چرا وزیر خارجه لهستان از نقض حقوق بشر در ایران انتقاد کرد؟

»ديروز سعی کردم به وب‌سايت يکی از روزنامه‌های اصلی لهستان وارد شوم، اما متأسفانه نتوانستم». این اظهارنظر رادسلاو سيکورسکی (Radoslaw Sikorski )، وزير امور خارجه لهستان، در سفر دو روزه اش به تهران بود. «به من گفتند وبسایت به دلیل سانسور مسدود است». سيکورسکی به محمد جواد ظریف، همتای ایرانی اش، گفت :«برای ما که از کشوری می‌آييم که در راه آزادی بيان مبارزه کرده چنين چيزی شوکه‌کننده است». و در ادامه، انگار با ناباوری، اظهار کرد: «ما بايد درباره حقوق بشر در ايران گفت‌وگو کنیم. جهان به این امر آگاه است که اخيراً تعداد اعدام‌ها در ايران بسيار افزايش يافته است.«

تماشا در یوتیوب

ولی سيکورسکی با این جملات به دنبال چه بود؟ و فکر می کرد مخاطبش چه کسانی باشند؟

قاعدتاً فکر نمی‌‌کرده که این حرفها به مذاق همتای ایرانی اش خوش بیاید، چون به تازگی تندروها از دولت روحانی، به دلیل آنچه از نظر آنها توجه نابجا و بی‌ ربط به مواضع غرب در مورد حقوق بشر است، انتقاد کرده اند. «آیین نامه حقوق شهروندی» که در اواخر سال گذشته میلادی، توسط حسن روحانی ارائه شد، با واکنش های تندی مواجه شد. و در هفته های گذشته، اعضای دولت روحانی با رهبران مذهبی دیدار و گفت و گو کرده اند، که از جمله می توان به دیدار عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه و عضو ارشد تیم مذاکره کننده هسته‌ای، با آیت‌الله مصباح یزدی در قم اشاره کرد.

از آن سو، دولت روحانی آمادگی خود را برای همکاری با جامعه جهانی‌ اعلام می‌‌کند. وبسایت وزارت امور خارجه ایران گزارشی از دیدار وزیر خارجه لهستان می دهد و از ظریف نقل می‌‌کند که او و سیکورسکی درباره "تقویت و تحکیم مناسبات" دو کشور صحبت کرده اند، و نیز به سفر سیکورسکی به اصفهان اشاره می‌‌کند. در اصفهان، وزیر خارجه لهستان به دیدار قبرستان مسیحیان می‌‌رود، به احترام دوستی‌ ایران و لهستان در جنگ جهانی‌ دوم، که ایران میزبان هزاران پناهندهٔ لهستانی شده بود. در اصفهان بود که سیکورسکی سعی کرد به وبسایت روزنامهٔ کذایی لهستانی سری بزند.

اما واکنش به حرفهای سیکوروسکی در ورشو چگونه بود؟ اگرچه آقای وزیر بیانیه اش را در توییتر هم تکرار کرد، نظراتش تقریباً هیچ خریداری در افکار عمومی لهستان نیافت، چرا که اغلبِ اروپایی ها فعلاً مبهوت بحران اوکراین اند. اگرچه شاید اظهارات سیکوروسکی نبردِ طولانی لهستانی ها برای تضمین آزادی بیان و استقلال کامل از سایۀ روسیه را به خوبی مجسم کند، حقیقت چیز دیگری است: مقصود او موضع لهستان نسبت به اوکراین یا هر جای دیگر نبود. کانستنتی ژبرت، (Konstanty Gebert )، روزنامه نگار و فعال آزادی بیان که نقشی برجسته در «جنبش همبستگی لهستان»(Poland's Solidarity ) داشته، می گوید: «او مجبور نبود برای تحلیل اوضاع اوکراین به زبان رمز سخن بگوید و [پیش از این] با صریحترین لحنِ ممکن دربارۀ تحولات در آن کشور سخن گفته.» به عقیدۀ او مخاطب سیکوروسکی لهستانی ها نبودند و «او به روشنی می خواست به میزبانانش بفهماند که سانسور پذیرفتنی نیست.»

برای برخی در جامعۀ بین الملل شباهت هایی بین اوکراین و ایران وجود دارد. یکی از فعالان جامعۀ مدنی و از اهالی رسانه به من گفت بسیاری بر این باورند که اگر بریتانیا، آمریکا، و روسیه نتوانند از حق حاکمیت اوکراین دفاع کنند، پیام بسیار بدی به ایران خواهند فرستاد، به خصوص با توجه به ظرفیتهای هسته ای [آن کشور]. خوب است جامعۀ جهانی  بار دیگر خلع سلاح اوکراین را بر اساس «تفاهم نامۀ بوداپست (Budapest Memorandum)  در سال ۱۹۹۴ به یاد آورد. و این پیغام نباید به ایران فرستاده شود که کنارگذاشتن تسلیهات هسته ای ممکن است به از دست رفتن قدرت و حق حاکمیت ملی منجر شود. 

اگرچه تصور آنکه اظهارنظر سیکوروسکی چگونه ممکن است تلاشهای لهستان برای بهبود روابط – به خصوص روابط اقتصادی- با ایران را تقویت کند، احتمالاً وزیر خارجه امیدوار بوده به جامعۀ جهانی نشان دهد که دولت لهستان صریح سخن میگوید و اصولی دارد. چنانکه  رابرت استفانیچکی  ( Robert Stefanicki ) از رونامۀ لهستانی گازِتا ویبورسچکا( Gazeta Wyborcza ) اشاره می کند، «سیکوروسکی مرتباً به دیدار دوستان بالقوه تازۀ غرب (مثل برمه و لیبی) می رود و سعی می کند درهایی به روی اقتصاد لهستان بگشاید و درعین حال امتیازاتی برای خودش در صحنۀ بین الملل جمع کند».

و اما درمورد مردم ایران؟ سیکوروسکی که به تازگی سانسور در ایران را تجربه کرده می داند تعداد اندکی از شهروندان این کشور حرفهایش را شنیده اند. در واقع می توان گفت با توجه به تمرکز همه جانبه بر مسئلۀ سانسور در ایران طی سالهای اخیر، «شوک» سیکوروسکی قدری غافلگیرکننده و کمی خام بوده است. 

شاید بتوان از عدم پاسخگویی ظریف، دست کم آن طور که ما می دیدیم، گذشت، اما حدس عاقلانه این است که مقامات رسمی ایران به راحتی حرفهای آقای وزیر را نشنیده خواهند گرفت و کار را با برقراری روابطی اقتصادی– به خصوص در بخش های پتروشیمی، غذا، و بازارهای دارویی - ادامه خواهند داد که هر دو کشور در پی آنند.

در آوریل، نمایندگانی از جامعه تجارت لهستان و متخصصان اقتصاد این کشور به تهران سفر خواهند کرد. تعهد و تمایل دولت روحانی به برقراریِ  روابط اقتصادی با کشورهای گوناگون - تا هر جا که ممکن باشد - غیرقابل انکار است. سفر اخیر هیأت نماینگان تجارت فرانسه گواهی است بر این ادعا. آن طور که ژبرت می گوید، دیگر آن دوره به راستی به سر آمده که رئیس جمهور لهستان بگوید «ایران تنها زبان زور می فهمد»، کمااینکه لخ کاچینسکی ( Lech Kaczynski ) دقیقاً همین را گفته بود. آن طور که  استفانیچکی می گوید، حرفهای سیکورسکی درست و به حق اند. ولی، به قول او، «چه کسی اهمیت می دهد؟»