نیم قرن پیش در سال ۱۳۴۳ شیخ بهاءالدین محلاتی در فتوایی چنین نوشت: «طرق مختلف جلوگیری از حاملگی از نظر قوانین شرعی در صورتی که به صورت موقت بوده زن را عقیم نسازد، مانعی ندارد.» این فتوا به کمک مسئولان بهداشتی وقت آمد که میخواستند برنامه تنظیم خانواده را به طور فراگیر در ایران اجرا کنند.
پنجاه سال بعد اما مجلس شورای اسلامی ایران کلیات طرحی یک فوریتی را برای پیشگیری از کاهش رشد جمعیت به تصویب رسانده است که بر اساس ماده اول آن «کلیه اقدامات راجع به سقط جنین، عقیمسازی مانند وازکتومی ، توبکتومی و هر گونه تبلیغات راجع به تحدید موالید و کاهش فرزندآوری ممنوع میشود» و افراد متخلف مشمول مجازاتهای تعزیری حبس که قرار میگیرند؛ مجازاتهایی که در قانون مجازات اسلامی برای افرادی که به سقط جنین اقدام میکنند مقرر شده است. این طرح همچنین «قانون تنظیم خانواده و جمعیت» مصوب سال ۱۳۷۲و اصلاحیهها و آئیننامههای آن را ملغی اعلام میکند. یکی از مواد اصلی در قانون تنظیم خانواده سلب امتیازات داده شده بر اساس تعداد فرزندان یا عائله در مورد فرزندان چهارم و بعد بود.
تصویب این طرح را باید نقطه اوجی در اقدامات گرایش تازه ای در سالهای اخیر دانست که معتقد است برنامههای تنظیم خانواده که از برنامههای مشابه غربی الگوبرداری شده، باعث کاهش رشد جمعیت ایران در سالهای اخیر شده و به پیری جمعیت خواهد انجامید.
رد پای فکر احمدی نژادی
ابراز مخالفت علنی با برنامه تنظیم خانواده در سالهای اخیر را محمود احمدینژاد و طرفدارانش به خصوص از دوران دوم ریاست جمهوری او آغاز کردند. احمدینژاد در سال ۱۳۸۹ در مخالفت با برنامه کنترل جمعیت گفت که شعار دو بچه کافی است را قبول ندارد و آن را سیاستی غربی خواند و از «سکوت علما» در این باره انتقاد کرد و اعلام کرد ایران قابلیت داشتن جمعیتی ۱۵۰ میلیون نفری را دارد. بعدها آیت الله خامنهای رهبر جمهوری اسلامی ایران و برخی از روحانیان ارشد نیز به حمایت از این نظرات پرداختند، محسن قرائتی، رئیس ستاد اقامه نماز، خواستار توبه همه کسانی شد که در موضوع کنترل جمعیت دخیل بودهاند و شورای عالی انقلاب فرهنگی حذف درس تنظیم خانواده را به دانشگاهها ابلاغ کرد.
دکتر مرضیه وحید دستجردی، وزیر بهداشت دولت احمدینژاد، در سال ۱۳۹۱ از حذف ردیف بودجه کنترل جمعیت خبر داد، و اقدامات وزارت بهداشت در این زمینه را محدود به حفظ سلامت مادران خواند. البته بروز نگرانی عمومی درباره احتمال عدم توزیع وسائل ضدبارداری باعث توضیح مجدد وزیر بهداشت و مدیران وزارت بهداشت در این زمینه شد و به مردم اطمینان داده شد که برنامهای برای جلوگیری از توزیع این وسائل وجود ندارد.
