را به سر دارید، چرا وقتی ثروت می‌آید دین برای شما نمی‌رود؟ چرا امتیازهای بیشتر کارخانه‌ها برای شماست... ما مخلص اسلام واقعی هستیم.»

او در ادامه همین سخنرانی با اشاره به تحقیر موجود در جامعه نسبت به معلمان، می‌گوید: «می‌گویند که اگر در انتخابات ناهار بدهند، معلمان سرازیر می‌شوند. بله من معلم گشنه‌ام، چون شکم گشادهایی مثل شما در این مملکت زیادند. من معلم پول ندارم، چون پول‌ها را میلیارد میلیارد، بزرگ‌زاده‌های این مملکت به یغما می‌برند. من معلم جیبم خالی است چون دختران و پسران مسوولین این مملکت در کانادا و کشورهای اروپایی ویلاهای آن‌چنانی دارند... به اسم اعظم خدا قسم که اگر من معلم اراده کنم، می‌توانم مملکت را فلج کنم». 

او که از طرفداران پروپاقرص تیم فوتبال جم و حضور زنان در استادیوم‌ها است، همیشه پای ثابت بازیهای تیم پارس جنوبی بود. شاید بتوان او را اولین زنی دانست که بازی فوتبال مردان را در استادیوم به تماشا می نشست.

به نظر می‌رسد که این موضع‌گیری ها، زمینه رد صلاحیت او در انتخابات مجلس یازدهم را فراهم کرده‌باشد. الماسی دلیل رد صلاحیت خود را هنوز علنی اعلام نکرده‌است.

فاطمه سعیدی؛ محافظه‌کاری که حذف شد!

فاطمه سعیدی، نماینده اصلاح طلب تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس است که پس از ثبت‌نام برای انتخابات مجلس یازدهم، توسط هیات‌های نظارت بر انتخابات در شورای نگهبان رد صلاحیت شده‌، پیش از اینکه نماینده شود، معلم و مدیر مدرسه بود. بنابراین، یکی از مهم‌ترین حوزه های تمرکز سعیدی، آموزش و پرورش و فساد صدا و سیما و شرکت‌های به اصطلاح «خصوصی» در حوزه آموزش و آمادگی برای کنکور است. او در یک مورد گفته‌است که اگر تکالیف شبانه دانش‌آموزان حذف شود، «بخش بزرگی از تجارت چند ده میلیارد تومانی برخی موسسات و صداوسیما از بین می‌رود». 

سعیدی در اقدامی دیگر با انتقاد از صداوسیما در آموزش ندادن شهروندان در زمینه بیماری‌هایی چون ایدز، آسیب‌های اجتماعی و تاثیرات فضای مجازی، این رسانه را متهم به «پاک‌کردن صورت مساله» کرده‌است. 

صدا و سیما تنها نهادی نبوده‌است که سعیدی در این چند سال با آن در افتاده‌است. او بارها درباره بازداشت و سرکوب اعتراضات معلمان، بازداشت دانش‌آموزان پس از اعتراضات دی ۱۳۹۶و وضعیت دانشجویان ستاره‌دار موضع‌گیری کرده‌است. در همین راستا، او با خانواده معلمان زندانی همچون «حبیبی» و «عبدی» دیدار و در جلسه با «محسنی اژه‌ای»، بازداشت آن‌ها را پیگیری کرده‌است.

در حوزه زنان نیز، یکی از موضع‌گیری‌های مهم او، حضور زنان در استادیوم‌های ورزشی بوده‌است. سعیدی در گفتگو با خبرگزاری خانه ملت، ممنوعیت ورود زنان به ورزشگاه‌ها را بر خلاف منشور حقوق شهروندی دانسته و خواستار منع حضور فحاشان به استادیوم‌ها شده بود، نه زنان!  این نماینده مجلس همچنین درباره حضور زنان بیشتری در مجلس یازدهم، اظهار امیدواری کرده‌بود. 

آنگونه که از بررسی عملکرد سعیدی بر می‌آید، میانه‌روی و دوری کردن از موضع‌گیری‌های تند، باید راه او برای شرکت در انتخابات مجلس یازدهم را باز می‌گذاشت، کما اینکه برخی دیگر از زنان اصلاح طلب مجلس، مانند سهیلا جلودارزاده با اجتناب از تندگویی، توانسته‌اند تایید صلاحیت خود را تضمین کنند. به نظر می‌رسد با توجه به اینکه دلیل رد صلاحیت سعیدی منتشر نشده‌، شاید این نماینده مجلس هنوز امید دارد بتواند نظر موافق شورای نگهبان را جلب کند.

