لنج‌سازی سنتی قربانی لنج های فایبرگلاس

قشم- امیرحسین پرتوی، شهروند خبرنگار

بیش از یک قرن است که صنعت لنج سازی در جزیره قشم سابقه دارد؛ صنعتی که از آن به عنوان یکی از بزرگ ترین صنایع دست بشر نام برده می شود و سال ها است که منبع درآمد بسیاری از افراد در جنوب کشور، به ویژه جزیره قشم است. آن طور که تاریخ نگاران خلیج فارس می گویند، ده ها سال است تجارت دریایی در خلیج فارس وام‌دار لنج سازان جزیره‌ قشم است؛ جزیره ای بزرگ در جنوب ایران با بیش از 117 هزار نفر جمعیت که با سابقه بیش از یک قرن در صنعت لنج سازی، از ظرفیت بسیار بالایی در این زمینه برخوردار است.

لِنج گونه‌ای از کشتی کوچک یا قایق بزرگ باری و مسافری است که بر پایه قایق‌های بادبانی رایج در خلیج فارس ساخته می‌شود. با این تفاوت که به جای بادبان، با موتور حرکت می‌کند. از دهه ۱۹۵۰ میلادی، موتور بنزینی یا دیزل برای پیش راندن لنج‌ها به کار رفت و امروز بیش تر لنج‌ها در این منطقه موتور دارند.

لنج از نگاه لغت‌شناسی، به معنای راه رفتن با ناز و کبر است و شاید از آن‌جا که لنج با آهستگی می‌خرامد و به جلو می‌رود، به این نام خوانده شده است.

تا چند دهه پیش، کار 80 درصد مردم «پی پشت»، «لافت»، «گوران» و برخی دیگر از روستاهای قشم لنج سازی بود؛ شغلی که سال ها است استادکاران لنج سازی از نسلی به نسل دیگر انتقال داده اند تا با وجود تحول صنعت کشتی رانی در پی پیشرفت و علم تکنولوژی در سال های اخیر، هنر لنج سازی زنده بماند و هم‎چنان لنج های ساخته دست هنرمندان ایرانی، جزیی جداناپذیر از خلیج فارس و دریای عمان باشند.

جزيره قشم با بيش از14 كارگاه فعال، بيش ترين توليد كننده لنج در خليج فارس به شمار می رود و هرسال بيش از 37 لنج صيادی و20 لنج باری در كارگاه های اين جزيره توليد می شوند. لنج‌های حاشیه خلیج فارس را بر اساس نوع بدنه‌ آن ها نام‌گذاری می‌کنند. «سَماچ»، «حُوری»، «سَمعِه»، «بِتیل»، «شُوعی»، «کَتِر»، «تَشاله»، «بَغَلِه»، «بَگارِه»، «کُچی» (کوتی)، «مَنجی»، «سَمبُوک»، «جالبُوت» و «بُوم»، نام‌هایی هستند که به لنج داده می‌شوند.

سال های سال است که اغلب مردم ساحل نشين جزیره قشم به كار دريا ودريا نوردی مشغول هستند وخانه دوم اين مردمان، لنج است. به طوری که لنج بخش مهمی از زندگی آن ها شده است.

در تاریخ 27 نوامبر سال 2011 و درششمین «اجلاس میراث ناملموس» سازمان یونسکو در جزیره بالی اندونزی، دانش ساخت لنج و دریانوردی با لنج سنتی خلیج فارس به عنوان هشتمین اثر ناملموس ایرانی به ثبت جهانی رسیده است. اما با این حال، این روزها کارگاه های لنج سازی حال و روز خوشی ندارند و هر سال از تعداد آن ها کاسته می شود؛ به گونه ای که شغل لنج سازی چند سالی است که دیگر از رونق افتاده است.

بزرگ ترین صنعت دستی ایران که از ارزش تاریخی و اهمیت بالایی برای مردمان جنوب ایران برخوردار است، حالا در مقابل مدرن بودن رقیبش، در حال نابودی است.