وازکتومی پس از جنگ
دکتر مرندی وزیر اسبق بهداشت نیز که برنامههای کنترل جمعیت پس از پایان جنگ در سال ۱۳۶۸ در زمان وزارت او آغاز شد و به علت موفقیت این برنامه جایزه جمعیت سازمان ملل را در سال ۱۹۹۹ گرفته بود، در واکنش به بالا گرفتن مخالفتها با برنامه تنظیم خانواده در سال ۱۳۹۱ در مصاحبهای به به دفاع از این برنامه پرداخت. او کاهش نرخ رشد جمعیت را از اواخر دهه ۶۰ به بعد ناشی از تصمیم خود مردم و نه لزوما اجرای قانون تنظیم خانواده خواند و هر گونه اجبار برای کنترل موالید در این برنامه را تکذیب کرد. او در بخشی از این مصاحبه در پاسخ به پرسشی درباره اینکه تیمهای سیار در برخی از شهرستانها با اجبار به وازکتومی میپردازند، گفت:
«مگر امکان دارد که شما کسی را مجبور کنید که وازکتومی بکند؟ چه طور می شود یک مرد را مجبور کرد وازکتومی کند و یا لوله های یک خانم را بست؟ تا او اجازه کتبی ندهد که وازکتومی انجام نمی شود؛ تا خانم، خودش و همسرش اجازه کتبی ندهد که بستن لوله ها اتفاق نمی افتد. فرض کنید که تیم هم برود. یک روستایی بیچاره اگر بخواهد جلوی بارداری اش را بگیرد؛ به فرض خانمی که مشکل قلبی دارد، حاملگی برایش مضر است. این خانم که مشکل قلبی اش حل شدنی نیست، باید بتواند لوله اش بسته شود تا دیگر حامله نشود. وگرنه اگر حامله شد، یا باید برود زیر پله و در جای غیر بهداشتی سقط کند، جانش را بگذارد جلوی رویش و کار حرام هم بکند یا این که باید بارداری اش را ادامه دهد و بمیرد. بنابراین اگر خانمی هست که مشکل قلبی و یا هر مشکل دیگری دارد که پزشک ها او را از بارداری منع کرده اند باید بتواند لوله خودش را ببندد.»
سیاست و سقط جنین
از طرف دیگر مسئولان وزارت بهداشت خبر از انجام سالانه دویست و پنجاه هزار سقط جنین غیرقانونی میدهند، که نشاندهنده میزان بالای بارداریهای ناخواسته در کشور است. این میزان بالا نشاندهنده اشکال دسترسی به وسائل پیشگیری از بارداری و کمبود آموزش و باورهای غلط درباره این وسائل است. در شرایطی که این مقامات از کمبود نیروی انسانی و منابع مالی برای خدمات مراقبت از مادران باردار شکایت دارند، حذف کردن برنامه تنظیم خانواده ممکن است به افزایش بیشتر موارد سقط جنین غیرقانونی بینجامد و مادران را در معرض خطر بیشتر مرگ و میر و عوارض قرار دهد.
در مقابل مخالفان برنامههای تنظیم خانواده اقدامات وزارت بهداشت را در این زمینه کافی نمیدانند و مدیران وزارت بهداشت را به ادامه برنامههای پیشین متهم میکنند.
خطرات حذف کاندوم
یک خطر دیگر حذف برنامههای تنظیم خانواده تاثیر آن بر افزایش بیماریهای ناشی از رفتارهای پرخطر جنسی است. دکتر علویان، رئیس انجمن هپاتیت، و معاون سابق وزیر بهداشت در در سال ۱۳۹۲ این باره گفته است: «وزارت بهداشت میلیاردها تومان برای خرید کاندوم و آموزش مردم هزینه میکرد. این هزینهها تنها برای کنترل جمعیت نبوده، بخش عمده آن بابت رفتارهای پرخطر بوده است. ... اکنون این بودجه قطع شده است و خطر انتقال بیماریهای ناشی از رفتارهای پرخطر جنسی جامعه را تهدید میکند. با حذف بودجه پیشگیری و کاندوم به بخش دیگری آسیب زده میشود و نگران افزایش بار بیماریهای منتقله از طریق رفتارهای پرخطر هستیم.»
