ارتش افغانستان در سرزمین مناقشه، گفت و گو با مجید سعیدی

«مجيد سعيدي»، عکاس ایرانی این بار با مجموعه «سرزمین مناقشه» که روایتی از زندگی و بالندگی ارتش افغانستان از بعد از سال 2001 است، برنده جایزه «فوتو ریپورتر» فرانسه شد. این فستیوال هر ساله درشمال فرانسه برگزار می­شود و پیش از این به عکاسان صاحب نامی همچون «پاتریک روبرت»، «امی ویتالی»،‌ «گری نایت»، «روبین همونت» و «دونالد وبب» جایزه داده است. مجموعه «سرزمین مناقشه» این عکاس ایرانی از بین آثار بیش از 300 عکاس از سراسر جهان مورد توجه فستیوال فوتوریپورتر قرار گرفت و به عنوان یکی از ده پروژه برتر، صاحب جایزه ده هزار یورویی شد. مجموعه عکس های عکاسانی از کشورهای ایتالیا، اسکاتلند، آفریقای جنونی، روسیه، اسپانیا ، نیوزیلند، و دو عکاس از فرانسه در کنار سرزمین مناقشه مجید سعیدی موفق به دریافت جایزه این فستیوال شدند. با مجید سعیدی درباره این پروژه و جایزه اش گفت و گو کردم.

چه شد که به «سرزمین مناقشه » رسیدی؟

بعد از پروژه «زندگی در جنگ» در پی شروع کردن یک کار جدید بودم. اولش مورد نظرم بود، روی موضوع زنان معتاد ساکن چند روستای افغانستان کار کنم اما متاسفانه جایی که برای عکسبرداری انتخاب کرده بودم، توسط طالبان اشغال شد و و برنامه ی ذهنی من در مورد این پروژه متوقف ماند. یعنی دیگر امکان رفتن به آنجا نبود.

کجای افغانستان بود؟

اجازه بدهید تا اتمام پروژه مربوط به زنان و کودکان درگیر معضل اعتیاد، در مورد مکان آن حرفی نزنم چون مایلم کماکان ماجرا بکر و تازه بماند.

در افغانستان آمار زنان معتاد بالاست؟

نه. همه جا نه. چند روستاست که آمار زنان و حتی کودکان مبتلا به اعتیاد در آنجا بالاست و آنها شکل و شمایل زندگی خاص خودشان را دارند. به هر حال با ارتش به مکانی که برای انجام این پروژه در نظر گرفته بودم رفتم و حین همین رفت و آمدها ذهنم به سوژه «ارتش افغانستان» جلب شد. موضوعی که تا کنون هیچ کس آن را مورد عنایت قرار نداده بود. به همین دلیل شروع به مطالعه و دقت روی موضوع ارتش افغانستان کردم. همان طور که می دانید تا سال 2003 و پیش از توافق ناتو برای تجهیز ارتش افغانستان، این کشور ارتش منظم و مقتدری نداشت. در این سال بود که ناتو مصمم شد ارتش هفتاد هزارنفری این کشور را تا 140 هزار نفر تجهیز کند و پنتاگون تلاش کرد موافقت کنگره را برای کمک مالی برای تجهیزات و نیروهای بیشتر جلب کند. در این سال بود که سه بخش ارتش، ژآندارمری و پلیس تجهیز شد و من به ذهنم رسید در این پروژه «سرزمین مناقشه» به زبان تصویر نشان بدهم که این ارتش شکل گرفته شده تا چه حد آمادگی و استقلال دارد؟ آنها چطور روزهایشان را می گذرانند؟ چطور زندگی می کنند؟ و با شرایط جنگی چگونه مواجه می شوند؟

در واقع، پروژه سرزمین مناقشه داستان شکل گیری و فعالیت های ارتش افغانستان است؟

بله. نگاهی به نوع زندگی، شمایل جنگ کردن آنها و شیوه گذران نیروهای نظامی افغانستان است. بخشی از این عکس ها در فستیوال «فوتو ریپورتر» فرانسه شرکت کرد و برنده جایزه این فستیوال شد. البته بخشی از عکس های این پروژه هم در نمایشگاهی در فرانسه برای بازدید عموم به نمایش گذاشته شد.

این نمایشگاه هم اکنون کماکان پابرجاست؟

بله تا پایان اکتبر، عکس ها در معرض بازید عموم است. چیزی که توجه مرا جلب کرد این بود که ناتو در طول یک دهه اخیر برای تجهیز نیروهای نظامی افغانستان از هیچ تلاشی فروگذار نکرده. می خواستم بدانم بعد از گذر ده سال از این همراهی الان ارتش افغانستان به کجا رسیده و اینکه دریافتم همین تلاش و کمک بیرونی باعث شده که نیروهای بی رمق سابق نظامی افغانستان، با انگیزه قوی تری به فکر تقویت نیروی دفاعی این کشور در مقابل تجاوز خارجی و طالبان بربیایند. من در این مجموعه تلاش کردم بگویم نیروهای نظامی افغانستان در تلاش برای تجهیز و مقاومت در مقابل نه تنها طالبان، بلکه مقاومت در مقابل هر گونه تجاوز احتمالی کشورهای بیرونی هستند. به هر حال این موضوع به نظرم جالب بود. شکل گیری قدم به قدم ارتشی که تلاش می کند برای دفاع از کشورش سرپای خودش بایستد.

