خودکشی خلبان ها، فرضیه ای که محبوب نیست

عملیات جست‌وجو در آب‌هایی به وسعت یک دهم کره زمین، پایانی ناخوشایند برای هواپیمایی که در هشتم مارچ ۲۰۱۴ در فاصله میان آسمان مالزی و ویتنام ناپدید شد را رقم زد.

نخست وزیر مالزی اعلام کرد که پرواز 370 هواپیمایی مالزی در اقیانوس هند به پایان رسیده و اکنون کشتی‌ها به دنبال یافتن قطعاتی از لاشه هواپیما هستند که ماهواره‌‌ها رصد کرده‌اند.

با وجود اعلام این خبر، هم‌چنان اشتیاق برای یافتن علت این رخداد در اوج قرار دارد. در میان انبوه فرضیه‌های مطرح شده، بازرسان پرونده به بررسی انگیزه‌های ممکن برای انحراف عمدی هواپیما هم پرداخته‌اند.

پس از سخنرانی نخست وزیر مالزی مبنی بر وجود رفتار عمدی در ناپدید شدن هواپیمای بویینگ ۷۷۷، پرسش‌ها به طور رسمی به سوی افرادی معطوف شدند که پتانسیل دست‌کاری در مسیر معمول هواپیمای مالزیایی را داشتند؛ چه کسی می‌توانست و چه کسی می‌خواست؟

فرضیه‌ای که محبوب نیست

چند هفته پس از ناپدید شدن هواپیما، فرضیه‌هایی چون خودکشی خلبان مجال بیش‌تری برای طرح یافته‌اند.

در هفته‌های گذشته، توجه‌ها به کابین پرواز و بیش از همه دو خلبان آن، «زاهاری احمدشاه» و «فریق عبدل‌الحمید» کشیده شدند. کاپیتان پرواز 370 هواپیمایی مالزی با توجه به پیشینه، علاقه و هوش خود در صنعت هوایی، می‌توانست نقشه پیچیده‌ای برای خارج کردن هواپیما از میدان دید رادارهای مالزیایی تنظیم کند و سپس این نقشه را عملی سازد. 
خلبان پرواز مفقود شده مالزی از نزدیکان و حامیان برجسته «انور ابراهیم»، رهبر اپوزسیون مالزی است. او در‌‌ همان روزِ پرواز، در دادگاه انور ابراهیم حاضر شد و شاهد ماجرای محاکمه وی به اتهام «لواط» بود؛ اتهامی که به گفته مخالفان دولت مالزی، بی‌پایه و تنها برای متوقف ساختن اپوزسیونی است که هر سال رای بیش‌تری را از آن خود کرده است. 
افزون بر سرخوردگی‌های سیاسی، احمدشاه نسبت به پرواز، شور متعصبانه‌ای داشته است. با وجود صرف وقت زیادی برای حرفه‌اش در بیرون از خانه، او یک دستگاه شبیه‌ساز پرواز در خانه نیز داشت که خود طراحی کرده بود.

احمدشاه در مورد این دستگاه شبیه‌ساز پرواز، ویدیویی بر روی اینترنت منتشر کرد و در شبکه آن‌لاین شبیه‌ساز پرواز که«ایکس-سیم»( X-Sim) نام دارد، با هدف یافتن رفقایی که در شور او سهیم هستند، نوشت: «حالا وقت آن رسیده است که به مرحله بعدی شبیه‌سازی وارد شویم؛ حرکت!»

با این حال، این نشانه‌ها نمی‌تواند ما را قانع کند که فرضیه خودکشی احمدشاه را جدی‌تر از سایر فرضیه‌ها بگیریم. چندی پیش وقتی «حشام‌الدین حسین»، وزیر دفاع اعلام کرد که خلبان پرواز یک ماه پیش از آخرین پروازش، فایل‌های شبیه‌ساز پروازش را پاک کرده بود، اپوزسیون آشکارا به خشم آمد. 
دوستان خلبان، خانواده‌اش و حزب مخالف دولت که احمدشاه به آن احساس نزدیکی می‌کرد، به شدت از دولت مالزی انتقاد کرده‌اند که خلبان را آشکارا متهم می‌شمارند.

تابوی خودکشی در صنعت هوایی

فرضیه خودکشی یا هواپیماربایی خلبان در رخدادهای صنعت هوایی چندان معمول و شناخته شده نیست و کم‌تر از آن سخن به میان آمده است. بین سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۲ در ایالات متحده تنها ۸ حادثه از 2هزار و ۷۸۵ سانحه مرگ‌بار هوایی، یعنی حدود 0.3 درصد کل سوانح، به سبب خودکشی خلبان رخ داده است.

در پروازهای بین‌المللی نیز چندین مورد از حوادث مرگ‌بار هوایی را خلبان‌ها به عمد رقم زده‌اند. در هر هشت مورد خودکشی خلبان‌ها در امریکا، علت‌ها بسیار متفاوت گزارش شده‌اند؛ از خلبانی که ۲۱ سالگی خود را جشن می‌گرفت و زنی که دوستش ‌داشته به او پاسخ رد داده بود تا خلبان ۶۹ ساله‌ای که در کارنامه خود نوشیدن مشروب و تهدید به خودکشی با هواپیما را ثبت کرده بود. با این حال، در هفت مورد از این هشت مورد تنها خلبان بود که کشته شد و تنها در یک مورد، یک سرنشین دیگر نیز جان خود را از دست داد.

