عقب نشینی معنادار ایران در حوزه حقوق بشر

اعلام موافقت ایران با ورود گزارش‌گران حقوق بشر، یک تغییر موضع غیرمنتظره محسوب می شود. دیروز حجت الاسلام «هادی صادقی»، معاون فرهنگی قوه قضاییه ایران این موافقت را اعلام کرده است.

صادقی از جمله همراهان «محمدجواد لاریجانی»، دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضاییه در نشست اخیر شورای حقوق بشر سازمان ملل بود که به بررسی وضعیت ایران در این حوزه اختصاص داشت.

در این نشست، صادقی در بخشی از سخنرانی خود به وقایع عاشورا و حوادث دشت کربلا اشاره کرد که سخنان او با عنوان «روضه خوانی» از سوی کاربران شبکه های اجتماعی تفسیر شد.

وی دیروز به خبرگزاری «تسنیم» گفت در دیدار با رییس جدید حقوق بشر سازمان ملل، از مواضع احمد شهید، گزارش‌گر ویژه حقوق بشر در ایران انتقاد کرده اند اما توافق شده است که سال آینده میلادی در دو مورد تخصصی، گزارش‌گران متخصص وارد ایران شوند.

این انعطاف، یک گام کوچک ولی مهم محسوب می شود. در طول 10 سال گذشته ایران همواره با ورود گزارش‌گران حقوق بشر مخالفت کرده است. این موضع به سود دولت حسن روحانی هم تلقی می شود.

دولت ایران، به ویژه «محمدجواد ظریف»، وزیر امورخارجه کشور در طول یک سال گذشته بارها از اعلام آمادگی برای گفت و گو درباره مسایل حقوق بشری سخن گفته اند. این رویکرد تازه می تواند ناشی از تلاش های آن ها برای قانع کردن مقام های قضایی ایران در اتخاذ رویکردهای جدید نیز باشد.

در طول سال های گذشته، ایران مواضع بسیار تندی علیه احمد شهید اتخاذ کرده است. محمدجواد لاریجانی، احمد شهید را «یک احمق شریر و دلقک ناشی» توصیف و هر گونه انتقاد به وضعیت حقوق بشر در ایران را رد کرده است.

رویارویی ایران با نهادهای بین المللی، سابقه ای طولانی دارد؛ برای نمونه، محمدجواد ظریف در دهه 60، هنگامی که در نمایندگی ایران در سازمان ملل مشغول به کار بود، با پرونده حقوق بشرعلیه ایران روبه رو شد. وی در بخشی از کتاب خاطراتش که به حضور در کمیته حقوق بشر مجمع عمومی سازمان ملل می پردازد، نوشت: «در کمیته سوم، بحث حقوق بشر به تازگی علیه ایران مطرح شده بود. بنده مسوول این کمیته شدم و آقایان "سعید امامی" و "سیروس ناصری" نیز به عنوان همراه من در جلسه‌ها شرکت می کردند.»

تلاش های ظریف و همکارانش در این دوران برای مثبت نشان دادن وضعیت حقوق بشر در ایران به نتیجه نرسید و سرانجام در سال 63، «آندرس آگوییلار» به عنوان اولین نماینده ویژه کمیسیون حقوق بشر برای بررسی وضعیت نقض حقوق بشر در ایران انتخاب شد.

گوییلار دو سال در این سمت باقی ماند و به علت همکاری نکردن ایران، استعفا کرد. جانشین او، «رینالدو گالیندوپل» بود. در آن دوران، ظریف جلسه‌هایی را با گالیندوپل ترتیب داد. این جلسه‌ها سرانجام منجر به سفر گالیندوپل به ایران شد.

وی سه بار به ایران سفر کرد. جواد ظریف در خاطراتش با اعلام رضایت از گزارش های نماینده ویژه کمیسیون حقوق بشر در ایران، نوشت: «به دلیل این که برخی خواسته های ایشان برای بعضی از افراد در داخل مساوی با زیر پا گذاشتن مواضع فکری بود، همکاری با گالیندوپل متوقف شد. پس از آن، روند صدور قطع‌نامه ها در سازمان ملل از سر گرفته شد و تا مدت ها ادامه داشت.»

از سال 74 تا 81، «موریس کاپیتورن»، گزارش‌گر ویژه سازمان ملل در ایران بود. او سفرهای متعددی به ایران داشت. گزارش های او درباره وضعیت حقوق بشر در ایران همواره با اعتراض ایران روبه رو می شد. در همین زمان، مقامات دولت خاتمی راهبرد تازه ای برگزیدند. آن ها ابتدا موفق شدند با گفت و گوهای متعدد، تصویر مثبت و رو به بهبودی از وضعیت حقوق بشر در ایران ارایه داده و مهر پایان بر ماموریت کاپیتورن بزنند.

از سوی دیگر، با روی خوش نشان دادن به گفت و گو با اتحادیه اروپا، آن ها را وادار کردند که کانالی تازه برای گفت وگوهای حقوق بشری باز کنند. این کانال تازه به بی اعتباری و یا کم‌رنگ شدن نقش سازمان ملل منجر شد.

به نظر می رسد اکنون قوه قضاییه ایران تاکتیک مشابهی برگزیده است. آن ها با موافقت با سفر دو گزارش‌گر متخصص، از سویی موضع خویش درباره کلیت سفر گزارش‌گران حقوق بشر را منعطف نشان داده اند و می کوشند بر پایه همین اصل، به بی اعتبار سازی چهره احمد شهید، گزارش‌گر ویژه حقوق بشر سازمان ملل بپردازند.

انتظار می رود در راستای تکمیل این سیاست، ایران در ماه های آینده موضعی رو به جلو و طلب‌کارانه تر در حوزه حقوق بشر اتخاذ کند.