حمیده زرآبادی؛ پنجه در پنجه نیروهای امنیتی

حمیده زرآبادی نماینده قزوین و آبیک در مجلس دهم شورای اسلامی است. او نیز مانند بسیاری از همکاران خود توسط شورای نگهبان رد صلاحیت شد. زرآبادی اصلاح طلب است و از اعضای فراکسیون امید مجلس دهم، اما چند باری تا به‌حال با وزیر امنیتی ارتباطات در دولت روحانی در افتاده است. در یک مورد با خطاب قرار دادن آذری جهرمی در صحن علنی مجلس از او پرسید که چرا اینترنت بدون فیلتر را در اختیار عده خاصی قرار داده‌اید که به نفع شما و مجموعه شما می‌نویسند و چرا اینترنت بدون فیلتر در اختیار بقیه روزنامه نگاران نیست؟ 

زرآبادی همچنین با سوال از آذری جهرمی در منصوب کردن اقوام خود، درباره دستمزد ۶۹ میلیون تومانی خواهر همسر وزیر ارتباطات افشاگری کرد. در پی این درگیری لفظی، آذری جهرمی، زرآبادی را به یک مناظره زنده در اینستاگرام دعوت کرد ولی زرآبادی در پاسخ گفت که در روستاهای حوزه انتخابیه‌اش حضور دارد و در آنجا اینترنت مناسب  برای لایو اینستاگرام نیست. 

او همچنین درباره شنود مکالمات تلفنی خود از آذری جهرمی سوال پرسیده و خطاب به روحانی گفته بود: «آقای رییس جمهور گفتید که وقتی تفنگ، پول و رسانه در اختیار یک نهاد باشد، فساد می آورد. امروز وزیر شما، با تجمیع پول، رسانه و ارتباطات سیاسی و امنیتی دهان رقبا و منتقدان خود را گاز انبری بسته است و الحق و الانصاف خوب توانسته که مخالفین خود را خوار و خفیف و خراب کند. علی برکت الله». 

از دیگر موضع‌گیری‌های زرآبادی علیه نهادهای امنیتی، موضع گیری اخیر او در حادثه تلخ شلیک به هواپیمای مسافربری و کشته شدن همه ۱۷۶ سرنشین آن است. او در حساب توییتر خود بدون اینکه به نهاد خاصی اشاره کند، خواسته بود تا در تهران، روزی را برای تشییع پیکر کشته شدگان تعطیل اعلام کنند و روی تابوت کشته‌شدگان این حادثه هشتاد میلیون بار بنویسند، نفرین بر جنگ و نفرین بر جنگ‌افروز. 

به اعتقاد بسیاری، سپاه پاسداران با جنگ‌افروزی در منطقه خاورمیانه، بهانه لازم برای حضور و قدرت بیشتر را برای خود ایجاد کرده‌است. بنابراین، احتمال آن می‌رود که زرآبادی نیز به همین منظور بر جنگ افروزان منطقه نفرین فرستاده‌است. زرآبادی، دلیل رد صلاحیت خود را عدم التزام به اسلام اعلام کرده‌است. پیشینه او در درگیری با نهادهای امنیتی مشخص می‌کند که شورای نگهبان بر چه اساسی و با چه تعریفی از اسلام، او را ملتزم به اسلام نداشته و رد صلاحیت کرده است. 

زهرا ساعی؛ #من‌‌هم‌سپاهی‌ام!

زهرا ساعی آخرین نفر از لیست ۶ نفره نماینگان زن رد صلاحیت‌شده‌ مجلس دهم برای انتخابات مجلس یازدهم است. او نماینده اعتدال گرای تبریز، اسکو و آذرشهر در مجلس دهم است. بیشتر موضع‌گیری‌های ساعی درباره حوزه انتخابیه‌اش بوده‌ و کمتر در مسایل ملی وارد شده‌است. برای مثال او درباره آتش‌سوزی بازار تبریز، احداث فرهنگستان زبان و ادبیات ترکی و تدریس آن در مدارس و دانشگاه‌ها، نحوه خصوصی‌سازی شرکت ماشین سازی تبریز و خشک شدن دریاچه ارومیه موضع‌گیری کرده‌است. 

