بدسرپرست تنهاتر است؛ یاورانی برای تنهایی کودکان تنها

زهره ذوالقدر، شهروند خبرنگار

مرگ غریبانه «رویا»، نوزاد چهارماه ورامینی به خاطر آزار، سوءتغذیه و اوردوز در بیمارستان «لقمان» تهران، تلنگری بزرگ برای گروهی از هنرمندان بود تا با پیدا شدن «علی» شش ماهه که به شدت از سوی پدرش مورد آزار و شکنجه قرار گرفته بود، تاب نیاورند و با هم به فکر یافتن راهی برای پایان دادن به این وضعیت بیفتند. این گروه خیلی زود با نام پویش «بدسرپرست تنهاتر است»، با همراهی مردم و جمعیت های حامی حقوق کودکان در تحریریه هفته نامه «تهران‎شهر»پا گرفت هرچند هنوز نتوانسته است به عنوان یک نهاد خیریه ثبت شود اما با کمک سازمان بهزیستی کشور، برای بسیاری از کودکان بدسرپرست سرپناهی پیدا کرده است.

کودکان بدسرپرست در ایران، کودکان تنهایی هستند؛ مانند «رویا». او کودک بی نشانی بود که در چهار ماهگی غریبانه، قربانی اعتياد شد. رویا ساعت پنج صبح روز جمعه 14 خردادماه 95، پس از نزدیک به سه هفته بستری بودن در بخش کودکان بیمارستان لقمان، به خواب ابدی فرو رفت. او یکی از بیش از 400 کودکی بود که در سال بر اثر اعتیاد شدید تاب نمی آورند؛ یکی از بیش از 700 کودکی که در سال با اعتیاد و بیماری های متعدد شناسایی می شوند؛ یکی از هزاران کودکی که به خاطر مشکلات روحی والدین کتک می خورند و صدایشان را کسی نمی شنود؛ یکی از هزاران کودکی که در کم ترین سن مورد آزار جنسی قرار می گیرند و از سوی والدین ناشایست خود پشت درهای بسته خانه ها آزار می بییند و اگر هفت سالگی خود را ببینند، زندگی بی آینده در انتظارشان است.

رویا به خواب ابدی رفت تا یادآور زندگی سخت کودکانی باشد که تا زمانی که تا حد مرگ مورد آزار قرار نگرفته یا رها نشده باشند، کسی آن ها را نمی بیند.
بنا به تعریف سازمان های بین المللی، کودکان بدسرپرست آن هایی هستند که دارای سرپرست هستند و یا کسی را دارند که از آن ها نگه داری کرده و حضانت آن ها را برعهده بگیرد اما این والدین از جهات مختلف دارای صلاحیت این سرپرستی نیستند. آن ها به شکل های گوناگون برای کودکان مشکل ایجاد کرده و با خشونت با آن ها رفتار می کنند.

از نظر اجتماعی، شاید بتوان این گروه از کودکان را «یتیم اجتماعی» دانست. در جهان سالیانه بین 133 تا 275 میلیون کودک در اثر خشونت های خانوادگی آسیب می بینند. در ایران نیز این آمار بسیار نگران کننده است. در  کلان شهر تهران بیش از ١٠ هزار کودک کار در خیابان و حدود ٢٠ هزار کودک کار زیر سقف ها وجود دارند و بیش تر آن ها در پشت درهای بسته مورد خشونت های مختلف قرار می گیرند و آسیب می بییند. 

براساس ماده 43 قانون حمایت خانواده قوانین ایران، پدر سرپرست اصلی یک کودک تا سن قانونی - 18 سالگی – به شمار می رود. بنابراین در صورت آزار این کودکان از سوی پدر، از نظر قانونی کسی نمی تواند به آن ها کمک کند. البته براساس این قانون، در صورتی که پدربزرگ کودکی در قید حیات باشد، می تواند سرپرستی کودک را برعهده بگیرد و در صورت فوت یا فقدان این دو، آن وقت مادر به عنوان قیم انتسابی می تواند سرپرستی فرزند خود را برعهده گیرد.

حضانت خانواده درجه اول، حضانت دایمی است و جزو شرایط خیلی حاد و ویژه که کسی نمی تواند آن را سلب کند. البته در چند سال گذشته، با گسترش خشونت نسبت به کودکان، قانونی در ایران تصویب شده است که به موجب آن، اگر مشخص شود والدین صلاحیت نگه داری کودکان را ندارند، آن ها را به بهزیستی منتقل می کنند.

براساس «قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست»، مصوب ۱۰مهرماه ۱۳۹۲ مجلس شورای اسلامی، قانون‌گذار برای اولین بار به سرپرستی سپردن کودکان بدسرپرست را که دارای والدین فاقد صلاحیت هستند، تجویز می کند اما به خاطر عدم نظارت و رصد دایمی، سالیانه بسیاری از فرزندان معصوم توسط خانواده های گرفتار فقر، بی‌سوادی و انواع آسیب‌های اجتماعی رسماً مورد آزار و استثمار قرار می‌گیرند. فعالان اجتماعی هم یا هرگز از چنین مواردی مطلع نمی‌شوند و یا به فرض اطلاع، با سخت گیری‌های بسیاری که در احراز عدم صلاحیت والدین و سپردن این قبیل کودکان به خانواده‌های متقاضی فرزندخواندگی وجود دارد، هنوز هم هزاران کودک پشت دیوارهای بسته خانه ها هستند که مورد آزار قرار می گیرند یا از آن ها سوء استفاده می شود. مرگ رویا و دیدن علی در شرایط بد تلنگری بود تا پویش «بدسرپرست تنها است» شکل بگیرد وبه یاری آن ها بشتابد.

اعضای تحریریه هفته نامه تهران‎شهر با توجه به شرایط ناگوار کودکان بدسرپرست تصمیم گرفتند با همراهی اهالی هنر و رسانه، فعالان اجتماعی، ورزش‎کاران و متخصصان حقوق کودک، در جهت حمایت از این کودکان، درخواستی را مبنی بر اصلاح قوانین مربوط به آن ها و نیز نظارت دایمی بر زندگی بچه‌ها توسط دستگاه‌های مسوول به مسوولان تقدیم کنند تا حمایت از این کودکان در شرایط بهتری قرار گیرد. به همین منظور نامه‌ای خطاب به مسوولان ارشد نظام جمهوری اسلامی نوشتند و در ایام شب‌های قدر و هم‏زمان با سال‎روز شهادت امام علی که گفته می شود حامی کودکان بی پناه بود، کار خود را آغاز کردند.

هنرمندانی چون مهناز افشار، رؤیا تیموریان، مسعود رایگان، نیوشا ضیغمی، کتایون ریاحی، فاطمه معتمد آریا، گروه تلویزیونی فیتیله، ملیکا زارعی، اشکان خطیبی، حسین یاری، حبیب رضایی، آزیتا حاجیان، آزاده صمدی، مهران رجبی، کیانوش عیاری، فریدون آسرایی، عبدارضا اکبری، رضا ناجی، رضا رویگری، مسعود آب پرور، عباس رافعی، مسعود اطیابی، شهره سلطانی، رسول نجفیان، پیمان قاسم‎خانی، رضا فیاضی، شراره رخام، هومن سیدی، الهام پاوه نژاد، سعید آقاخانی، سیما تیرانداز، رضا کاظمی، حسین رفیعی، شهرزاد عبدالمجید، مریم نشیبا، نیما رییسی، فلور نظری، شهرام حقیقت دوست، مجید مظفری، شبنم قلی خانی، بهاره رهنما، علیرضا خمسه، امیرحسین رستمی و... برای حمایت از کودکان بدسرپرست به این پویش پیوسته‎‌اند.

این پویش هیاتی تشکیل داد و نخستین گردهمایی حامیان آن به شکرانه سلامت علی شش ماهه که مورد آزار پدرش قرار گرفته بود، برگزار شد. مهناز افشار را هم به عنوان سخن گوی این پویش معرفی کردند. افشار در باره هدف این گروه گفته است:«نمی خواهیم کام کسی تلخ شود اما عهدی را با والدین می بندیم که ما مالک فرزندان خود نیستیم و نباید از مهر و عاطفه برایشان کم بگذاریم. معتقدم که نباید نسبت به مهر و محبت کردن به بچه ها دریغ کرد. ما نباید بر روح و روان کودکان با تنبیه تاثیر منفی بگذاریم تا خدایی ناکرده در آینده دچار مشکلاتی شوند.»

او معتقد است پدر و مادر بودن تنها به معنای بزرگ کردن فرزندان نیست:«متاسفانه این روزها ویدیوهای تنبیه و کودک‌آزاری زیادی در فضای مجازی منتشر می‌شوند و بسیاری از کودکان دچار فقر عاطفی هستند. پدر و مادر بودن تنها به معنای بزرگ کردن یک بچه نیست بلکه باید کودکان را از نظر عاطفی، اخلاقی و انسانی تامین کرد. این خاک و سرزمین، فرزندانی سالم، شجاع، باسواد و مستقل می‌خواهد تا آسمان برایشان از عشق و محبت ببارد. همه کسانی که در این جمع حضور دارند، علی را که نماد کودکان بدسرپرست است، فرزند خود می دانند. در غیر این صورت، اصلا در این جشن شرکت نمی کردند. شاید اگر خود من امروز یک مادر نبودم، نمی‌توانستم چنین حرف‌هایی بزنم. اما حالا که خودم صاحب فرزندم، به حرف هایم باور دارم.»

در این همایش هم چنین از مردم خواسته شد تا اگر موردی از کودک آزاری را در جامعه می بیینند، گزارش دهند.
این پویش برای اطلاع رسانی برنامه های خود کانال تلگرامی را با آدرس «@badsarparast» راه انداخته است.