وضعيت سالن‏های سینما در تهران

سنگ‏فرش‌هایی که ما را به سینما نمی‌ر‏سانند

پرده سينما هنوز سالم و آماده بر ديوار چسبيده، اما نه فيلمي روي آن نمايش داد مي‌شود و نه تماشاگراني بر صندلي‌ها نشسته‌اند. چيزي كه كاملا به چشم مي‌آيد لباس‌هاي شسته‌ شده‌اي است آويزان بر بند رختي كنار اين پرده عريض. اين نمايي از فيلم «متروپل» ساخته «مسعود كيميايي» است، فيلمي درباره سالن سينمايي است كه زماني براي خودش بروبيايي داشته؛ سينمايي در لاله‌زار تهران كه حالا به يك سالن بيليارد تبديل شده است. با اکران فیلم متروپل، بازهم بحث سالن‌های سینما به میان کشیده شده. به‌خصوص آنكه وضعیت سالن‌هاي سینما در كشور روزبه‌روز بدتر از قبل مي‌شود؛ حتي بدتر از اوايل انقلاب كه سينماسوزي امري رايج بود. زماني در ايران بين 500 تا 600 سالن سينما براي تماشاي فيلم وجود داشت كه امروزه بخش اعظم آنها يا تعطيل و بلامصرف شده‌ و يا كلا از بين رفته‌اند. اين درحالي است كه با توجه به رشد جمعیت، تعداد اين سالن‌ها بايد تا امروز به سه برابر افزايش مي‌يافت چراكه بنا به استانداردهای رایج و جهانی به تعداد هر صد نفر یک سینما لازم است. امروز در ايران به غیر از چند پردیس سینمایی و تعداد انگشت‌شماری از سینماهاي داراي حداقل امكانات، دیگر سینمایی در كشور براي نمايش فيلم باقی نمانده ‌است. در اين گزارش قصد داريم تا وضعيت سالن‌هاي سينما در ایران را بررسی کنیم. در بخش اول سالن های سینما در تهران را بررسي كرده و در قسمت دوم، به وضعيت سالن‌هاي سينما در شهرستان‌ها  می پردازيم.

لاله‏ زار بود اينجا

همين حالا كه اين گزارش را مي‌خوانيد، عاقبت سينماهاي «تمدن» و «جمهوري» (نیاگاراي سابق) در پرده‌ای از ابهام قرار گرفته و سینماهاي «جی» و «ماندانا» در انتظار تغيير كاربري به‌خاطر بدهي سنگين‌شان به بانك هستند. زماني تنها در يك خيابان تهران، بيش از 30 سالن سينما وجود داشت. لاله‌زار بهشت فيلم‌بين‌ها بود و حتي زماني كه از رونق افتاد و انقلاب رخ داد، هنوز هم سالن‌هاي كوچكي براي نمايش فيلم داشت. لاله‌زاري كه حالا در آن قدم مي‌زنم، چيزي بيش از يك خيابان صنعتي نيست.

«سینمای برلیان خیلی کوچک بود. لژ و سالن همکف هم نداشت. باید از پله ‏ها می‏رفیتم بالا تا به سالن نمایش می‏رسیدیم. بین راه مان در اين خيابان، بايد از سینما حافظ، اروپا، ارم، برلیان، و شهر فرنگ می‏گذشتیم. يادش بخير، حالا همه‌شان تعطیل شده ‏اند.» اين خاطر را پیرمردی تعريف مي‌كند كه كنار به‌جامانده‌هاي سينما برليان نشسته. با این حرف یاد سینما ایران و رکس یا همان سینما لاله مي افتم. این روزها، آنها هم به بهانه ریختن سقف و خرابی سالن تعطیل کرده‌‌اند. فعلا بازار پردیس‌ها گرم است و بسته شدن سینما و تغییر کاربری آنها براي كمتر كسي اهميت دارد.

