اتوبوس در ایستگاه متوقف وعده‌ای وارد می‌شوند، زنی نسبتا جوانی با قیافه‌ای خسته و رنگ و رویی پریده به دنبال جایی برای نشستن می‌گردد اما ازدحام جمعیت این اجازه را نمی‌دهد.
در این بین دختر نوجوانی جایش را به او می‌دهد. کمی‌که آرام می‌گیرد، شروع به حرف زدن می‌کند:«حدود نیم ساعت است که در صف عابربانک منتظر دریافت چندرغاز پول یارانه هستم؛پولی که هر ماه باید مبلغی هم روی آن بگذارم تا اجازه خانه را بدهم.»
از سال 89، هم‌زمان با دوره دوم ریاست جمهوری احمدی نژاد، بخشی از درآمد حاصل از فروش نفت به صورت یارانه نقدی بین مردم توزیع می‌شود. اما این شیوه پرداخت به گفته مسوولان و کارشناسان، مشکلات زیادی را به همراه داشته است.
با روی کار آمدن دولت روحانی، انتقادها به پرداخت یارانه نقدی زیادتر شده است تا جایی که این روزها صحبت از تغییرشیوه پرداخت از سال آینده است.
هدفمندی یارانه‌ها یک‌هزار میلیارد ریال کسری بودجه روی دست اقتصاد بیمار ایران گذاشته و خانواده‌های ایرانی را فقیرتر کرده است. آیا تغییر رویکرد پرداخت یارانه از نقدی به غیرنقدی، اقتصاد کشور و اوضاع زندگی مردم را بهبود می‌بخشد؟
هنوز معلوم نیست دولت چه برنامه مشخصی برای تبدیل یارانه نقدی به غیرنقدی از سال آینده دارد اما آن‌چه مسلم است، پرداخت پول نقد به مردم در سه سال گذشته، پیامدهای سوء اقتصادی و اجتماعی زیادی به همراه داشته است.
کم‌تر کارشناس اقتصادی است که با طرح هدفمند کردن یارانه‌ها موافق نباشد اما هدفمند سازی به شیوه پرداخت پول نقد از همان آغاز اجرای طرح مخالفان جدی هم در میان مردم و هم مسوولان داشت.
مخالفان، این شیوه پرداخت را موجب افزایش حجم نقدینگی ، رشد تورم و کاهش توان خرید مردم می‌دانستند. اما گوش دولت احمدی نژاد به این حرف‌ها بدهکار نبود و پرداخت یارانه نقدی را از آذر 89 آغاز کرد.
حالا «علی طیب‌نیا»، وزیر اقتصاد و دارایی و معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی دولت روحانی از کسری بودجه یک‌هزار میلیارد ریالی حاصل از هدفمندی یارانه‌ها خبر داده است.
او می گوید:«هم‌اکنون هرماه بیش از 3هزار و۵۰۰ میلیارد تومان یارانه نقدی به مردم پرداخت می‌شود.»
«احمد توکلی»، عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس نیز شهریور ماه گذشته در یک برنامه تلویزیونی گفت:«دولت بخش زیادی از پرداخت‌های نقدی را از شرکت‌های آب و فاضلاب و گاز تامین کرد و بانک مرکزی 5 هزار و 700 میلیارد تومان اسکناس برای پرداخت یارانه نقدی تولید کرد.»
سرازیر شدن این حجم از پول نقد به بازار اقتصادی ایران، افزایش حجم نقدینگی و رشد تورم را به دنبال داشت. براساس پیش‌بینی بانک مرکزی، 11تا 15 درصد از تورم 42 درصدی آخرین سال دولت احمدی نژاد ناشی از پرداخت نقدی ناشی از هدفمند کردن یارانه‌ها بوده است.
حجم نقدینگی نیز به گفته «محمود اسلامیان»، رییس اتاق بازرگانی ایران در دولت نهم و دهم، هفت برابر شد و از 68هزار ميليارد تومان در سال 83 به بيش از 430هزار ميليارد تومان در سال‌جاری افزایش یافته است.
او به خبرگزاری موج گفته است:«این حجم از نقدینگی و تورم قدرت خرید مردم را تا 70 درصد کاهش داده است.»
