مجمع مشورتی حقوقی (پژوهشکده شورای نگهبان)

«تشکیل یک مرکز پژوهشی قوی و استفاده از دیدگاه‌های تخصصی علما، فقها، استادان دانشگاه‌ها و دیگر کارشناسان، دقت‌نظر شورا را در بررسی ابعاد گوناگون قوانین، افزایش خواهد داد، ضمن آنکه ایجاد کمیسیون‌های تخصصی نیز می‌تواند روند فعالیت‌های شورا را عمق بیشتری بخشد.» و یا «شما متخصص شورای نگهبان داشته باشید؛ کسانی باشند که آنجا بنشینند، بحث کنند، جوانب قضیه را بسنجند، با افرادی مشورت کنند، بعد نظرشان را به صورت یک نظر تخصصی در اختیار شما بگذارند. او کارشناس شماست که برای شما نظر داده است. همینطور در زمینه‌های تخصصی دیگر، آن چیز‌هایی را که به اصول قانون اساسی یا به مسائل شرعی ارتباط دارد، از دید تخصصی این شخص استفاده کنید. بنابراین یک مرکز اینجوری لازم است.» 

این‌ها توصیه‌های اکید آیت الله خامنه‌ای رهبر ایران است که به گفته سید حجت‌ اله علم‌الهدی قائم‌ مقام پژوهشکده شورای نگهبان منجر به تشکیل «مرکز تحقیقات شورای نگهبان» می‌شود. مرکزی که امروزه از آیت الله هاشمی شاهرودی به عنوان موسس آن یاد می‌شود.

تشکیل مجمع مشورتی حقوقی:

«مجمع مشورتی حقوقی» یا همان «مرکز تحقیقات شورای نگهبان» در سال ۱۳۷۶ و با هدف پشتيباني علمي و كارشناسي و ارائه نظرات مشورتي به شوراي نگهبان تاسیس شد اما به غیر از یک نظر مشورتی حقوقی در سال ۱۳۷۷، هیچ نشانی از فعالیت‌های این مرکز تا سال ۱۳۷۹ نیست. 

در سال ۱۳۷۹ غلامحسین الهام عضو حقوقدان این شورا به سمت ریاست مرکز تحقیقات شورای نگهبان می‌رسد. اندکی بعد و با استعفای آیت الله طاهری خرم آبادی از عضویت در جمع فقهای شورا، احمد جنتی در نامه‌ای به رهبر ایران خواستار تشکیل «مجمع مشورتی فقهی» به ریاست آیت الله طاهری می شود. 

بدین ترتیب ۲۱ سال بعد از تاسیس شورای نگهبان، این نهاد صاحب دو بازوی مشورتی حقوقی و فقهی می‌شود، یکی در قم، مخصوص فقها و دیگری در تهران ویژه حقوقدانان و متخصصان و صاحب نظران. 

این رویداد همزمان است با افزایش چشمگیر بودجه شورای نگهبان در سال ۱۳۸۰. در این سال بودجه شورای نگهبان از ۴۸۰ میلیون تومان (سال ۷۹) به ۲ میلیارد و ۲۳۰ میلیون تومان افزایش می‌یابد. یعنی حدود ۴.۷ برابر افزایش ناگهانی بودجه که به نظر می‌رسد بی ارتباط با تغییرات در ساخت اداری شورا نیست. 

وظیفه مجمع مشورتی حقوقی شورای نگهبان

گرچه اطلاعاتی از تعداد اعضای، نحوه انتخاب و انتصاب‌شان و نحوه برگزاری جلسات مجمع مشورتی حقوقی در دست نیست اما از لابلای اظهار نظرات افراد و مسئولان می‌توان به برخی اطلاعات  دست یافت. 

«مجمع مشورتی حقوقی را جمعی از حقوقدانان تشکیل می‌دهند که با تشکیل جلسات در خصوص مصوباتی که در دستور کار شورای نگهبان است، بحث‌های علمی و کارشناسی می‌کنند و عنداللزوم میهمانانی هم با توجه به تخصصی که دارند از مجلس و یا مراکز، ارگان‌ها و وزارتخانه‌های مربوطه دعوت می‌کنند تا نقطه‌نظرات آن‌ها نیز درخصوص مصوبات، أخذ شود و در نهایت نظرات جمع‌بندی و نهایی می‌شود و برای اعضای محترم شورای نگهبان ارسال می‌گردد.» این اظهارات قائم مقام پژوهشکده شورای نگهبان است در تعریف وظایف مجمع مشورتی حقوقی.

محسن اسماعیلی حقوقدان اسبق این شورا با اشاره به تشکیل جلسات مجمع مشورتی حقوقی در تهران می‌گوید: «مصوباتی که از مجلس برای شورای‌نگهبان فرستاده‌ می‌شود، همزمان با ارسالش برای اعضا، به این دو مجمع مشورتی هم ارسال می‌شود.»

فیروز اصلانی عضو هیئت علمی دانشکده حقوق دانشگاه تهران نیز می‌گوید در مجمع مشورتی حقوقی، هم از اساتید حقوقی دانشگاه‌ها استفاده می‌شود و هم از اساتید مربوط به بحث‌های تخصصی، مانند اساتید اقتصاد که در طرح‌ها و لوایح اقتصادی از آنها استفاده می‌شود.»