اينجا در لاله‌زار زماني سینماهای کوچکی کنار کافه ‏ها زده شده بود كه حالا موقعیت تجاری و ملکی پیدا کرده و از بین رفته‏‌اند. اين مسئله در خصوص سینماهای بزرگ لاله ‏زار هم صدق مي‌كند؛ رودکی و کریستال که زمانی از سینماهای بزرگ این منطقه بودند، ده سالی می‏شود که تعطیل شده‌اند. بهانه هم همان بهانه‏ های همیشگی فرو ریختن سقف بود. یکی از مغازه‌داران لاله‌زار می‌گوید: «سینما دیگر به درد لاله ‏زار نمی‏خورد. اصلا کسی فیلم نمی‏بیند که سینما لازم باشد. مردم لباس می‏خواهند. پوشاک مهم‏تر از سینما برای تهران است. آن زمان سینماهای کوچکی کنار یک کافه یا عرق‌فروشی زده می‌شد و مردم تك و توك مست به ديدن فيلم مي‌رفتند. فقط دو تا سینما در این منطقه بود که فیلم‌های خوبی پخش می‌کردند؛ رودکی و کریستال.«

زمانی لاله‌زار 15 سینما، چند سالن تئاتر و تماشاخانه داشت؛ سینما خورشید، تجدد، البرز، ایران، ... و مایاک (مرجان) که روزهایی در هفته سه فیلم با یک بلیت نمایش می‏داد. بعد هم گراند سینما و سینما فاروس‌ بودند که گاهی نمایش یک شبه می‏گذاشتند. نمایش فیلم‌ها معمولاً با پیانیست و ویولنیستی همراهی می‏شد. همیشه مترجمی در سالن حاضر بود و نوشته‌های بین فیلم یا تمام داستان آن را تعریف می‏کرد. اما امروز ديگر پرده‏ای در لاله ‏زار نمانده تا تصویر و رویا نمایش دهد. اگر روزی این منطقه را سینماهایش لاله ‏زار کرده بود، امروز برگ سبزی هم در آن پیدا نمی‏شود.

فردين و موسسه امام

وضعیت سالن‌هاي سينما در دیگر نقاط تهران هم بهتر از لاله‌زار نیست. سینما رادیوسیتی که روزگاری در خیابان ولیعصر نرسیده به میدان بود و از مجلل‏ترین سینماهاي تهران به شمار می‌آمد، حالا داروخانه هلال‌احمر شده است. سینما رادیوسیتی در همين حوالي هم که روزی اولین فیلم سه بعدی در تهران را نمایش می‌داد با تغییر کاربری، این روزها محلی برای مراجعه بیماران شده. البته 10 سال پیش قرار بود تا سالن سينماي بزرگي در اين منطقه احداث شود؛ قطعه زمینی 2هزار متری در خیابان ولیعصر روبه‌روی مسجد بلال برای ساخت مجتمعی فرهنگی هنری در نظر گرفته شد و نقشه ها ريخته شد، اما ناگهان نوشته تابلو تغییر کرد و زمین به شرکت بیمه واگذار شد.

حالا بلاي ويراني قرار است بر سر سینما «تمدن» بيايد. این سینما که از قدیمی‏ترین سینماهای کشور است، امروز به همان علت همیشگیِ بسته شدن سینماها، با مجوز وزارت ارشاد به طور دایمی تعطیل شده است. چنگیز طالقانی، صاحب امتیاز اين سینما به خبرگزاري ميراث‌فرهنگي گفته است: «سینما تمدن به طور دایمی تعطیل شد و صندلی‏ها و اشیاي داخلی سینما برای راه اندازی سینمای جدیدی در نظرآباد هشتگرد به آن مکان منتقل شد. دو آپارات قدیمی سینما هم به موزه سینما منتقل شدند».  منظور طالقاني از سینمایی در نظرآباد هشتگرد محلي است که سالن سینمایش را تا پیش از این تبديل به تالار عروسی کرده بود.  اين در حالي است كه مدتی پیش مدیر کل میراث فرهنگی استان تهران برای حفظ این بنای تاریخی خبر از ثبت این سینما را داده بود.

محمد قاصد‏اشرفی، رئیس انجمن سینماداران کشور مهم‌ترين كسي بود كه به تعطيلي اين سينما واكنش نشان داده. او به خبرگزاري مهر گفت است: «اگر روند تخریب سینماهای ایران همین طور ادامه پیدا کند، به زودی همه سینماهای ایران تخریب می‏شود.» اما اين بلا فقط براي سينما تمدن نيست؛ سينما جمهوري كه پيش از انقلاب نیاگارا نام داشت هم این روزها به مزایده گذاشته شده و دیگر نشانی از صاحبانش؛ فردین و علی حاتمی ندارد. همین چند وقت پیش بود که علی مصفا درباره به مزایده گذاشته شدن سینما جمهوری (نیاگارا) گفت: «این مزایده شامل سه دانگ از سینما و متعلق به شریک ماست و از آنجا که کاربری این زمین فرهنگی است برنده مزایده هم امکان تغییر کاربری آن را ندارد.» گویا سه دانگ این سینما که توسط ستاد اجرایی فرمان امام از محمدعلی فردین بازیگر سینما گرفته شده بود، در حال حاضر آن را به مزایده گذاشته تا آن بخش را بفروشد. خانواده حاتمی نیز به عنوان مالک مابقی سهم سینما جمهوری هیچ نقشی در این مزایده نداشته‌اند و گویی توان خریداری آن سه دانگ را هم ندارند. سینما جمهوری که به نام «نیاگارا» مشهور بود در دهه ۴۰ اولین سینمای ایران بود که به سیستم صندلی‌های متحرک مجهز شد. در آن زمان علی حاتمی و محمدعلی فردین مالکان این سینما بودند و حالا فقط بخشی از تاریخ سینمای آن هستند.

