ظریف دروغ نگفت، در انتخاب کلماتش سهل انگاری کرد؛ گفت‌وگو با هومن مجد

«هومن مجد»، خبرنگار مقیم نیویورک، وزیر امور خارجه ایران را از همان زمانی که «محمدجواد ظریف» سفیر ایران در سازمان ملل بود، یعنی از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۷ می شناسد. مجد با «جیسون رضاییان» هم رفاقت دارد؛ خبرنگار «واشنگتن پست» که از ژوییه سال گذشته در ایران زندانی است.

۲۹ آوریل، «چارلی رز»، در برنامه ای در تلویزیون امریکا از ظریف درباره خبرنگاران زندانی در ایران پرسید. ظریف در پاسخ گفت: «ما در ایران کسی را به خاطر عقیده و نظرش زندانی نمی‌کنیم.»

سپس افزود:«کسانی که مرتکب جرم شوند و قانون کشور را نقض کنند، نمی‌توانند پشت این‌‌که روزنامه‌نگار یا فعال سیاسی هستند، پنهان شوند.»

بسیاری از ایرانی ها ظریف را به دروغ گویی متهم کردند. ظریف کمی بعد در صفحه فیس بوک خود نوشت که اشاره وی به طور مشخص به رضاییان بوده است. «ایران‌وایر» به همین بهانه با هومن مجد گفت و گو کرده است.

آیا به نظرتان ظریف دروغ گفت وقتی به چارلی رز پاسخ داد در ایران کسی به خاطر عقایدش زندانی نمی‌شود؟

• نه، به نظرم دروغ نگفت. چیزی که سعی داشت بگوید، در پاسخ مستقیم به سؤالی بود که چارلی رز از او پرسید. ظریف گفت جیسون به جرم خبرنگاری بازداشت نشده است چون در ایران خبرنگاری جرم نیست. به نظرم، ظریف در کلماتش سهل انگاری و بی دقتی به خرج داد. به همین دلیل، فکر نمی کنم چارلی به ظریف لطف کرد که او را به چالش نکشید. باید او را به چالش می کشید و می پرسید منظورتان دقیقاً چیست.
  من ظریف را می شناسم؛ خیلی بعید می دانم که واقعاً باور داشته باشد که تا به حال هیچ کس در ایران برای بیان عقیده اش زندانی نشده باشد؛ کما این که در جاهای دیگر هم گفته است که مطالب جیسون انتقادی به سیاست های جمهوری اسلامی وارد نمی کرد و این که خبرنگاران دیگری بوده اند که مطالب آن ها از مقاله هایی که جیسون برای واشنگتن پست می نوشته، به مراتب انتقادی تر و گزنده تر بوده ولی بازداشت هم نشده اند. ظریف باور ندارد که جیسون به دلیل ابراز عقایدش زندانی شده باشد. تا جایی که من می دانم، جیسون هرگز چیزی نگفته که برایش 9 ماه زندان بتراشد.
  در چند هفته اخیر کسی در جایی گفته بود که جیسون به خاطر خبرنگاری به زندان رفته است. حرف ظریف به نوعی واکنش به این سخن بود. در مصاحبه، مسأله به گونه دیگری بیان شد. به نظر من، ظریف که نه نفوذی در قوه قضاییه دارد و نه توانایی آزاد کردن جیسون را، واقعاً معتقد است که برای بازداشت جیسون دلایلی وجود دارد و اتهامات جدی علیه او مطرح است.
  در ایران هستند کسانی که سقف «جاسوسی» برایشان بسیار کوتاه است؛ یعنی برای آن ها کارهایی جاسوسی محسوب می شود که برای اکثر آدم ها هیچ ربطی به جاسوسی ندارد. متأسفانه این حقیقتی در مورد جمهوری اسلامی است.