سال گذشته احمد جنتی دبیر شورای نگهبان نیز در توضیح نحوه فعالیت مجمع مشورتی حقوقی گفته بود: «پژوهشکده شورای نگهبان برای اظهارنظرات خود از دستگاه‌های مربوطه دعوت می‌کند و نظرات و دلایل آنها را راجع به مصوبه می‌گیرد و پس از بررسی و تحقیقات لازم، نتایج و نظرات خود را ارائه می‌نماید.»

پژوهشکده شورای نگهبان

با مرور زمان و افزایش بودجه‌ شورای نگهبان، ساختار این شورا دچار تغییراتی شد و سرانجام مرکز تحقیقات شورای نگهبان به «پژوهشکده شورای نگهبان» تبدیل شد.

در دی ماه سال ۱۳۹۲ سیامک ره‌پیک رئیس مرکز تحقیقات شورای نگهبان از تلاش این شورا برای تبدیل موافقت اصولی پژوهشکده به موافقت قطعی خبر داد و گفت «موافقت اصولی پژوهشکده صادر شده است» و امیدوار است تا شورای نگهبان از یک پژوهشکده رسمی مورد تایید آموزش عالی و مراکز علمی، برخوردار شود تا با تامین امکانات، فضای مناسب، بودجه کافی، مسائل نرم افزاری و جذب نیروهای کارآمد برای پژوهشکده، خدمات رسانی مطلوب تری به شورا انجام شود. 

با تاسیس پژوهشکده شورای نگهبان، مجامع مشورتی حقوقی و فقهی به عنوان زیر مجموعه‌های این مرکز معرفی شدند.

مهمترین اهداف و فعالیت‌های پژوهشکده شورای نگهبان:‌

- بررسي تمام مصوبات مجلس و ارائه نظر مشورتي مستدل و مستند به شوراي نگهبان در خصوص مغايرت يا عدم مغايرت آنها با قانون اساسي

- انتشار نظرات شوراي نگهبان به همراه مستندات آن‌ها

- آماده سازي و مستند سازي مشروح مذاكرات شوراي نگهبان و انتشار آنها

- استخراج استدلال‌هاي شوراي نگهبان در ارائه نظرات در خصوص مصوبات مجلس و نيز نظرات تفسيري شوراي نگهبان، از خلال مشروح مذاكرات شوراي نگهبان و انتشار آنها به صورت كتاب

- انجام مطالعات در حوزه‌هاي مربوط به وظايف شوراي نگهبان خصوصاً حقوق اساسي جمهوري اسلامي ايران

- تبيين نظام حقوق اساسي جمهوري اسلامي ايران در قالب كتاب و مقاله بر پايه متن قانون اساسي و مباني آن و نيز نظرات شوراي نگهبان به عنوان نهاد مفسر و مبيِّن قانون اساسي.

- انجام مطالعات نظري و روشي در خصوص تفسير و خصوصاً تفسير قانون اساسي

- انجام مطالعات در خصوص انتخابات و نظارت بر آن

- انجام مطالعات تطبيقي در حوزه‌هاي مرتبط با شوراي نگهبان خصوصاً حقوق اساسي و بهره‌گيري از آن جهت ارائه نظرات مشورتي متقن‌تر به شوراي نگهبان.

تربیت نسل بعدی شورا:

در کنار اهداف ذکر شده، این پژوهشکده هدف مشخص دیگری نیز دارد؛ «آماده سازی افراد برای حضور در شورای نگهبان.»

عدم انتشار اسامی اعضای مجامع فقهی و مشورتی و انتخاب برخی از اعضای شورای نگهبان در سال‌های اخیر از میان این اعضا، نشان از برنامه ریزی پررنگ این مرکز برای تربیت حقوقدانان و فقهای شورای نگهبان دارد. 

 سیامک ره‌پیک که هم‌اکنون ریاست این پژوهشکده را بر عهده دارد در کنار هادی طحان نظیف عضو تازه وارد شورای نگهبان، سابقه عضویت در مجمع مشورتی حقوقی را داشته اند. 

به گفته سید حجت‌ اله علم‌الهدی قائم‌ مقام پژوهشکده شورای نگهبان، این پژوهشکده در طول سال کارگاه‌های مختلفی برای معرفی شورای نگهبان و معرفی نظرات شورای نگهبان در حوزه‌های مختلف طراحی، برنامه‌ریزی و اجرا می‌کند؛ به عنوان مثال پژوهشکده در سال ۱۳۹۷، تعداد ۶۲ کارگاه آموزشی برگزار کرده که حدود ۲۶۰۰ نفر در این کارگاه‌ها حضور پیدا کردند.

 در سال جاری همچنین یک رقابت علمی تحت عنوان شبیه‌سازی شورای نگهبان از طرف این پژوهشکده برگزار شد که این رقابت علمی مسابقه‌ای جهت معرفی شورای نگهبان و آموزش غیرمستقیم نحوه عملکرد این شورا بود. 

به گزارش ایسنا در این رقابت ۵۰ تیم دانشجویی از دانشگاه‌های سراسر کشور به همراه یک نفر استاد راهنما حضور داشتند که گروه های شرکت کننده متناسب با جدول زمان بندی اعلام شده به رقابت پرداختند. گروه‌ها در این دور از رقابت در زمان ۹۰ دقیقه‌ای همانند شورای نگهبان تشکیل جلسه داده و اقدام به بررسی مصوبات و استفساریه های از پیش طراحی شده توسط کارگروه محتوایی مسابقات کردند.

گفته می‌شود در دور بعدی این رقابت‌ها قرار است فرایند بررسی صلاحیت نامزدهای انتخاباتی در شورای نگهبان شبیه سازی شود. 

منبع: عرصه سوم