کارگاه های ساخت موتور لنج های چوبی که تا دو دهه پیش تنها وسیله حمل و نقل دریایی بود، با روی کار آمدن شناورهایی از جنس فایبرگلاس که کار ساخت آن ها زمان کم تری می برد، به مرور از رونق افتاده است و شناورهای فایبرگلاس باری و صیادی جایگزین لنج های چوبی شده اند. همین امر سبب از رونق افتادن صنعت تاریخی «گلافی» یا همان لنج سازی شده است.
چوب مخصوص قسمت های مختلف لنج ها نیز که از هند و سنگاپور وارد می شوند، در گذشته با قیمت مناسب در اختیار کارگاه های لنج سازی قرار می گرفت اما امروزه قیمت این مواد اولیه آن قدر گران است که لنج سازی دیگر مقرون به صرفه نیست.

در سال های پیش، طبق مصوبه سازمان بنادر و دریانوردی، به منظور نوسازی شناورهای سنتی، ساخت هر لنج چوبی جدید منوط به از رده خارج کردن یک شناور فرسوده بود. با وجود این که این شرط جایگزینی بعد از چند سال حذف شد اما این اقدام باعث شد تا در همین سال ها بسیاری از کارگاه های لنج سازی چوبی از رونق بیفتند.

به گفته اداره بازرسی و ثبت شناور بنادر و دریانوردی هرمزگان، با وجود این که اکنون دیگر هیچ محدودیتی برای ساخت لنج های چوبی وجود ندارد اما مدت زمان طولانی ساخت، ایمنی و استحکام کم، سنتی بودن نقشه ساخت لنج های چوبی و علاقه صیادان به شناورهای فایبرگلاسی موجب جایگزینی این شناورها به جای لنج های چوبی شده است.

اما «عبدالرضا دشتی زاده»، رییس واحد توسعه گردش گری سازمان منطقه آزاد قشم که هم چنان به رونق کارگاه های لنج سازی امید دارد، معتقد است که این هنر تاریخی می تواند به پایگاهی برای جذب گردش گران تبدیل شود. او می گوید: «با چند لنج قدیمی و قراردادن اشیای مربوط به این صنعت در داخل لنج ها، می توان موزه ای بزرگ و روباز با هدف کسب درآمدهای پایدار برای جوامع محلی در کنار سواحل زیبای خلیج فارس ایجاد کرد.»

به گفته خبرگزاری «مهر»، وی معتقد است مردم روستای گوران و پی پشت جزیره قشم با مجهز کردن لنج های خود به نرده های حفاظت و ارایه جلیقه نجات به مسافران و تجهیز لنج ها، به کمک های اولیه و کپسول آتش نشانی باید خدمات ویژه سفرهای دریایی با لنج را در این جزیره تقویت کنند.

دشتی زاده با اشاره به این که قشم در دل آب های خلیج فارس قرار گرفته است، افزود: «با ایجاد زیرساخت های مورد نیاز پهلوگیری لنج ها در کنار ساحل و رعایت اصول ایمنی در سفرهای دریایی، باید به حق واقعی خود با استفاده از ظرفیت دریا و صنایع دریایی دست یابیم.»

وی با تاکید بر اهمیت لزوم معرفی صنعت لنج سازی قشم در بسته های گردش گری، گفت: «کارگاه های لنج سازی گوران و پی پشت با تبدیل شدن به مراکز توریستی، می توانند سهم مهمی از درآمدهای این صنعت را به خود اختصاص دهند.»

رییس واحد توسعه گردش گری سازمان منطقه آزاد قشم، آشنایی با نحوه ساخت لنج و کسب اطلاعات مربوط به چوب درختان کُنار، کِرت و ساز در ساخت هر بخش یک لنج را بسیار حائز اهمیت دانست و گفت: «راهنمایان مراکز توریستی باید نقش چوب هر یک از درختان را در ساخت لنج، به گردش گران ارایه کنند.»

وی با اشاره به علاقه‎مندی گردش گران برای سفرهای دریایی با استفاده از لنج گفت: «در روستای گوران، یکی از اهالی این روستا با یک لنج کوچک شش متری به نام "ترتری"، خدمات ویژه گردش گری با پخش موزیک محلی و ارایه غذا در مسیر جنگل دریایی حرا به گردش‎گران را آغاز کرده که باید با ارایه آموزش و مجوزهای لازم از این اقدام حمایت کرد.»