آیا حرف ها و نظرات ظریف در مورد جیسون رضاییان به این معنا است که او در این مورد و شاید حتی در مورد دیگر خبرنگاران، هم‌فکر تندروهای ایران است؟

• به اعتقاد من، نظرات او با نظرات تندروها خیلی فرق دارد. ولی در عین حال نباید از یاد ببریم که ظریف محصول نظام است. انقلابی بوده و به نظام هم‎چنان اعتقاد دارد. البته به اصلاح نظام و آزادی بیان باور دارد ولی تا جایی که من می دانم، به نظام هم‌چنان معتقد است. نظام جمهوری اسلامی عناصر زیادی دارد که از چشم غرب، دموکراتیک محسوب نمی شوند.
  ظریف دوستان خبرنگار زیادی دارد؛ هم ایرانی و هم امریکایی که خیلی از آن ها هم از جمهوری اسلامی انتقاد کرده اند. ظریف آن ها را می بیند، با آن ها قرار ملاقات می گذارد و با آن ها بحث و مذاکره می کند. فکر نمی کنم او به سانسور خبرنگاران اعتقادی داشته باشد.
  در مورد خبرنگارانی که در گذشته بازداشت شده اند، او همیشه جانب آن ها را گرفته نه طرف قوه قضاییه را. فکر نمی کنم واقعاً باور داشته باشد که جیسون لزوماً مرتکب جرمی شده است. باور او این است که از نظر قوه قضاییه یا اطلاعات سپاه، جیسون مرتکب جرمی شده است.
  حقیقت این است که وقتی حکومت ایران از چیزی که می نویسید خوشش نیاید، معمولاً از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می خواهد کارت یا مجوز خبرنگاری شما را بگیرد. این اولین کاری است که می کنند. البته در مورد جیسون، این اتفاق نیفتاد. هیچ وقت هم از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی احضار نشد. مشکل آن ها با جیسون قطعاً کار خبرنگاری او نیست. جیسون را حسابی زیر نظر داشتند. هر خبرنگاری که در ایران زندگی و برای رسانه های غربی کار کند، حتماً با دقت زیر ذره بین می رود. تندروهایی که او را بازداشت کرده اند، فکر می کنند می توانند به نفع خود از این ماجرا استفاده کنند. احتمالاً او را دادگاهی کنند و پای میز محاکمه بفرستند ولی در هر صورت، نمی توانم تصور کنم که آزاد نشود.

ظریف برای توضیح بیش‌تر حرف های خود مطلبی در فیس‌بوکش نوشت. تا چه حد فکر می کنید با این توضیح، بر منتقدان خود پیروز شده باشد؟

• احتمالاً خیلی موفق نشده باشد. ما ایرانی ها آدم های احساساتی و عاطفی هستیم ولی از قهرمان داشتن هم خوش‌مان می آید. ظریف چه بخواهیم، چه نخواهیم، قهرمانِ کسانی شده که به دنبال تغییر هستند. او این تغییر را نمایندگی می کند؛ حتی بیش از خودِ روحانی. روحانی بیش‌تر وجه عمومی ایران است ولی وزیر امور خارجه اش وجه اصلاح و تغییر است؛ به ویژه به دلیل مذاکرات هسته ای، موفقیت او در روند مذاکرات و احتمال امضای قراداد نهایی در تیرماه که زندگی شهروندان عادی ایران را به شکلی عوض می کند که با هیچ چیز دیگری در حداقل یک دهه اخیر قابل مقایسه نخواهد بود.
  مردم از حرف های اخیر ظریف سرخورده شده اند. آن ها در ظریف دنبال چیزی می گردند که وجود ندارد. ظریف از چه چیزی عذرخواهی می کند؟ از استفاده ناپخته و نسنجیده اش از کلمات؟ از تمام حرف هایی که در آن مصاحبه زده؟ به نظر من، اکثر کسانی که او را می شناسند و کارنامه او را دنبال کرده اند، می دانند که ظریف به احتمال زیاد قبول ندارد که در ایران آزادی بیان زیر پا گذاشته نمی شود ولی این اساساً همان حرفی است که در آن مصاحبه زده است: «ما در ایران کسی را به خاطر عقیده و نظرش زندانی نمی‌کنیم.»
  کسانی که در ایران زندگی می کنند، مشکلات و موانع کاری او را درک می کنند و متوجه می شوند که تندروها مدام از او انتقاد می کنند. ظریف در موقعیت بسیار متزلزلی قرار دارد. از همه مهم تر، این را نباید فراموش کنیم که او یک هدف واحد و مشخص دارد و آن این است که قال توافق هسته ای را بکند. این رسالتی است که به او محول کرده اند و ظریف نسبت به هر چیزی که این رسالت را از مسیر خود خارج کند، بسیار محتاط و حساس است. مسایلی مثل جیسون، «سعید عابدینی» و «امیر حکمتی» می توانند به طور بالقوه توافق هسته ای را از مسیر خود خارج کنند؛ نه به این دلیل که دولت اوباما شهروندان امریکاییِ زندانی در ایران را در روند توافق قرار می دهد بلکه به این دلیل که کنگره دقیقاً این کار را می کند. بعضی هم از آن به عنوان یک بهانه استفاده می کنند. کار ظریف این است که توافق هسته ای را به سرانجام برساند و هیچ بهانه ای برای شکست آن به دست نمی دهد.

