از چمدان تا فیل شهر قصه: مروری بر آثار تازه‌ی «شهرام انتخابی»

گالری آران تهران در نیمه‌ی دوم تیرماه آثار هنرمند شناخته شده‌ی ایرانی، «شهرام انتخابی» به نمایش درآمد. در این نمایشگاه تصویر‌های نقاشی شده به همراه ویدئو نمایش داده شدند. مضمون آثارِ انتخابی «مهاجرت، افسانه‌های ایرانی و رخدادهای مدنی معاصر در سطح جهان (همچون خشونت وخودسوزی) بودند.

*

شهرام انتخابی هنرمند ایرانی مقیم آلمان که بیش از سی سال است از ایران مهاجرت کرده، هنرمندی شناخته شده و پر کار است که در نمایشگاه‌های معتبر و متعددی در همه جای دنیا اثر ارائه داده و نامی از نام‌های ایرانی ست که موفق شده است خود را خارج از مرزهای ایران باز تعریف کند.

نارضایتی از آنچه داخل کشور می‌گذرد و یا تلاش برای یافتن دنیایی سراسر متفاوت، بسیاری از مردم را وادار به کوچ می‌کند. کوچ اجباری یا اختیاری، از آنجایی که در هر حال به یک مقصد انجام می‌پذیرد به نتایجی‌ گاه مشابه منتهی می‌شود. مهاجران ایرانی اکنون در سراسر دنیا پراکنده‌اند. و سبک زندگی و تاثیر سفرهای‌ گاه بی‌بازگشت؛ بر روح و روان و سبکِ زندگانی اکثر آن‌ها قابل مشاهده است. از این رو بسیاری از هنرمندان ایرانی بخشی از آثار خود را متوجه این موضوع می‌کنند.

در آثار انتخابی مهاجر و چمدانش دستمایه قرار گرفته‌اند. این مرد با چمدان از وطن خود رفته. با همین چمدان از جایی به جایی می‌رود. و حتا چندان که شاید برای خودِ هنرمند رخ داده، بعد از سی سال هنوز مردی ست مهاجر. چمدان به دست و بی‌قرار که با چمدان خود، با تمام زندگی خود در قالب یک جعبه‌ی دسته دار در چالش است. و‌گاه از آن بیرون می‌آید. گاهی بر آن می‌نشیند. و ‌گاه بر فراز آن خود را دار می‌زند. چمدان در این آثار جزوی از بدنِ سوژه شده است و می‌توان مهاجرت را به عنوانِ مُهر جدایی نا‌پذیر بعضی از مهاجران از این تصویر‌ها خوانش کرد.

در سالن دیگر نمایشگاه، سه ویدئو به نمایش درآمده که در آن‌ها خودِ هنرمند به اجرای ایده پرداخته. در کنار هر کدام از این ویدئو‌ها یک تصویرِ مرتبط با سوژه نقاشی و قرار داده شده است که در آن، آدمِ داخلِ ویدئو به شکل یک کودک باز نمایی شده است. ارجاع به این کودک شاید نشان از این باشد که آنچه مردِ داخلِ ویدئو انجام می‌دهد برخواسته از بخشِ کودک ذهن اوست. در یکی از ویدئو‌ها، مرد با یک دبه نفت به خیابان می‌آید و نفت را روی خود می‌ریزد و کبریت می‌کشد. ویدئو در همین لحظه تمام می‌شود. بیانیه‌ای روشن و یادآور اعتراض‌هایی که از دهه‌ی شصت میلادی تا کنون‌ گاه گاه جرقه‌ی اعتراضات مردمی را شعله ور کرده و نمونه‌اش را بسیار دیده‌ایم.

در ویدئویی دیگر مرد لباس نظامی پوشیده، با خنده‌ای سهمناک و رعب آور قهقهه می‌زند و اسلحه پر می‌کند. نارنجک به دست می‌گیرد و رو به ما می‌اندازد و باز می‌خندد. در کنار این ویدئو تصویرِ کودکی نقش شده با‌‌ همان ادوات نظامی. خنده و کودکی به صراحت نشانه و یاداوری کننده‌ی این نکته‌اند که بخش عظیمی از نیروهای ترور و ارعاب در سطح جهان، آدمهایی چشم بسته و کودک مشرب هستند که به کشتار به عنوانِ تفریح نگاه می‌کنند.

در بخش دیگر نمایشگاه به افسانه‌ها و قصه‌های باستانی ایران و نیز خوانشی هنرمندانه از داستانِ شهیرِ«شهر قصه » (ساخته و کار بیژن مفید) توجه شده است. از منظر نماد‌ها و نشانه‌ها، آثار انتخابی مملو از این همانی‌های ظریف با دنیای پیرامون ما و اتفاقات معاصر هستند. دو اثر با الهام از کلیله و دمنه کار شده‌اند و یک ویدئو، مراحلِ استحاله‌ی یک دلقک به فیل نشان داده می‌شود.

از منظر تکنیکی آثارِ انتخابی بیش از هر چیز نشانه‌های پیشینه‌ی معمارانه‌اش را در خود دارند. ظرافت، محافظه‌کاری و نظم و تمیزی در اجرای نقاشی‌ها و ویدئو‌ها نشان می‌دهد هنرمند تمایل چندانی به شکل‌های حس‌گرایانه ندارد. این ظرافت و دقت البته در تمام آثار او به یک ریتم و در ‌‌نهایت یک دستی انجامیده. سرانجام می‌توان گفت انتخابی یک هنرمندِ پر کار و پر شور است که در آزاد کردنِ بخش‌های جنون آمیز مغز خود و نیز دغدغه‌های یک انسانِ ایرانی به مهاجرت رفته موفق بوده است.