پاساژ با سينما

مسئولان به جاي آن كه براي نمايش فيلم در ايران فكر كنند يا بر تعداد سالن‌هاي سينما بيافزايند و يا سالن‌هاي به‌جامانده را درست كنند، دست به ساخت سالن‌هاي بزرگ زده‌اند. اين تصميم باعث شده تا سيل عظيمي از جمعيت براي ديدن فيلم‌ها تنها در برخي نقاط متمركز شود. از طرفي، اكثر اين پرديس‌ها فقط مكاني براي نمايش فيلم نيستند، در اصل پاساژهاي تجاري بزرگي هستند که سالن‌هايي هم براي نمایش دارد و باقی مجموعه مصارف تجاری و ... پيدا مي‌كند. پردیس سینمایی ملت، سمرقند، تماشا، زندگی، رازی، کیان، راگا، آزادی و حتی اریکه ایرانیان که از شمال تا جنوب تهران را گرفته و مردم را در خود فرو برده است، برخي اين نوع سينماهاي تازه ساز هستند.

به گفته مسئولان فرهنگي كشور، سینما برای این روزهای تهران شده سرگرمی درجه چندم و با واسطه.  به همين دليل هم بهانه‏ها جور شده و تغییر کاربری سینما نقل حرف‏های هر روزه مسئولان است و درخواست مالکین و نوع بافت تجاری اطراف سالن‏های سینما و فروش ضعیف سالن‏ها دیگر بهانه‏ای واگیردار میان تجار سینمادار محسوب می‏شود. حالا مسئولان بی‏خاطر و بی‏خاطره که سینما دغدغه چندم‏شان هم نبوده و افتخارشان چند عکس یادگاری با ستارگان سینمایی است به این تغییر تن داده و تهران را هر روز به شهری بی‏خاطره‏تر تبدیل کرده‏اند.

خاطره‌هاي نسل فيلم‌بين‌ها

گراند سینما، سینما فاروس‌، سینما ایران (که درسال 1306، در محل سابق کافه اوگانف‌، محل فعلی سینما البرز بود)، سینما دیده‌بان‌، سینما مایاک (واقع در خیابان لاله‏زار، کوچه اتحادیه‌، که در 1307، دچار حریق شد)، سینما ملی در باغ ملی، سینما داریوش در شاهپور (امیریه‌) که نخستین سینمایی بود که هر شب روی پشت‌بام گاراژ، فیلم نمایش می‏داد، سینما سعادت در سرچشمه که بعدها تماشاخانه شد، سینما تهران در چهارراه حسن‏آباد، سینما پالاس که تبدیل شد به سینما تهران و بعدها بازار کویتی‏ها شد، سینما بهارستان در میدان بهارستان که تابستانی بود، سینما سپه و مدائن در گلوبندک، سینما فردوسی، صنعتی و لاله‌زار که فیلم‌های آمریکایی، آلمانی، فرانسوی، روسی و انگلیسی نمایش می‏داد. سینما ملی که در محل سینما رویال با فیلم ناطق «ازدواج در هالیوود» افتتاح شد. سینما تمدن (زرین) که در سال 1309 افتتاح‌شد؛ سینما فردوسی، سینما خورشید، سینما تجریش‌، سینما ستاره که بعدها برلیان شد و دوباره ستاره نام گرفت‌، سینما فوکس در انتهای پاساژ پروانه در خیابان اسلامبول‌ که سینما آریا شد و اکنون تعطیل است‌، سینما ری (سالن تابستانی) متعلق به دکتر پارسا و آقای مالکی بود که سینما کریستال را تأسیس کردند و الان پارکینک شده است؛ همه و همه خاطرات سینمایی نسلی را ساختند که اکنون نه خودشان هستند، نه سینماهایشان و نه رویاهایشان.