این پروژه با دوربین حرفه ای عکسبرداری شده یا با دوربین موبایل؟ چون پیش از این گفته بودی که ترجیح می­دهی با یک دوربین موبایل معمولی عکاسی کنی تا حس و حال سوژه زایل نشود، و نگاه عکاس، واقعی تر و به روزتر باشد؟

این پروژه را با دوربین حرفه ای عکسبرداری کرده‌­ام. موضوع پروژه و سنگینی کار، اینطور می طلبید. البته در کنار آن با موبایل هم عکاسی می کردم چون بر این باورم که قرار نیست همیشه با تجهیزات حرفه ای وارد حوزه عکاسی خبری شد.

با توجه به اینکه با این پروژه به حیطه نظامی کشور دیگر ورود کرده ای، برای ورود به این حوزه با مشکلات اداری یا امنیتی مواجه نشدی؟ به راحتی مجوز عکاسی گرفتی؟

خیلی راحت بود. به هر حال من سال هاست در آن کشور زندگی می کنم و روابط و راه های خاصی که می تواند مرا از این مرزهای اداری عبور بدهد را بلدم، اتفاقا این سوالی است که زیاد با آن مواجه می شوم. خصوصا خارجی ها مدام از من در این مورد کنجکاوی می کنند، اما به هر حال من سال هاست آنجا زندگی می کنم و بخشی از همان خانواده محسوب می شوم.

عملی کردن پروژه سرزمین مناقشه چقدر زمان­بر بود؟

سه ماه عکاسی کردم. البته قبل از آن در این مورد کمی به طور پراکنده کار کردم.

عکس های این پروژه در چه مناطقی گرفته شده؟

در مناطقی مثل قندوز، کابل، بدخشان و شهرهای مختلف دیگری عکاسی کردم.

غالب مجموعه های سابق تو به شیوه سیاه و سفید گرفته شده اند. چطور شد تصمیم گرفتی عکس های این مجموعه را به شکل رنگی ارائه بدهی؟

اولین بار است که عکس های من از افغانستان سیاه و سفید نیستند و من این عکس ها را به شکل رنگی عکاسی کردم. به این دلیل که اصولا وقتی قرار باشد در یک مجموعه، حس امید به زندگی را بپرورانی، ترجیحم این است که رنگ هم در آن دخیل باشد.  به هر حال ساختار پروژه در مورد آمادگی نیروهای افغان و امیدشان برای تقویت و بهبودی و دفاع و ایجاد امنیت و حمایت از مردم بود. فکر کردم وقتی جریان یک پروژه درباره بازسازی و ساختن است، نیاز به المان هایی از رنگ و زندگی دارد. امید و زندگی در  این مجموعه به روشنی قابل دیدن است و من ترجیحم این بود که رنگ هم در این حسم مداخله داشته باشد.

این مجموعه در خود کشور افغانستان هم به نمایش گذاشته شد؟

نه. به این دلیل که مردم با این موضوع زیست می کنند و تقریبا همه چیز را می دانند. در هر خانواده کوچکی، یکی دو نفر در ارتش به سر می برند و با این اتفاقات ناآشنا نیستند و به همین دلیل هم ترجیح دادم اولین نمایشگاه این مجموعه در جایی باشد که مردم از موضوع مورد بحث، هیچ نمی دانند و اولین بار از دریچه دوربین من با این مسئله مواجه می شوند.

پروژه بعدی همان زنان معتاد هستند؟ برمی گردی افغانستان؟

نه، پروژه بعدی ام را در منطقه کشمیر پی می گیرم، تصور می کنم به سرانجام رساندنش چند ماه زمان ببرد. همان طور که می دانید قریب به نود درصد مردم کشمیر مسلمانند و سال های سال است که برای استقلال خودشان مبارزه می کنند. در بخشی از کشمیر که تحت نظارت هندوستان است، طی سالهایی که گذشته، افراد زیادی کشته یا ناپدید شده اند و داستانم حول و حوش همین موضوع است. مدتی پیش، یک ماه در کشمیر زندگی گردم و در  این مورد مطالعه اولیه­ام را انجام دادم و در طول چند ماه آینده این پروژه عکاسی را آغاز خواهم کرد.

چرا ترجیح می دهی به جای عکاسی برای آژانس های معروف بین المللی به شکل عکاس آزاد کار کنی؟

این انتخاب من است. تا به حال از چند آژانس معتبر بین­المللی پیشنهاداتی دریافت کرده ام اما می خواهم دستم برای انتخاب موضوع و پروراندن حس و حالم در آن باره باز باشد و امکان مانور دادن در مورد موضوعاتی که خوشایند من است و می توانم به لحاظ حسی به آنها ارتباط برقرار کنم را از دست ندهم. وقتی آزاد باشم، خودم انتخاب می کنم و تصمیم می گیرم که چه زمانی عکاسی کنم و چه زمانی کارم را تعطیل کنم یا استراحت کنم به هر حال امکان مانوردهی بهتری دارم و احساس نمی کنم تحت فشار یا نظارتم.