«محمود»، پدر یک خانواده پنج نفره است که تا چند ماه پیش در یک کارگاه تولیدی کار می‌کرده و حالا به دلیل تعطیلی کارگاه، از کار بی‌کار شده و از راه کار روزمزد، امورات خانواده‌اش را می‌گذراند. می‌گوید:«از زمانی که دولت شروع به پرداخت یارانه کرد، همه قیمت‌ها، از جمله قیمت مواد اولیه تولید چندین برابر شده است به طوری که بسیاری از کارخانه‌ها و کارگاه‌ها تعطیل و افراد زیادی مانند من بی‌کار شدند. در برابر این همه گرانی و بی‌کاری که به ما تحمیل شده است، 225هزار تومان پول یارانه برای خانواده پنج نفره من چه دردی را دوا می‌کند؟»
«مجید»، پزشک متخصصی است که اوهم ماهیانه 180 هزار تومان یارانه برای خانواده چهار نفره اش دریافت می‌کند:«من اصلا نمی‌فهمم این پول کی به حسابم واریز و چگونه خرج می‌شود،اما وقتی دولت تیشه برداشته و به ریشه کشور می‌زند و به همه مردم بدون هیچ طبقه‌بندی و ملاحظه‌ای پول پرداخت می‌کند، من چرا سهمم را نگیرم؟»
هدفمند کردن یارانه‌ها چیست؟
براي نخستین‌بار در زمستان سال86 بود که محمود احمدي‌نژاد از «جراحي اقتصاد ايران» سخن گفت. وی در پيام نوروزي سال87 خود از رئوس طرح تحول اقتصادي با هفت محور اصلاح نظام بانکي، مالياتي، گمرکي، توزيع، بهره‌وري، ارزش‌گذاري پول ملي و هدفمندکردن يارانه‌ها خبر داد و خواستار ارایه ديدگاه‌هاي کارشناسان دراين‌باره شد.
اگرچه موضوع هدفمندکردن يارانه‌ها پیش از این، در دولت‌هاشمی رفسنجانی و در برنامه دوم توسعه کشور مطرح شده بود اما سرانجام دولت احمدی نژاد در آذرماه سال 89 آن را اجرایی کرد و بر اساس آن، ماهیانه به هر ایرانی 45هزار تومان پول نقل پرداخت می‌شود.
لایحه هدفمند کردن یارانه‌ها که در راستای اجرایی کردن ماده ۹۵ قانون برنامه چهارم توسعه، از سوی دولت نهم به مجلس شورای اسلامی ارایه شد، پس از طی کردن مراحل متعدد، ظرف مدت یک‌سال به قانون تبدیل و در تاریخ 26 دی ماه سال 88 برای اجرا به دولت دهم ابلاغ شد. دولت حدود یک‌سال بعد، یعنی در آذر 89 آن را به اجرا گذاشت.
براساس ماده 7 این قانون، «دولت مجاز است حداكثر تا 50 درصد خالص وجوه حاصل از اجرای قانون را به صورت نقدی و غیرنقدی با لحاظ میزان درآمد خانوار نسبت به خانوارهای كشور پرداخت کند و یا به اجرای نظام جامع تأمین اجتماعی، از جمله گسترش و تأمین بیمه‌های اجتماعی، خدمات درمانی، تأمین و ارتقای سلامت جامعه و پوشش دارویی و درمانی بیماران خاص و صعب العلاج، كمك به تأمین هزینه مسكن و اشتغال و اجرای برنامه‌های حمایت اجتماعی برای جامعه هدف بپردازد».
بر این اساس، «30درصد وجوه حاصل از اجرای این قانون به توليدکنندگان و 20درصد هم به خود دولت به‌منظور جبران آثار آن بر اعتبارات هزينه‌ها و تملک دارايي‌هاي سرمايه‌اي اختصاص می‌یابد».
اما نگاهی به آمار و آرقام اقتصادی و بررسی وضعیت معیشتی خانوارهای ایرانی نشان می‌دهد که این طرح جز در مورد پرداخت پول نقد، در اجرای هیچ‌یک از تعهد خود موفق نبوده و نه تنها نظام جامع تامین اجتماعی اجرا نشده بلکه بر مشکلات موجود، مانند مسکن، دارو و تعهدات بیمه‌ای هم دامن زده است.
پرداخت یارانه نقدی یکی از انواع برنامه‌های «تور ایمنی» است که در بسیاری از کشورهای اروپای شرقی، آسیای میانه و شمال آفریقا به عنوان برنامه حمایتی به اجرا درمی‌آید. این پرداخت نقدی لزوما به معنای پرداخت پول نقد به مردم نیست بلکه به معنی پرداخت انواع مستمری‌ها، بیمه‌های بی‌کاری، کمک‌های اجتماعی و دیگر پرداخت‌ها به افراد معلول و ناتوان به منظور گذران امور زندگی خود و جلوگیری از فقیرتر شدن است.