آیا به نظر شما ظریف می‌‌توانست به شکل بهتری جواب آن‌ سؤال را بدهد؟

• می‌ توانست همان چیزی را که همیشه گفته بود، بگوید؛ یعنی‌ بگوید ما به عنوان وزارت امور خارجه تمام تلاش خود را می‌‌کنیم تا با کسی‌ مثل جیسون رفتار خوبی‌ شود ولی‌ قوه قضاییه شاخه مجزایی از قدرت است. بنابراین، من نمی‌‌توانم دخالتی کنم، همان طور که جان کری نمی‌‌تواند در امور وزارت دادگستری امریکا دخالتی کند. ظریف می توانست بگوید این مسأله در حوزه من نیست. به یک معنا، کار ظریف دلسردکننده بود چون هر بار که با جان کری ملاقات می کند، هر بار که با خبرنگاری امریکایی دیدار دارد، پرونده جیسون و گاهی هم پرونده دیگر شهروندان امریکایی زندانی در ایران مطرح می شود. سعید عابدینی و امیر حکمتی محکوم شده اند و ظریف واقعاً هیچ کاری نمی تواند برای آن ها بکند. ولی در مورد جیسون، شاید بشود گفت که ظریف می تواند از طریق بیت رهبری، به قوه قضاییه فشار وارد کند تا هرچه زودتر محاکمه اش برگزار شود. من خودم فکر می کنم می خواهند زودتر محاکمه را برگزار کنند و بگذارند جیسون ایران را ترک کند.

اگر در مورد همین موضوع با ظریف مصاحبه می کردید، از او چه سؤالی می پرسیدید؟

• می پرسیدم از نظر حکومت، جیسون دقیقاً چه کاری کرده است. ظریف اشاره هایی کرده مبنی بر این که به او گفته اند ظاهراً ماجرا به تلاش سیا برای همکاری با جیسون بر می گردد. اگر این حرف را در مصاحبه با من هم تکرار کند، از او می پرسم آیا خودتان شواهد و مدارکی دیده اید؟ چه اسناد و مدارکی در این مورد وجود دارد؟ چرا این اسناد را علنی نمی کنند؟ از آن جا که می دانم ظریف توانایی آزاد کردنِ جیسون را ندارد، از او می پرسیدم دولت روحانی چه کارهایی می تواند انجام دهد تا جیسون آزاد و یا حداقل هر چه زودتر دادگاهش برگزار شود و بتواند وکیلش را خودش انتخاب کند؛ امکانی که تا به حال برایش مقدور نبوده است. 

* این مصاحبه بنا به ملاحظات مربوط به حجم آن و نیز برای شفافیتِ هرچه بیش تر ویراستاری شده است.