نسرین ستوده: حکومت ناچار است خواسته های جنبش قدرتمند زنان را برآورده کند

بیش از پنج ماه است که «نسرین ستوده»، حقوق‌دان و فعال حقوق بشر در اعتراض به حکم تعلیق سه ساله پروانه وکالتش هر روز صبح جلوی کانون وکلا می‌ایستد. او پلاکارد بزرگ سفید رنگی در دست می‌گیرد که روی آن نوشته شده است: «حق کار، حق دگراندیشان».

این چندمین بار است که نسرین ستوده دست به اعتراض مدنی می‌زند تا صدای خود و یا دیگرانی که موقعیتی شبیه به او دارند را به گوش مردم برساند. او در زندان بارها در اعتراض به رفتارهای غیرقانونی اعتصاب غذا کرد. بسیاری او را نماد زن مبارز این سال های ایران زمین می‌دانند. گفت‌وگوی تلفنی «ایران‌وایر» با نسرین ستوده زمانی انجام شد که او در مقابل کانون وکلا برای دفاع از حقش ایستاده بود.

حدود پنج ماه از تحصن شما مقابل کانون وکلا می‌گذرد؛ آیا این اعتراض مدنی شما نتیجه‌ای هم داشته است؟

· با وجود این‌که در این مدت امکان مذاکراتی برای من با مسوولان کانون وکلا فراهم شد اما تاکنون به نتیجه خاصی نرسیده‌ایم. اگر نتیجه تحصن را تحقق خواسته من و اعتراضم به حکمی که صادر شده فرض کنیم، باید بگویم در این زمینه من به نتیجه مشخصی نرسیدم چون همان طور که می‌دانید، خواسته من لغو حکم صادره است. اما به هرحال، من عزم داشتم که این تحصن را به عنوان حق مدنی محقق کنم. باید بگویم که الان پنج ماه است که دارم از این حق مدنی استفاده می‌کنم. گاه به اتفاق جمع تحصن کنندگان، با تنش‌هایی روبه رو بوده‌ایم، گاه توسط نیروهای پلیس امنیتی تحت محاصره قرار گرفتیم اما در نهایت من خوشحالم که توانستیم پنج ماه از این حق مدنی استفاده کنیم.

تا چه زمانی قصد دارید این تحصن را ادامه دهید؟

· قصد دارم این تحصن را تا گرفتن نتیجه، یعنی لغو حکم تعلیق پروانه ادامه دهم. اگرهم نتیجه نگیرم، این تحصن را تا پایان سه سال که مدت تعلیق پروانه وکالت من است، ادامه خواهم داد.

پروانه وکالت شما توسط همکارانتان تعلیق شده است؛ آیا در حرفه خودتان با تبعیض جنسیتی روبه رو بوده‌اید. یعنی آیا اتفاقاتی برای شما رخ داده که دلیل آن‌ها فقط به خاطر زن بودن شما باشد؟

· قطعا طی تمام سال هایی که زندگی اجتماعی داشتم، چه زمانی که مشغول تحصیل بودم و چه زمانی که کار می‌کردم، از نزدیک شاهد تبعیض‌ علیه زنان بوده ام. قوانین تبعیض ‌آمیزی که برهمه زنان در ایران حکومت می‌کرد، بر من هم حاکم بود. اما در موضوع خاص وکالت شاهد تبعیض ویژه‌ای از بابت زن بودنم نبودم و این به دلیل تلاش‌ها و مقاومت‌هایی بوده که پیش از من توسط زنان وکیل به شایستگی انجام شده است. جا دارد که در این روز از تلاش زنانی مثل «مهرانگیز کار»، «شیرین عبادی» و دیگرانی که پیش از من در این حوزه فعالیت کرده اند، یاد کنم. تلاش‌های آن ها در ایجاد فضا برای وکالت زنان بسیار موثر بوده و همین طور همکاران مرد من هم به اندازه خودم و گاه در شرایطی بدتر درحال تحمل حبس هستند؛ از جمله آقای  سیف زاده، آقای سلطانی و وکلای دراویش. همه این‌ها نشان می‌دهد که ما به طور مساوی هزینه‌های اجتماعی را پرداخت می‌کنیم و زن بودن نه امتیاز بیش تری در حوزه شغلی من ایجاد می‌کند و نه محدودیت بیش‌تری.