برخی از جمعیتشناسان نیز معتقدند که فقط اعمال سیاستهای تنظیم خانواده نبوده که باعث کاهش رشد جمعیت در ایران شده است، بلکه بالا رفتن تحصیلات و اشتغال زنان و افزایش شهرنشینی نیز نقش اصلی در این مورد داشته است و اصولا در حال حاضر کشور دچار بحران کاهش جمعیت نیست که نیاز به اقداماتی تهاجمی برای افزایش رشد جمعیت داشته باشد.
در سی سالگی پدربزرگ شوید!
به نظر میرسد مدیران بهداشتی با تاکید بر اینکه هدفشان از اجرای برنامه تنظیم خانواده، نه کاهش جمعیت، بلکه ارتقای سلامت عمومی و سلامت زنان، سلامت باروری و جلوگیری از مرگ و میرهای ناشی از بارداریهای ناخواسته است، میخواهند این برنامه ادامه یابد، اما مخالفان تنظیم خانواده همین برنامه را یکی از عوامل اصلی کاهش رشد جمعیت میدانند و میخواهند مانع اجرای آن شوند.
الگوهایی که اکنون در جهت تبلیغ فرزندآوری معرفی میشوند، خانوادههایی هستند که با وجود نداشتن امکانات مالی زیاد صاحب تعداد زیادی فرزند هستند، مانند مرد سی و چهار ساله آستارایی که در پانزده سالگی ازدواج کرده و و اکنون پنج فرزند و سه نوه دارد و «از زندگی خود اعلام رضایت می کند»؛ یا مادر بیست و هشت ساله با هشت فرزند که هنگام شروع زندگیش با همسر طلبهاش «درآمدشان شهریه طلبگی بوده است».
تنظیم خانواده به معنای بچه دارنشدن نیست
هدف تنظیم خانواده پیشگیری از حاملگیهای پرخطر، حاملگیهای برنامهریزینشده و نهایتا سقطهای غیرقانونی است؛ به عبارت دیگر هدف از این برنامه تواناسازی زوجها و افراد برای تصمیمگیری آزادانه و مسئولانه در مورد تعداد و فاصلهگذاری بین فرزندانشان و برخورداری از اطلاعات و وسایل لازم برای وصول به این هدف و اطمینان از انتخابی آگاهانه و در اختیار گذاشتن مجموعهای کامل از روشهای موثر و مطمئن جلوگیری از بارداری است.
گزارش «صندوق جمعیت ملل متحد» (َUNFPA) - سازمان بینالمللی وابسته به سازمان ملل که در امور جمعیتی در کشورهای جهان فعال است - نشان میدهد دست کم ۲۰۰ میلیون زن در جهان خواستار استقاده از روشهای ایمن و موثر تنظیم خانواده هستند، اما به علت فقدان دسترسی به اطلاعات و خدمات یا عدم حمایت شوهران و اجتماعاتشان نمیتوانند به این خواسته خود برسند. و بیش از ۵۰ میلیون از ۱۹۰ میلیون زنی که هر سال در جهان باردار میشوند، به سقط جنین دست میزنند. بسیاری از این موارد سقط جنین به طور زیرزمینی و در شرایط غیرایمن انجام میشود.
صندوق جمعیت ملل متحد بر اساس «برنامه عمل» تصویبشده در کنفرانس بینالمللی جمعیت قاهره در سال ۱۹۹۴ از سقط جنین به عنوان روشی برای تنظیم خانواده حمایت نمیکند. مهمترین اولویت در برنامههای این سازمان حمایت از تنظیم خانواده به طور داوطلبانه برای پیشگیری از بارداریهای ناخواسته است تا اصولا نیاز به سقط جنین برطرف شود. تخمین زده میشود که هر سال در جهان ۷۴۰۰۰ زن در نتیجه سقط جنین غیرایمن میمیرند.
زنان چند بچه می خواهند؟
بررسیهای گوناگون نشان دادهاند که اغلب زنان در جهان امروز دو، سه یا حداکثر چهار فرزند میخواهند که بسیار کمتر از شمار فرزندانی است که زنان در نسلهای پیشین میخواستند. استفاده از روشهای ضدبارداری مدرن در طول ۳۰ سال گذشته به خصوص در کشورهای با برنامههای قوی تنظیم خانواده افزایش یافته است. در کشورهای کمتر توسعهیافته نیز میزان استفاده از روشهای ضدبارداری ۶۰ درصد از زوجها را جلب کرده است. اغلب این افزایش مربوط به مصرف بیشتر روشهای ضدبارداری بوسیله زنان است. اما در بسیاری از کشورها فقر و نابرابریهای عمیق میان مردان وزنان توانایی زنان برای برنامهریزی بارداریهایشان محدود میکند. این وضعیت همچنین به فقدان دسترسی به روشهای ضدبارداری موثر نیز میانجامد.
سازمان جهانی بهداشت تخمین میزند که هزینه کردن سه دلار به ازای هر شخص در سال میتواند خدمات پایه تنظیم خانواه، مراقبت بهداشت مادران و نوزادن را برای زنان در کشورهای در حال توسعه فراهم آورد.
روشهای تنظیم خانواه دارای فوایدی جانبی هم هستند برای مثال روشهای هورمونی پیشگیری از بارداری خطر برخی از سرطانهای زنان را کاهش میدهد یا استفاده از کاندوم مانع از انتقال عوامل بیماریهای آمیزشی مانندHIV میشود.
تاریخ تکرار میشود؟
در سالهای نخستین پس از انقلاب نیز مدیران بهداشتی برای ادامه برنامه تنظیم خانواده با مشکلات مشابهی روبهرو شدند؛ موج مخالفتها با برنامههای تنظیم خانواده در آن هنگام باعث شد که وزیر بهداشت دولت موقت در تابستان ۱۳۵۸ به دیدار آیت الله خمینی برود و موافقت او را با ادامه برنامههای تنظیم خانواده جلب کند و بعد در پاییز همان سال در گزارشی با اشاره مسئله رشد سریع جمعیت و ضرورت استفاده از روشهای نوین ضدبارداری خواستار نظر فقهی آیتالله خمینی شده بود و آیت الله خمینی با دادن این فتوا که اگر «از نظر بهداشتی ضرری متوجه بانوان نباشد و شوهر با این امر موافق باشد حل این مشکل [مشکل رشد جمعیت] شرعا جایز است» موافقت خود را با کاربرد این روشها اعلام کرده بود.
با این وجود در طول سالهای بعدی تا سال ۱۳۶۷ برنامه فراگیر تنظیم خانواده عملا به حالت تعطیل در آمد. در این مدت گرچه کارشناسان بهداشتی ضرورت سیاستهای کنترل جمعیت را احساس میکردند، به دلیل جو موجود در مخالفت با برنامههای تنظیم خانواده جرات بیان آن را نداشتند. در آن دوره مدیران بهداشتی تنظیم خانواده را معادل فاصلهگذاری فرزندان اعلام میکردند و به عنوان یک برنامه بهداشتی برای سلامت مادر و کودکان بر آن تاکید داشتند.
در نهایت افزایش نرخ رشد جمعیت تا سه و نه دهم (۳.9) درصد - که کاهش میزان مرگ و میر کودکان به علت اجرای برنامههایی مانند واکسیناسیون گروهی هم در آن نقش داشت- و بحران اقتصادی ناشی از جنگ (که امکان پاسخگویی به نیازهایی جمعیت در حال افزایش را ناممکن میکرد)، مقامات حکومتی را قانع کرد که توصیه کارشناسان بهداشتی را بپذیرند و پس از تصویب هیات وزیران در سال ۱۳۶۸ برنامه فراگیر تنظیم خانواده دوباره اغاز شد.
آیا با تصویب کلیات طرح «پیشگیری از کاهش رشد جمعیت» را باید آغازی بر پایان برنامههای تنظیم خانواده در ایران دانست یا بار دیگر ضرورتهای عملی - مانند آنچه پس از پایان جنگ خود را نشان داد- مسئولان حکومتی را وادار خواهد کرد تا نظرات کارشناسان بهداشتی را بپذیرند. باید در انتظار ماند و دید که آیا تاریخ دوباره تکرار میشود؟
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر