رابطه مجلس پنجم و دو دولت؛ استیضاح دو وزیر

انتخابات مجلس پنجم با مشارکت ۷۱ درصد واجدان شرایط یکی از بالاترین نرخ‌های رقابت‌های پارلمانی را تا آن زمان داشت. از دل این انتخابات اقلیتی قوی به وجود آمد که قادر بود بر رای اکثریت در پارلمان اثر بگذارد. به‌عبارتی‌دیگر، فراکسیون اکثریت مجلس چهارم در مجلس پنجم شکننده شد و نمایندگان نزدیک به جناح چپ توانستند تا حدودی در مجلس پنجم دوباره صاحب قدرت شوند. در کنار این دو فراکسیون البته، فراکسیون مستقلی نیز شکل گرفت که با گردش به چپ و راست می‌توانست موازنه را به نفع آن‌ها تغییر دهد. این مجلس سال اول را با سال آخر دولت هاشمی و سه سال آخر را با ۳ سال اول دولت خاتمی همراه بود.  

مجلس پنجم و دولت اصلاحات؛ استیضاح نوری و مهاجرانی

«علی‌اکبر ناطق نوری» و یاران محافظه‌کارش که طی ماه‌های گذشته بیشترین حملات و انتقادات را به دولت سازندگی وارد کرده بودند، در ابتدای دوره جدید مجلس با نگاهی که به انتخابات ریاست جمهوری داشتند سعی کردند دامنه اختلافات با «هاشمی رفسنجانی» را محدود کرده و بیشتر نیروی خود را برای انتخابات  سال ۱۳۷۶ متمرکز کنند. ازاین‌رو ناطق نوری پنجم شهریور ۱۳۷۵ در گفتگویی به مناسبت هفته دولت، هاشمی رفسنجانی را «برگ زرینی در تاریخ انقلاب» نامید و بودجه سال ۱۳۷۶ کل کشور با کمترین مشکلی در مجلس تصویب شد.

پیام رای اعتماد به کابینه

مجلس پنجم که یک روز بعد از اعلام نتایج انتخابات ریاست جمهوری، در نامه‌ای به محمد خاتمی، «آمادگی کامل خود را جهت هرگونه همکاری و مساعدت» اعلام کرده بودند، ۲۹ مرداد در نخستین مواجهه با دولت به بررسی کابینه و رای اعتماد به وزرا پرداختند. اگرچه همه وزرای پیشنهادی رای اعتماد گرفتند اما آرای برخی از آن‌ها شکننده بود. «عطاالله مهاجرانی» (وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی)، «عبدالله نوری» (وزیر کشور)، «حسین مظفر» (وزیر آموزش‌وپرورش) و «محمود حجتی» (وزیر راه و ترابری) به ترتیب با ۹۶، ۸۹، ۸۴ و ۸۱ رای مخالف، کمترین رای موافق را به دست آوردند و از همان ابتدا روشن بود که آن‌ها می‌توانند گزینه‌های استیضاح در ماه‌های بعد باشند.

استیضاح و برکناری نوری   

نخستین تقابل جدی نهادهای مخالف دولت «محمد خاتمی»، شش ماه بعد از روی کار آمدن دولت هفتم و با دستگیری شهردار تهران آغاز شد. «غلامحسین کرباسچی»، در نخستین روزهای سال ۱۳۷۷ به اتهامات مالی بازداشت و به‌سرعت محاکمه شد؛ طرفداران دولت این محاکمه را در راستای تضعیف و فشار به دولت تعبیر کردند و مباحث آن به استیضاح عبدالله نوری هم کشیده شد. عمر وزارت نوری به ۱۰ ماه نرسیده بود که ۳۱خرداد۱۳۷۷ مجلس پنجم او را استیضاح و برکنار کرد. در جریان استیضاح وزیر کشور، دفاع نوری از کرباسچی یکی از مهم‌ترین محورها بود و «محمدرضا باهنر» به دو مورد از سخنان او اشاره کرد که تضعیف دستگاه قضا و ایجاد تشنج و جو فشار خوانده شد. نخست مصاحبه با روزنامه جامعه در تاریخ ۱۸فروردین۱۳۷۷ که نوری گفته بود: «من نمی­توانم مراتب تردید خود را از كفایت و صلاحیت دست‌اندرکاران این پرونده ابراز كنم.» و دیگری به نقل از خبرگزاری رویترز که نوشته بود: «وزیر كشور امروز در یك مورد نادر، عالی‌ترین رده قضایی كشور را به باد انتقاد گرفت.» این اما تنها محور مخالفان نوری نبود، آن‌ها او را به عزل و نصب‌های جناحی استانداران و فرمانداران، ایجاد تنش در کشور و ...متهم کردند. نهایتا در پایان جلسه، عبدالله نوری با  ۱۳۷ رای از مجموع ۲۶۵ برکنار شد اما محمد خاتمی بلافاصله او را به‌عنوان معاون «توسعه امور اجتماعی» خود منصوب کرد و یک ماه بعد «موسوی لاری»، معاون پارلمانی وزارت كشور، جایگزین او شد.  

استیضاح مهاجرانی و حمله به کوی دانشگاه   

 در آخرین سال فعالیت مجلس پنجم رویدادهای مهمی در کشور رخ داد که نقش مهمی در ترکیب مجلس آینده و جناح‌بندی‌های سیاسی داشت که مهم‌ترین آن‌ها تصویب طرح اصلاح قانون مطبوعات،  حمله به کوی دانشگاه تهران و تبریز و ترور «سعید حجاریان» بود. قبل از این اتفاقات اما مجلس در ۱۱اردیبهشت۱۳۷۸ وزیر ارشاد را به استیضاح کشاند که ناکام بود.

 در این جلسه ابتدا رییس مجلس متنی را خواند که در آن رهبر جمهوری اسلامی گفته بود: «در مورد مساله‌ استیضاح‌ هیچ‌کدام‌ از اطراف‌ قضیه‌ نفیا و اثباتا مطلبی‌ را از قول‌ این‌جانب‌ نقل‌ ننمایند.» 

«محمد حسینی»، نماینده رفسنجان که بعدها در دولت «محمود احمدی‌نژاد» وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی شد از مهاجرانی  پرسید: «جناب‌ وزیر! این‌سان‌ تندوتیز کجا می‌روید؟ آش آن‌قدر شور شد که‌ خان‌ هم‌ فهمید و دادش‌ درآمد.»

«علی‌اکبر موسوی‌حسینی»، معروف به «حسینی اخلاق در خانواده» هم ‌نیز به‌شدت به حوزه کتاب حمله کرد اما همه این حرف‌ها باعث برکناری وزیر نشد و مهاجرانی وزیر ارشاد ماند.

کلیات طرح اصلاح قانون مطبوعات به‌رغم مخالفت‌های جدی دولت و رسانه‌ها در ۱۶ تیر در مجلس تصویب و زمینه‌ساز حوادث مهمی ازجمله حادثه کوی دانشگاه تهران و تبریز و ناآرامی‌های بعدی شد. در زمان این حادثه، مجلس پنجم، در تعطیلات تابستانی بود ولی هیات‌رییسه پس از چند روز، در بیانیه‌ای از مسوولان امنیتی خواست كه «بر اساس فرمان رهبری در راستای برقراری آرامش تلاش كنند». بعد از پایان تعطیلات در ۱۲ مرداد، هیات‌رییسه مجلس از وزرای اطلاعات و كشور و یک هفته بعد از وزیر علوم و بهداشت دعوت كرد تا در جلسه غیرعلنی به سوالات نمایندگان پاسخ دهند.

بدین ترتیب، مجلس پنجم که در ابتدا با رای اعتماد به کل وزرای پیشنهاد محمد خاتمی، تلاش کرده بود چهره‌ای همراه از خود با دولت به تصویر بکشد رفته‌رفته روبروی دولت ایستاد. دو وزیر کلیدی او را استیضاح کرد و با تصویب قانون مطبوعات، طرح توسعه سیاسی دولت خاتمی را به چالش کشید. ولی همه این‌ها سبب نشد تا صندوق‌های رای به از دولت روی‌گردان شود بلکه برعکس طرفداران دولت که به اصلاح‌طلبان شهره شده بودند در اکثر حوزه‌های انتخابیه رقابت را از رقبای خود بردند تا مجلس بعد، یکدست اصلاح‌طلب شود.