به نظر می رسد هزینه‌هایی که زنان می‌دهند، کم تر مورد توجه افکار عمومی قرار می‌گیرد؟

· زنان در این حوزه، قدرت مانور بیش تری دارند و فکر می‌کنم می‌توانند توجه افکار عمومی را بهتر جلب کنند؛ مثلا وقتی زنان را به زندان می‌اندازند و آن‌ها به فعالیت‌های خودشان ادامه می‌دهند در واقع، ادعاهایی را که سال ها در مورد کم تر بودن قدرت و توانایی آن ها بیان شده، جلوی چشمان متعجب تماشاگران نقض می‌‌کنند. این موضوع می‌تواند قدرت جدیدی در جامعه ایجاد کند؛ یعنی زنان این قدرت را پیدا می‌کنند که بر اساس باورهای قدیمی خود رفتار نکرده و اساس و بنیان جدیدی بنا کنند که در آن هم بتوانند فعالیت مساوی داشته باشند و هم در جاهایی که محدودیت های کم تری دارند، بهتر عمل کنند. اگرهم محدودیتی دارند، بنا به آن محدودیت‌ها، بیش از پیش مورد توجه قرار بگیرند. همه این ها عواملی هستند که به زنان در مورد اعتراض ها قدرت بیش تری می بخشد. من معتقدم زنان باید از این اقبال عمومی نسبت به فعالیت های خود استفاده کنند و توانایی‌های خود را به جامعه نشان دهند. البته می‌خواهم توجه عمومی را به یک نکته دیگر در حاشیه فعالیت‌هایی که زنان می‌کنند، جلب کنم؛ زمانی‌ که موضوع هزینه دادن مطرح می‌شود، زنان صادقانه جلو می‌آیند و هم‎پای مردان هزینه می‌دهند اما مشکل  زمانی مطرح می‌شود که قرار است مسوولیت‌ها واگذار و یا اختیاراتی به زنان داده شود، آن جا است که رفتارهای تبعیض‌آمیز به وجود می‌آید و این غم انگیز است.

نزدیک سه دهه است که جنبش زنان برای احقاق حقوق برابر تلاش می‌کند؛ به نظر شما چه قدر این جنبش موفق بوده است؟

· در نظر داشته باشیم که جامعه مدنی ایران آبستن حوادث و تغییراتی است که هنوز در مراجع رسمی دولتی و حکومتی مشاهده نمی‌شود؛ از جمله در حوزه زنان، اقلیت‌های دینی، اقلیت‌های قومی و خیلی از اقشار دیگر جامعه. فرهنگ عمومی نسبت به این افراد تغییر کرده است. الان شما می‌بینید که مردان هم پا به پای زنان از وجود قوانین تبعیض‌آمیز رنج می‌برند و خواهان رفع  این تبعیض ها هستند. اگر شما تغییر در وضعیت زنان را فقط در قوانین رسمی کشوری جست وجو کنید، من جز چند تغییر اندک، ردپای دیگری نمی‌بینم؛ مثلا در اثر سال ها مجاهدت زنان، تغییر کوچکی در مورد سهم الارث زنان رخ داد یا در مورد اقلیت‌های دینی، تغییر اندکی در قانون دیه آن‌ها ایجاد شد و نمونه‌های کوچک دیگر. اما پشت سر این تغییرات اندک و قطره چکانی، یک جنبش قدرتمند مدنی قرار دارد که به نظرم دیر یا زود مراجع رسمی باید به مطالبات مدنی این جنبش‌ها رسیدگی و این خواسته‌ها را برآورده کنند. بنابراین، اگر ما خودمان را در مرحله بسترسازی برای تغییرات رسمی تلقی کنیم، این بسترسازی روند موفقیت آمیزی را طی می‌کند و نه تنها مراحل خودآگاهی، دیگرآگاهی، اطلاع رسانی و روشن‌گری را پشت سر گذاشته بلکه نمونه‌های کنش‌های مردمی در عرصه عمومی مثل تظاهرات خیابانی، تجمع‌های اعتراضی وحتی «کمپین یک میلیون امضا» را که به نحوی به تعامل بین‌گروهی این جنبش برمی‌گشت، تجربه کرده است. این‌ها تجربه های با ارزشی هستند که می‌توانند در صحنه عمومی و در زمان دگرگونی‌های اجتماعی و سیاسی سرمایه های ارزشمندی محسوب شوند و راهنمای جنبش زنان در آن مقاطع تاریخی به حساب بیایند.

روز جهانی زن شما را یاد چه کسانی می‌اندازد؟

· زنانی که اکنون در بند زنان زندان اوین به سر می‌برند؛ هم‌وطنان بهایی و مسیحی، فعالان دانشجویی، سیاسی و همین طور همه کسانی که در حال گذران حبس هستند. من به یاد همه بوده و خواستار آزادی بی قید و شرط  آن ها هستم. برای تمام زنانی که از سر ناچاری ایران را ترک کردند هم آرزو می‌کنم جامعه ما شرایطی را ایجاد کند که ایران برای همه ایرانیان باشد و امکان بازگشت آن ها به وطن فراهم شود.