بر اساس قوانین و دستورات مذهبی، «قمهزنی» در عزاداری ظهر روز عاشورا در ایران ممنوع است. نیروی انتظامی نیز به همین دلیل هرسال پیش از شروع ماه محرم نسبت به انجام این عمل به شدت هشدار میدهد. با این وجود، هنوز گروههای عزادار در برخی از شهرهای ایران، این مراسم را به شکل مخفیانه و در مکانهای شخصی برگزار میکنند.
برخی مقامات قضایی در ایران گفتهاند قمهزنی در برابر دید همگان جرم محسوب میشود و افراد خاطی به حبس از یک تا سه سال محکوم میشوند.
در حقیقت، به دلیل همین ممنوعیتها و برخورد نیروهای انتظامی و امنیتی با افرادی که در روز عاشورا قمهزنی میکنند، این مراسم به نوعی عزاداری مخفیانه تبدیل شده است به گونهای که تا شب قبل ازعاشورا، محل مراسم به شدت مخفی نگه داشته میشود. اما ساعاتی پیش از آغاز مراسم، به افرادی که مایل به شرکت در قمه زنی روز عاشورا هستند محل مورد نظر اطلاع داده میشود تا در این مراسم شرکت کنند.
پیش از این، قمهزنی در ایران ممنوع نبود و آن دسته از کسانی که مایل به انجام این کار بودند، در سالگرد شهادت امام سوم شیعیان با این روش عزاداری میکردند. با این حال، در سال 1373 برای اولین بار آیتالله خامنهای، رهبر ایران در یک سخنرانی عمومی در استان کهگیلویه و بویراحمد به صراحت درباره این شیوه عزاداری موضع گرفت و آن را ممنوع اعلام کرد.
آیتالله خامنهای در این باره گفته بود:«من حقیقتاً هر چه فکر کردم دیدم نمیتوانم این مطلب[قمهزدن] را که قطعاً یک خلاف و یک بدعت است به اطلاع مردم عزیزمان نرسانم. این کار را نکنند. بنده راضی نیستم. اگر کسی تظاهر به این معنا کند که بخواهد قمه بزند من قلباً از او ناراضیام. این را من جدا عرض میکنم. یک وقت بود در گوشه و کنار چند نفر دور هم جمع میشدند و دور از انظار عمومی، مبادرت به قمهزنی میکردند و کارشان تظاهر، به این معنا که امروز هست، نبود. کسی هم به خوب و بد عملشان کار نداشت چرا که در دایره محدودی انجام میشد. اما یک وقت بناست که چندهزار نفر ناگهان در خیابانی از خیابانهای تهران یا قم یا شهرهای آذربایجان و یا شهرهای خراسان ظاهر شوند و با قمه و شمشیر برسر خودشان ضربه واردکنند. این کار قطعاً خلاف است. امام حسین به این معنا راضی نیست. من نمیدانم کدام سلیقههایی و از کجا این بدعتهای عجیب و خلاف را وارد جوامع اسلامی و جامعه انقلابی ما میکنند.»
پس از این سخنرانی، سختگیری نیروی انتظامی در ایران برای جلوگیری از قمهزنی نیز آغاز شد. البته در این راه افزون بر شیوههای سختگیرانه، تلاشهایی برای آگاه سازی مردم برای بازداشتن آنها از قمهزنی نیز در دستور کار گرفت.
«سوءاستفاده دشمنان شیعه از قمهزنی»، «معرفی عزادارن حسینی به عنوان افرادی خشونت طلب»، «وهن اسلام و تشیع»، «صدور فتواهایی در ممنوعیت و غیرشرعی بودن قمه زنی» و مواردی دیگر مانند این، از جمله استدلالها و اقداماتی بوده که تا کنون برای قانع کردن علاقهمندان به قمه زنی در روز عاشورا به کار گرفته شده است.
این اقدمات به همراه برخوردهای سختگیرانه نیروی انتظامی با این موضوع به میزان قابل توجهی از رواج این سبک عزاداری در روز عاشورا در ایران کاسته است به گونهای که چندین سال است جز در مواردی نادر، از قمهزنی در این روز خبری منتشر نمیشود.
اما این همه داستان نیست؛ قمه زنی به عنوان نوعی عزاداری سنتی در بسیاری از شهرهای ایران همچنان رواج دارد و اجرا میشود. تنها تفاوت آن با سالهای پیش، مخفیانه بودن آن است. اگر در سالهای پیش، قمهزنها در ظهر روز عاشورا در میان دستههای عزاداری به خیابانها و میدانهای اصلی شهرها میآمدند، حالا رهسپار سولهها، پارکینگها و زیرزمینها، حیاط خانهها و باغهای شخصی میشوند تا با قمه زدن بر فرق سر، برای امام محبوب خود عزاداری کنند.
قمهزنی تا پیش از ممنوعیت در بسیاری از استانهای کشور رواج داشت و گروههایی از عزاداران به این شکل در ظهرعاشورا عزاداری می کردند. پس از ممنوع شدن آن، بساط قمهزنی در برخی استانها برچیده شد، درحالی که در برخی دیگرهنوز به شکلی جدی اما مخفیانه ادامه دارد؛ استانهای اردبیل، زنجان، آذربایجانهای غربی و شرقی، گیلان، مازندران، تهران، قم و اصفهان از جمله این استانها هستند.
