ژاک اودیار: از خشونت بیزارم

دومین و آخرین "کلاس آموزشی اساتید" (Masterclass) امسال در جشنواره کن، که به ژاک اودیار، فیلمساز برجسته فرانسوی اختصاص داشت، روز جمعه بعدازظهر برگزار شد.

در ابتدا تیری فرمو دبیر اجرایی جشنواره به معرفی اجمالی ژاک اودیار و سابقه حضورش در کن اشاره کرد و گفت کلاس آموزشی بزرگان یکی از برنامه های هر ساله کن است که برای مدت بیست سال برگزار شده است.

میشل سیمان منتقد برجسته فرانسوی اداره این جلسه را به عهده داشت. سیمان به تحصیل ادبیات و بعد چند سال کار کردن اودیار در زمینه تدوین اشاره کرد. اودیار گفت:« من با تدوین شروع کردم. آن موقع دانشجو بودم. هشت میلی متری کار کردم و خیلی فیلم ساختم. با یک زن تدوین گر رابطه عشقی داشتم و به همین دلیل به این کار علاقه مند شدم. آن موقع خیلی فیزیکی بود چون همه چیز سی و پنج میلی متری بود. من با دستیاری شروع کردم و از این راه زندگی می کردم. آن موقع فهمیدم تدوین مثل نوشتن است. بعد با فیلمنامه نویسی ادامه دادم. بعد به فیلمسازی رو آوردم نه به این خاطر که از نویسندگی خسته شدم. فقط دیدم علاقه های خودم را دارم و می خواستم آنها را بیان کنم. به این خاطر فیلمساز نشدم که در فیلمنامه نویسی ناموفق بودم.»

آغاز فیلمنامه نویسی

پس از نمایش صحنه ای از یکی از فیلم های کلود میلر که ژاک اودیار فیلمنامه آن را نوشته، اودیار گفت: «من و پدرم این فیلمنامه را نوشته بودیم و تهیه کننده داشتیم اما دنبال کارگردان می گشتیم. به نظر ممکن است خیلی مجلل بیاید اما ما یک تست کارگردانی راه انداختیم! یعنی فیلمنامه را به کارگردان های مختلف نشان می دادیم تا یکی را انتخاب کنیم و بالاخره کلود میلر را انتخاب کردیم.»

اودیار اضافه کرد:«من فهمیدم که فیلمنامه نویسی مثل نوشتن رمان نیست. رمان را خودت می نویسی اما فیلمنامه را باید با کس دیگری کنترل کنی. برای همین پس از شروع فیلمسازی با فیلمنامه نویسان همکار قبلی ام کار کردم.»

کار با بازیگران

«در اولین فیلمم فهمیدم که بازیگران حیواناتی هستنند بسیار حساس که باید با زبان خودشان با آنها حرف بزنی. در آن فیلم یعنی " ببین چطور سقوط می کنند" خیلی چیزها را درباره کارگردانی فهمیدم. فهیمدم که باید با هر بازیگر چطور حرف زد. مثلاً با ژان لویی ترنتینیان باید جنبه های روانی شخصیت را توضیح می دادی اما ژان یان به من می گفت درباره این چیزها با من حرف نزن، فقط بگو از کجا به کجا بروم! آن موقع البته بازیگر را در یک قفس اسیر می کردم، اما حالا نه. فیلم خیلی سختی با بازیگران بود. باید بگویم خیلی دردناک بود. در اولین صحنه ژان لویی باید روی یک فاحشه می خوابید، اما دستیارم آمد و گفت که ترنتینیان می گوید بازی نمی کند و از این فیلم استعفا می دهد! نیم ساعت با او حرف زدم و نمی دانم چه گفتم، اما بالاخره قبول کرد! در فیلم اول از فیلمبرداری لذت نبردم، اما از ساخت فیلم دوم خیلی لذت بردم.»

سه سال فیلمنامه نویسی یک فیلم

« اگر از جان فورد می پرسیدید که پنجاه فیلم ساخته احتمالاً چیز زیادی از فیلمبرداری آنها به یادش نبود. اما من فقط شش فیلم ساخته ام و همه چیز را خیلی خوب به یاد دارم. ما با بازیگران روخوانی داشتیم و تمرین زیادی میکردیم. اما میزان تمرین با بازیگر به هر حال بنا به بازیگران مختلف تغییر می کند. وقتی می نویسم به بازیگران فکر نمی کنم. بعد از تمام شدن فیلمنامه به آن فکر می کنم. نوشتن فیلمنامه برای من خیلی طول می کشد گاهی سه تا چهار سال.»

میشل سیمان گفت:« داردن ها هم مثل تو هستند و هر سه سال یک فیلم می سازند.»، اودیار به شوخی گفت:« اما آنها دو نفرند، پس من باید هر شش سال یک فیلم بسازم!»

نقاشی یا عکاسی؟

اودیار در جواب سوال سیمون که آیا از نقاشی برای کادربندی الهام می گیرد گفت:« نقاشی از کاری که من می کنم خیلی فاصله دارد. فکر می کنم می تواند خطرناک باشد که رئالیسم نقاشی را بازسازی کنیم. اما به عکس ها خیلی نگاه می کنم، همین طور به فیلم ها. موسیقی زیادی هم گوش می کنم و خیلی می خوانم  و از ادبیات الهام می گیرم.»

نقش تدوین

«دوست ندارم راش ها را نگاه کنم. دوست دارم به صحنه های بعدی فکر کنم. این کار را به تدوین گر واگذار می کنم. در شروع "پیامبر" تدوین خیلی مهم است. من هیچ وقت ساختار فیلم را به هنگام تدوین عوض نمی کنم، اما مثلاً کاری که ژولیت در تدوین آغاز "پیامبر" کرد، خیلی مهم است.»

 سیمان اشاره کرد که پیامبر جایزه بزرگ جشنواره کن را گرفته است. اودیار درباره مفهوم "جایزه بزرگ" شوخی کرد و گفت که معنی آن را نمی داند. سیمان در اظهار نظر عجیبی گفت:« جایزه بزرگ کن به فیلم های هنری تر اهدا می شود و نخل طلا به فیلم هایی داده می شود که مخاطب عام تری دارند.»

کار در ژانرهای مختلف

سیمان درباره کار در ژانرهای مختلف از اودیار پرسید و او در پاسخ گفت:«این طور نیست که صبح از خواب بیدار شوم و فکر کنم چه جور فیلمی می خواهم بسازم! این به من بستگی ندارد و به زندگی روزانه بستگی دارد. وقتی در سال 1992 شروع به فیلمسازی کردم، د فرانسه ژانر و فیلم ژانر وجود نداشت. من فکر کردم که فیلم ژانر ساختن درک اش آسان تر است.برای پیامبر فکر کردم باید در زندان بسازم.  من زندان هایی در سوئیس و بلژیک و فرانسه بازدید کردم. هیچ وقت قبل تر داخل زندان را ندیده بودم. فکر کردم وقتی در زندان فیلمبرداری کنم مثل مستند خواهد شد چون محیط زندان خودش را دیکته می کند. برای همین یک کارخانه پیدا کردیم و دکور ساختیم تا کاملاً سینمایی باشد. حتی درباره سقف از من سوال می کردند. گفتند دکورها را قابل جابجایی بسازیم اما من گفتم همه چیز را به شکل واقعی بسازیم و در واقع یک زندان ساختیم اما آن طور که خودم می خواستم. برای بازیگر فیلم فکر کردم نمی شود ونسان کسل را در زندان انداخت! باورکردنی نیست! برای همین چهره ای آوردم که زیاد شناخته شده نباشد.»

خشونت در فیلم ها

سیمان درباره صحنه های خشن در فیلم های اودیار بخصوص دو فیلم آخر پیامبر و زنگار و استخوان  پرسید و این که ساختن صحنه های خشن و عشقی هر دو مشکل است. اودیار گفت:« در صحنه های عشقی و خشونت باید مراقب بود، چون همه چیز می تواند به نظر جعلی برسد. باید دروغ بگویی اما خیلی با دقت. ام بادی بگویم من از خشونت بیزارم و مشمئز کننده است. همین صحنه ای که الان از فیلم پیامبر دیدید و در آن با نایلون سر او را می پوشانند، خیلی ترسناک است. نمی دانم راستش...»

زن و بدن  ماریون کوتیار

اودیار درباره عشق و زن در آخرین ساخته اش گفت:« در زنگار و استخوان وقتی شخصیت زن داری، فیلم ات خود بخود به سمت اروتیسم می رود. بدن را فیلم می کنم اما گوشت را هم فیلم می کنم .از خیلی وقت پیش می خواستم با ماریون کوتیار کار کنم. یکی از کارهایش را خیلی دوست دارم که در آن نقش ادیت پیاف را بازی می کند. کاری که می کند کمتر کسی می تواند انجام دهد. »