در مورد پروازهای بین‌المللی و هواپیماهای بزرگ مسافربری، خودکشی به قیمت جان بسیاری دیگر نیز تمام می‌شود. براساس آخرین تحقیقات، سانحه هواپیمایی که در ماه نوامبر سال گذشته در نامیبیا منجر به مرگ 33 نفر شد، ممکن است به علت خودکشی خلبان رخ داده باشد. این هواپیمای مسافربری که در 29 نوامبر از موزامبیک به آنگولا در حال حرکت بود، تنها یک سال داشت و در شرایطی پرواز می­کرد که شرایط آب و هوایی مناسب گزارش شده بود. بر اساس تحقیقات اولیه شبکه امنیت پرواز، بسیار محتمل است که سانحه به عمد رخ داده باشد.

این هواپیما با سرعت 6000 پا در دقیقه به سوی زمین رانده شده بود. اطلاعات ضبط شده بر روی دستگاه ضبط صوت کابین پرواز نشان می‌دهد که کمک خلبان چند دقیقه پیش از سقوط، کابین را به قصد سرویس بهداشتی هواپیما ترک کرده بوده است. او در بازگشت، به در قفل شده کابین برخورد کرد. جعبه سیاه نشان داد که خلبان تنظیمات سیستم پرواز خودکار را از ارتفاع 38هزار پا با ارتفاعی پایین­تر از ارتفاع مجاز تغییر داده بود. مشخص نشد که آیا کاپیتان پرواز مشکلات روان‌شناختی داشته است اما شایعه بود که زندگی زناشویی موفقی نداشت و یک پسرش نیز فوت کرده بود.

گرچه کاپیتان و کمک خلبان پرواز هر دو آزمایش‌های پزشکی را به تازگی گذرانده بودند اما برای بازرسان پرونده محرز به نظر می‌رسید که هواپیمایی با مشخصات فنی قابل قبول، در میانه آسمان و زمین ناگهان به پایین نمی‌افتد و حرکات کاپیتان در چنین شرایطی با تجربه و آموزش او سازگار نیست.

در سال ۱۹۹۹، مقام‌های امریکایی که از سوی دولت مصر مسوولیت جست‌وجو برای پرواز 990 هواپیمایی مصر((Egypt Air flight 990به آن‌ها سپرده شده بود، اعلام کردند که سقوط هواپیما به علت خودکشی کمک خلبان رخ داده است.

هنگامی که هواپیما بر فراز دریای آتلانتیک قرار داشت، کمک خلبان که در کابین پرواز تنها شده بود، سیستم اتوماتیک پرواز را خاموش کرد، هواپیما را به سمت پایین راند و 11 بار زیر لب گفت:«اتکای من به خدا است.»

کاهش ناگهانی ارتفاع هواپیما از 36 هزار به 19هزار پا موجب شد که هواپیما به چند تکه بزرگ تقسیم و در دریای آتلانتیک پراکنده شود. همه ۲۱۷ سرنشین این هواپیما کشته شدند.

مقام‌های مصری از پذیرفتن نتیجه رسیدگی به این پرونده از سوی دفتر امنیت حمل و نقل ایالات متحده سر باز زدند و مسایل مکانیکی را علت سقوط هواپیما دانستند. ترجیح مقام‌های مصری به پنهان کردن خودکشی خلبان موجب دامن زدن به تئوری‌های توطئه زیادی در مورد این حادثه و نقش امریکا در این سانحه شد.

در حادثه مشابهی که برای پرواز 185 «هواپیمایی ابریشم»(Silk Air Flight 185)  در سال 1997 رخ داد، باز هم بازرسان امریکایی زیر نظر اداره امنیت حمل و نقل ایالات متحده علت پرواز را دست‌کاری عمدی پرواز احتمالا از سوی خلبان دانستند.

این بار اندونزی هم‌چون مصر از اعلام عمومی این فرضیه امتناع و بررسی‌ها را بی‌نتیجه اعلام کرد. هواپیمای بویینگ‌ 737 اندونزی که در رود «پالم‌بانگ» اندونزی سقوط کرد، تنها یک سال داشت. این هواپیما با هدایت خلبان سنگاپوری، «تسو وی مینگ» از ارتفاع35هزار پا در عرض یک دقیقه به بستر رود رسید. 
سرعت آن چنان بالا بود که در لحظاتی پیش از سقوط، به بالای سرعت صوت رسیده بود. 104 نفر در این حادثه کشته شدند. در اتاق خلبان، دستگاه ضبط صوت خاموش شده بود که تنها می‌تواند با خواست خود خلبان انجام شود.

گفته می‌شود که مقام‌های اندونزی پذیرفته بودند که خلبان پرواز در غیبت چند دقیقه‌ای افسر پرواز، دست به این کار زد اما ترجیح دادند این اطلاعات را محفوظ نگه دارند. کاپیتان این پرواز نیز از مشکلات شخصیتی جدی رنج می­برد.

خودکشی خلبان هواپیما، تابوی صنعت هوایی به شمار می‌رود و با وجود این رخدادها- هر چند نادر- مقام‌های مسوول آن را انکار می‌کنند، خودکشی‌ها گزارش نمی‌شوند و خودکشی به عنوان علت در یک سانحه هوایی مهیب به رسمیت شناخته نمی‌شود.

شاید یک دلیل مهم این باشد که خودکشی یکی از معدود علت‌هایی است که غیرقابل پیش‌بینی و اجتناب است. افزون بر این، تایید خودکشی خلبان در صنعت هوایی می‌تواند سبب کاهش اعتماد مشتریان شود.