من یار مهربانم، دانا و خوش‌ زبانم/ گزارش از نمایشگاه گرافیک جلد کتاب

در نیمه‌ی نخست تیر ماه امسال، خانه‌ی هنرمندان ایران میزبان نمایشگاه جالب و رنگارنگی بود که در آن مجموعه‌ای کم نظیر از جلدهای کتاب به نمایش در آمد. 

این نمایشگاه در واقع رونمایی از کتاب جامعی ست که مجید کاشانی و پریسا تشکری همت کرده و جمع آوری کرده‌اند. 

کتاب و نمایشگاه «ویترین» به بررسی و معرفی سی و پنج سال اخیر گرافیکِ جلد کتاب در ایران پرداخته است. 

در کنار نمایشگاه نشست تخصصی با حضور جعفر همایی (مدیر نشر نی)، داوود موسایی (مدیر نشر فرهنگ معاصر)، مجید عباسی (طراح گرافیک و مدیر هنری نشر چشمه) و کیانوش غریب‌پور (طراح گرافیک و مدیر هنری نشر افق) به‌عنوان سخنران و ساعد مشکی (طراح گرافیک و ناشر) در نقش گرداننده‌ی جلسه، و علالقه مندان برگزار شد و نمایشگاه و نشست با استقبال بسیار زیادی مواجه شدند. 

در این کتاب و نمایشگاه ۵۳۴ اثر از ۱۰۰ طراح گرافیک ایرانی ارائه شده است که خود شمایی کلی از وضعیت طراحی گرافیک در ایران به دست خواهد داد. 

کتابِ «ویترین» توسط دو ناشر خصوصی یعنی انتشارات فرهنگسرای می‌ردشتی و نشر هنرنو منتشر شده است. 

سنت کتاب و کتابت در فرهنگ ایران پیش از هنرهای دیگر وجود داشته است. تزیین صفحات کتاب و مجلد کردن، به عنوانی امری هنری توسط نقاشان و با سلیقه ونقشمایه‌های خلاقانه آراسته می‌شده است و از آنجا که در فرهنگ ایرانی شعر و نوشتار بر تصویر و مجسمه مقدم بوده است، طراحی جلد کتاب ایرانی در دنیای مدرن نیز باز تولید شده و طراحان گرافیک از دیرباز به خلق آثار درخشانی در این زمینه مشغول بوده‌اند. 

طراحان گرافیکِ معتبری همچون مرتضی ممیز؛ قباد شیوا، امیر اثباتی و دیگران در نسل‌های پیشین و طراحان جوان‌تر اما جا افتاده همچون مسعود نجابتی، باسم الرسام، رضا عابدینی و ساعد مشکی در نسل میان سالان آثار قابل توجهی خلق کرده‌اند و اکنون همچنان طراحان جوان‌تر در گرافیک ایران مشغول طرح زدن هستند. 

هم بستگی و در آمیختن روشنفکری ایرانی در دهه‌ی چهل و همکاری نویسندگانی همچون غلامحسین ساعدی و احمد شاملو و طراحان گرافیک مانند ممیز، این رشته از گرافیک ایران را اعتلا بخشید و آنچه هست سنت محکم و برقراری ست که می‌توان در آن به تماشا و تحقیق پرداخت و با آنکه این مجموعه به گرافیک بعد از انقلاب می‌پردازد اما ریشه‌های دهه‌های پیشین در اغلب آثار مشاهده می‌شود.. 

از آنجایی که کتاب یک کالای فرهنگی ست، طراحان اغلب کوشیده‌اند جذابیت، خوانایی و کاربرد و توجه به مخاطب را پیش چشم داشته باشند و این ایده‌ها در اغلب طرح‌ها قابل شناسایی ست. جالب اینجاست که طراحی جلد کتاب با بند و بست و سانسور و محدودیت‌های بازار نشر در ایران نیز ارتباط مستقیمی برقرار نکرده و طراحان موفق شده‌اند‌گاه برای یک کتاب معمولی و حتا نویسنده‌ای حکومتی و ناشری دولتی (همچون کتاب‌های انتشارات سوره) طرح‌های خوب و قابل توجهی خلق کنند. این مساعی طراحان گرافیک ایران واقعا قابل ستایش است و تورق در کتابِ «ویترین» نشان می‌دهد ایده‌های خلاقانه حتا در شرایط تعطیل و سانسور زنده می‌مانند و خود را به جهان تحمیل می‌کنند. 

کتابِ ویترین حاوی مقالات متعددی راجع به جلد کتاب نیز هست. نویسندگاه حوزه‌ی هنرهای تجسمی در این کتاب گرد هم آمده‌اند و مقالات جامعی از آیدین آغداشلو، محمدرضا ریاضی، ابراهیم حقیقی، بیژن صیفوری، حسن کیاییان، استیون هلر و نویسندگان دیگردر آن به چشم می‌خورد. از همه‌ی این‌ها گذشته محیطِ نمایشگاه «ویترین» هم از نظر طراحی محیطی و هم از نظر چیدمان کتاب‌ها نیز متفاوت و خلاقانه بود. کاشانی و تشکری با دقت و وسواس محیطِ گالری‌های خانه‌ی هنرمندان را تقسیم، رنگ آمیزی و چیدمان کرده بودند. 

کتاب و نمایشگاه «ویترین» می‌تواند یک نمونه‌ی خوب برای فعالان عرصه‌ی پژوهش و تاریخ نیز باشد. در دورنمای فعالیت‌های محققان ونویسندگان در تمام حوزه‌ها، از علوم انسانی و تحقیقات نظری بگیر تا تاریخ هنر، شاید اگر دخالت و مدیریت یک مدیر هنری و طراح گرافیک در میان باشد آن پروژه شکل و وضعیت جالب توجه‌تر و در ‌‌نهایت ماندگاری به خود بگیرد. 

پریسا تشکری و مجید کاشانی به عنوانِ گرد آورندگان کتاب و برگزار کنندگان این نمایشگاه مستقل؛ در مقدمه‌ی کتاب نوشته‌اند که «امیدوارند این پروژه را به جز شهرهای ایران در سایر کشورهای جهان نیز به نمایش بگذارند تا طراحی جلد کتاب‌های ایرانی را بعنوان آثار فرهنگی منحصر به فرد به فرهنگ‌های دیگر نیز معرفی کنند. طرح جلدهایی که از منظر عناصر و زیبا‌شناسی ویژگی‌های بسیار خاص و متمایز از طرح جلدهای دیگر کشور‌ها دارند و برای مخاطبان خارجی جذاب، ویژه و‌گاه حیرت آورند».