در این میان، بیشتر شهرها و روستاهای استانهای ترک نشین ایران مانند اردبیل، زنجان و آذربایجانهای غربی و شرقی در سطحی گستردهتر از دیگر استانها در این زمینه فعال هستند. به اینها باید شهرهای لاهیجان و لنگرود و همچنین «رودبنه»، یکی از روستاهای شهرستان لاهیجان در استان گیلان، شهرهای خمینی شهر و «قهدریجان» در استان اصفهان، «سورک» در استان مازندران، «زارچ» در استان یزد و ورامین در استان تهران را نیز اضافه کرد.
«روحالله»، یکی از شهروندان تبریزی دراین باره میگوید:«خانوادههایی که درعاشورا نذر دارند حیاط یا پارکینگ و زیرزمین خود را در ظهر روزعاشورا برای مراسم قمهزنی آماده میکنند و از افرادی که به آنها اطمینان دارند، دعوت میکنند تا در مراسم شرکت کنند. براین اساس، آنها در صبح روز عاشورا به خانه فرد صاحب نذر میروند و با پوشیدن روپوشهایی به رنگ سفید، دورهم حلقه میبندند. پیش از شروع قمهزنی، شروع به خواندن نوعی مرثیه مرسوم در شهرهای ترکنشین به نام "شاخسی واخسی" میکنند و بعد، قمهزنی شروع میشود. افراد هرکدام به نوبت با قمه یا کاردهایی که در دست دارند بر فرق سر خود میکوبند تا خون از آن جاری شود.»
در سالهای گذشته چندین بار خبر درگیری افراد قمهزن با ماموران نیروی انتظامی که در پی جلوگیری از کار آنها بودند در شهرهای لاهیجان و خمینی شهر منتشر شد. در پنج کیلومتری لاهیجان، روستای رودبنه از اصلیترین مناطقی است که هر ساله قمهزنی در آنجا برگزار میشود. در استان گیلان به دلیل جنگلی بودن منطقه، مراسم قمهزنی یا در باغهای شخصی افراد و یا در دل جنگلهای اطراف شهر و روستا برگزار میشود. از محل مراسم هم تنها افرادی که مایل به شرکت هستند مطلع میشوند.
«سعید» یکی از شهروندان اهل لاهیجان درباره برپایی مراسم قمه زنی در این شهر میگوید:«قمهزنی درلاهیجان از قدیم مرسوم بوده اما پس از ممنوع شدن آن، به شکل مخفیانه برگزار میشود. حدود چهار سال پیش در مراسم عاشورا در مرکز شهر، گروهی از کسانی که در سالهای قبل قمه میزدند، ناگهان از زیر لباسهای خود قمه و کارد بیرون آوردند و شروع به کوبیدن بر سر خود کردند. نیروی انتظامی هم به دلیل مراسم ظهر عاشورا نتوانست وارد عمل شد و از کار آنها جلوگیری کند. از آن سال تا کنون همیشه نیروی انتظامی برای این که از انجام چنین عملی جلوگیری کند، چند روز قبل از عاشورا از افراد دارای پیشینه در زمینه قمهزنی تعهد میگیرد.»
سعید میافزاید:«البته حتی با این کار هم قمهزنی برگزار میشود اما به صورت مخفیانه و در باغهای شخصی یا در جنگلهای اطراف روستاها. اگرهم کسی بخواهد از کار آنها فیلم یا عکس تهیه کند به شدت مانع خواهند شد چون به خاطر تعهدی که میدهند، ممکن است با آنها برخورد شود.»
البته مراسم قمهزنی تنها در شهرها و استانهای گوشه و کنار کشور برگزار نمیشود. در پایتخت ایران و محله اتابک تهران هنوز هم هیاتی وجود دارد که هرساله مراسم قمهزنی در آنجا اجرا میشود. البته در این هیات هم مراسم به شکلی کاملأ مخفیانه و با تدابیر بالا انجام میشود و تنها کسانی اجازه ورود به آن را خواهند داشت که یک نفر از اعضای هیات او را بشناسد و تایید کند.
اگر چه خیلیها حکومت ایران را به تندروی و سختگیری در امور مذهبی میشناسند، اما این حکومت دستکم دراین مورد خاص، قمهزنی را که ناشی از افراط در مذهب است عملی خلاف میداند وتلاش میکند با روشهای مختلف از انجام این کار در روز عاشورا جلوگیری کند.
البته قمهزنی هواداران و مروجانی هم دارد؛ دستکم در اینترنت یک وبسایت فعال به عنوان «سایت رسمی قمه زنی» وجود دارد که با بیان حدیثها، روایتها و نقل فتواهای برخی مراجع بزرگ شیعه که حامی قمهزدن بودهاند، تلاش میکند این سبک ازعزاداری را ترویج کند.
یکی از روحانیون بلندپایه موافق قمهزنی در روز عاشورا، آیتالله «محمدصادق روحانی» است. به اعتقاد او، «قمهزنی نه تنها مجاز بلکه از شعایر و مستحسنات است.»
اطلاع دقیقی از تاریخ واقعی فراگیرشدن مراسم قمهزنی در ایران وجود ندارد اگرچه گفته میشود از دوره صفویه به این سو در ایران مرسوم شده است.
برخی مورخان ریشه این مراسم را به عزاداری سربازان ارتش صفوی معروف به «قزلباش«ها میدانند.
این سربازان همزمان با روز عاشورا و در مراسم عزاداری آن روز، کلاههای خود را از سر درآورده و با لبه پهن شمشیر بر سر خود میکوبیدند. این شیوه عزاداری به مرور به شیوه کنونی تغییر شکل داده است.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر