رابطه مجلس دهم و دولت؛ دومین سوال از رییس‌جمهور در تاریخ مجلس

 انتخابات مجلس دهم در شرایطی برگزار شد که  اصلاح‌طلبان به دلیل رد صلاحیت گسترده نتوانسته بودند با چهره‌های شاخص خود وارد عرصه رقابت شوند، اما با بسیج تمام امکانات خود و ائتلاف با اعتدال‌گرایان توانستند لیستی از چهره‌های کمتر شناخته‌شده تهیه و تمام ۳۰ کرسی تهران را تصاحب کنند. آن‌ها در کل کشور نیز اکثریت نسبی را به دست آوردند و توانستند به سه دوره حاکمیت مطلق جناح مقابل بر پارلمان پایان دهند. ترکیب مجلس جدید نوید همکاری و تعامل با دولت روحانی را می‌داد اما روند امور مطابق پیش‌بینی‌ها، پیش نرفت.

ترکیب عددی بعضا متغیر سه فراکسیون اصلی امید (اصلاح‌طلب)، ولایی (اصولگرا) و مستقلین ولایی (حامیان علی لاریجانی) در مجلس دهم رویدادها و مواضع گوناگونی را در پارلمان ازجمله در تعامل با دولت موجب شد.

اعتراضات گسترده دی‌ ۱۳۹۶ و پس‌ازآن خروج آمریکا از برجام، سقوط بی‌سابقه ارزش پول ملی و مشکلات اقتصادی باعث شد نمایندگان از سال دوم به بعد اصطکاک بیشتری با دولت پیدا کنند. از سویی پنج استیضاح، دو برکناری و یک سوال از رییس‌جمهورر در نیمه دوم عمر این مجلس انجام شد.

نشست با منتخبان؛ «تدبیر مشترک»

یک هفته پس از مشخص شدن نتایج دور دوم انتخابات مجلس، «حسن روحانی» سعی کرد در نشست مشترکی با منتخبان، خاطره تقابل‌های مجلس اصولگرای قبل را فراموش کند و همسویی دو قوه را «انتظار مردم» برای تحقق رونق اقتصادی بنامد. در جلسه ۱۹اردیبهشت۱۳۹۵ او حل‌وفصل مشکلات کشور را در گرو «تدبیر مشترک» دولت و مجلس عنوان و پیام مردم در انتخابات اخیر را همان پیام خرداد ۱۳۹۲ (انتخابات ریاست‌جمهوری قبلی) دانست. در این نشست «محمدرضا عارف»، سرلیست اصلاح‌طلبان و منتخب اول تهران، وعده تعامل مجلس با دولت و «مشارکت حداکثری با دولت به‌جای روبرو شدن» داد. «علی لاریجانی» هم گفت اگر دولت برای رسیدن به شرایط خوب اقتصادی نیاز به قانون داشته باشد، مجلس کمک خواهد کرد. 

استیضاح نخست؛ بازهم آخوندی        

اولین چالش جدی مجلس دهم با دولت، شش ماه بعد و با وقوع تصادفات ریلی و هوایی در جریان استیضاح «عباس آخوندی»، وزیر راه و شهرسازی رخ داد. آخوندی که سال قبل نیز در مجلس نهم استیضاح و ابقا شده بود، این بار هم در اول اسفند ۱۳۹۵ با ۱۷۶ رای (در مقابل ۷۴ مخالف و پنج ممتنع) ابقا شد. نکته جالب‌توجه تشابه بسیار نزدیک نتایج آرای هر دو استیضاح باوجود تغییر ترکیب مجلس بود، اما این آخرین استیضاح آخوندی نبود. رکورددار استیضاح وزیران جمهوری اسلامی، درست یک سال بعد هم در اسفند ۱۳۹۶ به مجلس فراخوانده شد و بازهم رای آورد اما این بار عدد موافقانش به طرز معنی‌داری کاهش یافتند. عباس آخوندی که یک دوره هم سابقه وزارت مسکن در دولت دوم هاشمی را داشت، با سه استیضاح ناکام تنها وزیری است که بیشترین استیضاح را در کمتر از سه سال (از ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۶) در کارنامه خود دارد.  

تایید کابینه دوم منهای بی‌طرف   

با انتخاب دوباره حسن روحانی به ریاست جمهوری، اواخر مرداد ۱۳۹۶ کابینه دوم دولت به مجلس معرفی شد و همه وزرای پیشنهادی به‌جز «حبیب‌الله بی‌طرف» (برای وزارت نیرو) از مجلس رای اعتماد گرفتند. نکته مهم اختلاف معنی‌دار آرای وزرا در مقایسه با مجلس قبل بود؛ بیشتر وزرای جدید کابینه در مقایسه با همتایان خود در دولت قبلی رای بیشتری آوردند و «مسعود سلطانی‌فر» گزینه پیشنهادی وزارت ورزش و جوانان که در مجلس قبل با ۱۱۷ رای نتوانسته بود وارد کابینه شود، این بار با ۲۲۵ رای وزیر شد ولی آرای «محمود علوی» (اطلاعات)، «عبدالرضا رحمانی فضلی» (کشور) و «حسن قاضی‌زاده هاشمی» (بهداشت) کاهش یافته بود.

اعتراضات دی‌ماه؛ سه استیضاح هم‌زمان        

بعد از اعتراضات دی‌ در بسیاری از شهرها، رویکرد مجلس با دولت حسن روحانی تغییر کرد و انتقادات اصولگرایان شدت بی‌سابقه‌ای یافت. هشت ماه بعد از رای اعتماد به وزرا در اتفاقی بی‌سابقه در تاریخ جمهوری اسلامی سه وزیر دولت برای استیضاح به مجلس فراخوانده شدند؛ عباس آخوندی وزیر مسکن (برای بار سوم) و «علی ربیعی» وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در ۲۲ اسفند و «محمود حجتی»، وزیر جهاد کشاورزی فردای آن روز استیضاح شدند. هرچند هر سه وزیر توانستند مجددا رای اعتماد مجلس را به دست آورند، اما استیضاح سه وزیر اقتصادی پیام مهمی به دولت فرستاد. 

تابستان ناکام روحانی؛ طرح سوال و ۲ برکناری   

پس‌لرزه‌های نارضایتی‌های دی‌ماه، خروج آمریکا از برجام و جهش نرخ ارز شدیدتر شد و هم‌زمان با اعتراضات به گرانی دلار و ناآرامی در شهرهای خرمشهر و کازرون، اعتصاب کامیون‌داران هم مزید علت شد تا سال ۱۳۹۷ روحانی و دولتش آماج بیشترین انتقادات قرار گیرند.

مجلسی‌ها هم بر شدت انتقادات افزودند و در نخستین گام ۱۰ مرداد، ۸۰ نماینده طرح سوال از رییس‌جمهورر را به مجلس دادند. پنج روز بعد روحانی در گفتگوی تلویزیونی و در واکنش به این طرح گفت رابطه ما با مجلس «بسیار خوب و نزدیک است»، اما مجلس به فاصله ۴۸ ساعت بعد علی ربیعی وزیر کارو یکی از نزدیک‌ترین یاران روحانی را برای بار دوم به مجلس احضار  و این بار با استیضاح برکنار کرد.

چهارم شهریور نیز «مسعود کرباسیان»، وزیر اقتصاد، استیضاح و عزل شد و نوبت به طرح سوال از شخص رییس‌جمهورر رسید. در جلسه شش شهریور هرچند خبری از جنجال‌ها و تنش‌های سوال از احمدی‌نژاد نبود، اما نمایندگان از پاسخ‌های روحانی جز در یک مورد قانع نشدند. «کنترل قاچاق کالا و ارز»، «کاهش ارزش پول ملی»، «کاهش نرخ بیکاری و وضعیت رکود اقتصادی» چهار محوری بود که نمایندگان از پاسخ روحانی قانع نشدند. به‌این‌ترتیب در تابستان داغ ۱۳۹۷ دو وزیر اقتصادی کابینه برکنار شدند و برای دومین بار در تاریخ جمهوری اسلامی، رییس‌جمهورر برای طرح سوال به مجلس رفت. 

افزایش حقوق و شورای حل اختلاف قوا    

پس‌ازآن، بااینکه برخی نمایندگان نزدیک به جبهه پایداری بارها برای استیضاح روحانی تلاش کردند اما هرگز موفق نشدند. 

پس از تغییر آیین‌نامه داخلی مجلس، مقرر شد رییس‌جمهور و هر یک از وزرا در مرداد هر سال، گزارش عملکرد به مجلس ارایه کنند. مصوبه‌ای که دولت به جد با آن مخالفت کرد حتی حسن روحانی در نامه‌ای به رهبر ایران اعلام کرد که این اقدام، اشکال قانونی دارد.

آیت‌الله «خامنه‌ای» نیز این موضوع را به  هیات حل اختلاف قوا ارجاع داد و این هیات اعلام کرد که دولت ملزم به ارائه گزارش سالانه به مجلس نیست.

 سال آخر مجلس دهم با تشدید تنش در روابط ایران و آمریکا، توجه‌ها به سمت سیاست خارجی جلب شد و با کاهش شوک تحریم‌ها بر قیمت اجناس و ارز، اندکی از انتقادات اصولگرایان به دولت کاسته شد؛ هرچند با هر بار زمزمه مذاکره و رابطه با آمریکا، نمایندگان فراکسیون ولایی هشدارهای تندی به روحانی و وزیر خارجه‌اش دادند.