برخلاف بقیه زنان رد صلاحیت شده، مواضع زهرا ساعی چندان نیز به نفع زنان نیست. برای مثال، او در یک سخنرانی، توجه بیش از حد به حضور زنان در عرصه‌های عمومی را دلیل سست شدن بنیاد خانواده دانسته‌بود. البته به این موضوع نیز اشاره کرده بود که بی‌توجهی به زنان نیز اثرات زیانباری دارد. به نظر می‌رسد که او در موضوع مشارکت زنان، خط میانه را در پی گرفته و چندان تمایلی ندارد که نماینده زنان تلقی شود.

پدر ساعی سپاهی بود و بر اثر جراحات جنگی در دهه ۷۰ درگذشت. بنابراین دور از ذهن نیست که این نماینده که به حزب اعتدال نزدیک است، مواضعی موافق سپاه پاسداران داشته باشد. او در ماجرای حمله موشکی سپاه به پایگاه‌ عین الاسد و اربیل، از این حمله‌ها با عنوان «سیلی کوچکی در برابر جنایات حامی بزرگ تروریسم» یاد کرده، در حالیکه درباره ساقط شدن هواپیمای مسافربری توسط سیستم پدافند موشکی سپاه در همان روز، اظهار نظری نکرده‌‌است. ساعی همچنین در توییتی دیگر، نسبت به «عداوت» آمریکا با سپاه در پی تحریم اقتصادی سپاه پاسداران توسط وزارت خزانه داری آمریکا، اعتراض کرده و هشتگ «من‌ـ هم سپاهی‌ـ ام» را به بکار برده بود.  

نظر به مشی میانه و دفاع تمام قد ساعی از سپاه پاسداران، به نظر می‌رسد که باید منتظر تایید صلاحیت او توسط شورای نگهبان در دقیقه ۹۰ باشیم.

زنانی که نیامدند و یا با تیغ رد صلاحیت حذف شدند

اسامی زنانی که می توانستند در ساختار قانونگذاری موثر بوده و اوضاع را به نفع همگان بهتر کنند، طولانی‌تر از این حرف هاست. حتی اگر فقط بخواهیم به زنانی اشاره کنیم که در چارچوب قوانین جمهوری اسلامی نیز امکان دسترسی به مجلس یازدهم را داشته‌اند، اما سخت‌گیری‌ها و رویکردهای حذفی شورای نگهبان مانع حضور آن‌ها شده‌، نیز لیستی بلند بالا خواهیم داشت. حقیقت ماجرا این است که زنان بسیاری در جامعه ایران هستند که بنا به سخت‌گیری‌های ساختار سیاسی مردسالار در ایران و نیز قدرت ماورایی آن در حذف دگراندیشان و خصوصا دگراندیشان زن، نتوانسته‌اند مشارکت کنند یا تصمیم‌گرفته‌اند از این ورطه دوری کنند. 

از جمله زنانی که نخواسته‌اند در انتخابات مجلس یازدهم شرکت کنند، می توان به الهه کولایی، استاد دانشگاه تهران و نماینده مجلس ششم، فخرالسادات محتشمی‌پور، عضو سابق جبهه مشارکت، فاطمه کروبی، فائزه هاشمی، اشرف بروجردی و شهلا لاهیجی و... نام برد. همچنین، سیاستمداران زنی چون شهیندخت مولاوردی، فاطمه راکعی و آذر منصوری  بودند که در این انتخابات ثبت‌نام کرده ولی از سوی شورای نگهبان رد صلاحیت شدند. 

جمع‌بندی

نگاهی به لیست زنان رد و تایید صلاحیت شده مجلس دهم، در انتخابات مجلس یازدهم، نشان می دهد از نظر شورای نگهبان زنی صلاحیت نمایندگی دارد که در مجلس ساکت باشد تا نامحرمی صدایش را نشنوند، مگر در حمایت از سیاست های حکومت.

شورای نگهبان، از طریق نظارت استصوابی سال‌هاست که در پی حذف صداهای مخالف و منتقد رهبر جمهوری اسلامی و نهادهای وابسته به اوست. در سال‌های اخیر، این حلقه تنگ‌تر شده و گریبان اصلاح طلبان که خود بخشی از حاکمیت هستند را نیز گرفته‌ ولی وقتی به زنان می‌رسد این حلقه بسیار تنگ‌تر می‌شود. این شورا زنان را در حد «مانکن» و برای رنگ و رو بخشیدن به ویترین نظام تحمل می‌کند.