پرونده خانه «شاعر تهران» در سازمان میراث فرهنگی

گفت‌وگو با یک کار‌شناس سازمان میراث فرهنگی تهران

محمدعلی سپانلو شاعر، نویسنده و مترجم در سال ۱۳۴۲ با انتشار نخستین کتابش به‌عنوان «آه، بیابان» خود را به نام شاعری مطرح به جامعه ادبی ایران معرفی کرد. او از اعضای مؤسس کانون نویسندگان ایران بود. سپانلو در طی نیم قرن فعالیت ادبی بیش از ۶۰ عنوان کتاب شعر و نقد و پژوهش ادبی منتشر کرده است. محمدعلی سپانلو در سن ۷۵ سالگی در پی ناراحتی ریوی و تنفسی در بیمارستان سجاد واقع در میدان فاطمی تهران گذشت.

 ۱۲ سال پیش خانه محمد علی سپانلو به ثبت سازمان میراث فرهنگی رسید. این خانه انتهای بلوار کشاورز، ابتدای خیابان جمالزاده شمالی قرار دارد. خانه سپانلو در ضلع شمالی کوچه به صورت نیمه‌اسکلت با دیوارهای باربر ساخته شده است. درهای سالن، آشپزخانه، سرویس و اتاق‌هایی که در ضلع شمال غربی قرار دارند به راهرو باز می‌شود و طبقه اول آن شامل سه اتاق (دو اتاق در ضلع شمالی و یک اتاق در ضلع جنوبی) است.

خانه سپانلو از خانه‌های دوره پهلوی دوم است و قدمتی قریب به ۴۰ سال دارد.

در بخش چهارم ویژه‌نامه محمد علی سپانلو که به مناسبت درگذشت «شاعر تهران» منتشر می‌شود با یکی از کار‌شناسان سازمان میراث فرهنگی، پیرامون نحوه به ثبت رسیدن خانه سپانلو گفت‌و گویی انجام دادم، نام این کار‌شناس به خواست این کارشناس میراث فرهنگی به دلیل مسائل اداری حذف شده است. در ادامه این گفت‌وگو را می‌خوانید:

 به چه علت خانه محمد علی سپانلو به ثبت ملی رسید؟

یک بنا به لحاظ معماری باید ویژگی‌هایی داشته باشد تا بتوان آن را در میراث فرهنگی ثبت کرد؛ ویژگی‌هایی مانند: سابقه تاریخی بنا (البته خانه‌های معاصری هم هستند که ارزش ملی دارند مثل «برج آزادی» که ثبت شده است)، ویژه‌گی‌های معماری و ارزش‌های تاریخی و فرهنگی در اولویت قرار دارند.

البته مواردی هم وجود دارد که میراث معنوی را شامل می‌شود، مثل ارزش‌های فرهنگی که مالک آن خانه ممکن است از آن برخوردار باشد، یعنی برای مثال از مفاخر ما باشد. مثل خانه «دکتر حسابی» و یا خانه «ابوالحسن صبا» و یا شخصیت‌های سیاسی مثل شهید «رجایی» که به ثبت رسیده است.

خانه محمد علی سپانلو در زمان پهلوی ساخته شده. در پرونده آن در سازمان میراث فرهنگی آمده است که صاحب خانه،  محمد علی سپانلو به عنوان یک نویسنده پرکار و شاعری با بیش از ۵۰ کتاب و سابقه بازیگری در سینما برای سازمان میراث فرهنگی شناخته شده است و از سوی دیگر در خانه او شاعران و روشنفکرانی مانند هوشنگ گلشیری، غزاله علیزاده، محمود دولت آبادی و دیگران رفت‌و آمد داشته‌اند و این هم امتیازی برای این خانه محسوب شده است.

در این میان مهم‌ترین موضوعی که سبب شده این خانه به ثبت برسد، درخواست خود ایشان بوده است. ایشان از سازمان میراث فرهنگی درخواست کرده‌اند که این خانه به عنوان خانه شاعران و نویسندگان تهران به ثبت برسد. ایشان در همین خانه بنا به اظهاراتشان که در پرونده موجود است، در سازمان میراث فرهنگی، بیش از پنجاه هزار صفحه در مورد شهر «تهران» در همین خانه نوشته‌اند و جلسات ادبی و هنری زیادی در این خانه برپا کرده‌اند. به این دلایل خانه سپانلو در مهرماه ۱۳۸۲ به شماره ۱۰۴۰۶ در زمان مدیریت آقای [محمد] بهشتی به ثبت رسیده است.

اداره میراث فرهنگی برای این خانه چه برنامه‌ای دارد؟

بنا به خواست محمد علی سپانلو موقع درخواست به ثبت، این خانه به نام خانه «شاعر تهران» به ثبت رسیده است. چون قدمت خانه قدمتی تاریخی نیست، بنابراین این خانه به در خواست ایشان به نام «شاعر تهران» ثبت شده و کاربری این خانه از این به بعد کاربری فرهنگی خواهد بود چون که خواست مالک این بوده است. ورثه شاید بتوانند به عنوان متولی نظارت داشته باشند، اما این خانه را نه می‌توان به فروش رساند و نه کارکاردی به غیر از کاربری فرهنگی می‌تواند داشته باشد.
 

عکاس: مهکامه پروانه