بنا بر تعریف «سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه» (OECD)، برنامه‌های تور ایمنی در واقع حمایت‌های هدفمند از خانواده‌هایی است که هیچ‌گونه منبع درآمدی ندارند.
به طور کلی، برنامه‌های پرداخت نقدی به دنبال تحقق دو شرط کاهش سطح فقر موجود و تشویق سرمایه‌گذاری فقرا به منظورکاهش سطح فقر آن‌ها درآینده است. البته در کنار یارانه نقدی، می‌توان یارانه نقدی مشروط را به شیوه ثبت نام فرزندان خانواده‌های فقیر در مدرسه و یا مراجعه به مراکز بهداشتی و درمانی و یا یارانه شبه نقدی مانند کارت‌های اعتباری، کوپن و یا کارت خرید به گروه‌های آسیب‌پذیر و یا خانواده‌های فقیر پرداخت کرد.
اما درآمدهای حاصل از هدفمندی یارانه‌ها در ایران تاکنون به همه افراد و تنها به صورت پول نقد پرداخت شده است. به گفته «بهروز مرادي»، مديرعامل سازمان هدفمندي يارانه‌ها، در حال حاضر بیش از 76 میلیون ایرانی در قالب 22ميليون و هفت‌هزار خانوار يارانه نقدي دريافت مي‌کنند. این در حالی است که دست کم 25 میلیون نفر از این جمعیت براساس قانون هدفمند کردن یارانه‌ها، دارای شرایط دریافت یارانه نیستند.
برنامه دولت روحانی برای هدفمند کردن یارانه‌ها
اگرچه شیوه اجرای هدفمند کردن یارانه‌ها در ایران از همان آغاز مخالفان جدی داشت اما با روی کار آمدن دولت روحانی در ماه‌های اخیر، این موضوع به یکی از اصلی‌ترین مباحث در میان دولتمران، نمایندگان مجلس و کارشناسان اقتصادی بدل شده است.
«غلامعلی جعفرزاده»، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس نیز آبان ماه امسال در گفت‌وگو با خبرگزاری «خانه ملت» با اشاره به این‌که در قانون ذکر نشده که یارانه حتما باید به شیوه نقدی پرداخت شود، گفته است:«پرداخت غیرنقدی یارانه و حذف یارانه سرمایه‌داران، ثروتمندان، مسوولان و مدیران رده بالا بهترین اقدام جایگزین است.»
اگرچه با همراهی مجلس، برنامه حذف دهک‌های بالای درآمدی و حدود 30 درصد یارانه بگیران و هم‌چنین پرداخت غیرنقدی یارانه در دستور کار دولت و مجلس قرار گرفت اما هنوز بر سراین‌که یارانه چه دهک‌هایی از جامعه قطع می‌شود و یا مبلغ یارانه غیرنقدی چه میزان است و به چه شکل پرداخت می‌شود، تصمیم قطعی گرفته نشده است.
حسن روحانی رییس جمهور ایران در گزارش یک‌صد روزه دولت خود از اصلاح طرح هدفمند کردن یارانه‌ها خبر داد و گفت:«دولت وی مصمم است از سال 93 مرحله دوم هدفمندی آغاز شود اما ابتدا لازم است تورم مهار،سپس سیستم بانکی اصلاح شود و در نهایت یارانه‌ها پرداخت شوند.»
روحانی در این گزارش اشاره‌ای به شیوه پرداخت غیرنقدی یارانه‌ها نکرد اما مجلسي‌ها و در راس آن‌ها، «پورابراهیمی»، عضو هیأت رییسه کمیسیون اقتصادی مجلس از توافق دولت و مجلس بر سر پرداخت غیرنقدی یارانه‌ها از سال آینده خبر دادند که به شیوه «کالابرگ» الکترونیکی و یا کارت خرید، بن کالا و یا رفاه کارت برای تهیه کالاها و اقلام مصرفی ضروری پرداخت خواهد شد.شیوه کالابرگی خیلی‌ها را یاد کوپن‌های کاغذی دهه 60 می‌اندازد که برای دریافت کالای اساسی به شکل ماهیانه پرداخت می‌شد.
باید تا ماه‌های آینده منتطر ماند و دید که دولت کدام شیوه پرداخت یارانه غیرنقدی را به جای پول نقد بر می‌گزیند؟ و آیا با اتخاذ شیوه گام به گام، طرح هدفمندی یارانه‌ها پس از نزدیک به دو دهه بحث و جدل، می‌تواند کشتی طوفان زده اقتصاد ایران را به ساحل نجات برساند؟
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر