اواسط سالهای دهه ۱۳۴۰ بود که ما صاحب یک جارو برقی شدیم. یک دستگاه جارو برقی الکترولوکس با یک قیافه مهیب و پرسر و صدا جای جاروی دستی مهربانی را گرفت که معمولاً هر یکی دو ماه یک بار از جاروفروش سر کوچه میخریدیم. مادر و مادربزرگم که تا پیش از این مثل یک زن قوزی به نظر میآمدند، حالا قامت راست کرده بودند. اگر از من بپرسید در چه تاریخی جارو برقی اختراع شد، به ویکیپدیا مراجعه میکنم و میگویم بین سالهای ۱۸۶۰ تا ۱۸۷۶ و همان لحظه پاسخ میدهم اما مثل این است که همواره، از روز اول خلقت، از زمانی که انسان را از باغ عدن بیرون انداختند تا همین امروز جارو برقی وجود داشته است.
ویکیپدیا هم مصداق جارو برقی و وسایلی مانند آن است. به بخشی جداناپذیر از زندگی روزانه ما بدل شده، چنانکه میپنداریم همواره وجود داشته است: ۱۵ سال پیش در تاریخ ۱۵ ژانویه ۲۰۰۱ دامنه ویکیپدیا ثبت شد. از آن تاریخ به بعد به تدریج دامنه نخستین دانشنامه شهروندی در جهان گسترش پیدا کرد. در حال حاضر ویکیپدیا به ۲۹۱ زبان، از جمله به زبان فارسی منتشر میشود. با رشد روزافزون این دانشنامه گردانندگان آن در بنیاد ویکیمدیا چندین پروژه مشابه دیگر مثل ویکیواژه، ویکیکتاب، ویکیگفتاورد، ویکیخبر، ویکیدانشگاه، ویکیسفر، ویکیداده و ویکیگونه را هم پدید آوردند.
ویکیپدیای فارسی ۲۸ آذر ۱۳۸۲ (۱۹ دسامبر ۲۰۰۳) فعالیتش را آغاز کرد. در این مدت با بیش از ۴۸۰ هزار مدخل در رده هجدهم ویکیپدیای جهانی قرار گرفته و بزرگترین ویکیپدیا در خاورمیانه به شمار میآید. با اینحال تعداد مدخلهای ویکیپدیاها در کشورهای غربی معمولاً بیش از چهار برابر ویکیپدیای فارسیست و همچنین مشارکت شهروندان هم برای تولید اطلاعات بیشتر و اطلاعات موجود هم در ویکیپدیاهای غربی وسیعتر و دقیقتر است.
بد و خوب ویکیپدیا
من وقتی میخواستم این مقاله را بنویسم به گوگل آلمانیزبان مراجعه کردم. نوشتم: «خوبیها و بدیهای ویکیپدیا». برخوردم به پرسشی از یک دانشآموز آلمانی. نوشته بود: تکلیف شب من این است: «خوبیها و بدیهای ویکیپدیا را برشمرید.» چه بنویسم؟
دانشآموز دیگری پاسخ داده بود:
«خوبی ویکیپدیا این است که درباره اغلب موضوعات مهم، رویدادها و اشخاص به سرعت به اطلاعاتی دست پیدا میکنیم. بدی آن اما این است که روحیه تحقیق در ما از بین میرود و به یک منبع بیش از حد اعتماد میکنیم، در حالیکه ممکن است آن منبع چندان قابل اعتماد نباشد.»
تا چه اندازه میتوانیم به دانش شهروندی اعتماد کنیم؟ این پرسش بزرگترین چالش ویکیپدیا تا امروز بوده است. رابرت مکهنری، سردبیر پیشین دانشنامه بریتانیکا در سال ۲۰۰۵ در انتقاد از ویکیپدیا نوشته بود:
«یک شهروند عادی از درگیریها و مشکلات ویکیپدیا اطلاع دقیقی ندارد. او معمولاً از طریق گوگل به نوشتاری از ویکیپدیا میرسد و میبینید که آن نوشتار ظاهراً حاوی اطلاعاتیست و ادعا میکند که یک دانشنامه است، غافل از آنکه یک دانشنامه میبایست موثق باشد. آن شهروند نمیداند که وثوق یک دانشنامه چگونه و از چه روشهای علمی حاصل میشود.»
نان و آب دانشنامهنویسان
به این ترتیب پروسه همگانی کردن دانش با تکیه بر دانش شهروندان در سراسر جهان که در ویکیپدیا تحقق یافته، ظاهراً دانش را از انحصار عدهای بیرون آورده است. خشم و اعتراض آنها قابل درک است. در ایران، در عصر ویکیپدیا دانشنامهنویسی به یک کار نان و آبدار تبدیل شده است، تا آن حد که تورمی در این عرصه به وجود آمده. دانشنامه امام علی، دانشنامه امیرالمومنین، دائره المعارف تشیع، دائرهالمعارف قرآن کریم، دانشنامه امام رضا، دانشنامه سیره نبوی، دانشنامه پیامبر اسلام، دانشنامه اسلام معاصر، دانشنامه ثقلین، دانشنامه جغرافیای تاریخی جهان اسلام و اسلامپدیا فقط برخی از دانشنامههای متعددیست که در دوره تورم دانشنامهنویسی معمولاً توسط حوزه علمیه و نهادهای وابسته به آن تولید میشوند.
اگر بخواهیم با یک تمثیل این وضع را مشخص کنیم، میتوانیم بگوییم مثل این است که در دوران جارو برقی، کارگاههای جارو دستی با کمک دولت رونق بگیرد، به شکلی که سر هر کوی و برزنی دهها جاروفروش وجود داشته باشد، در حالی که در هیچ خانهای حتی یک جارو دستی نتوان یافت.
این بزرگترین دستاورد ویکیپدیاست: دانشنامهنویسی به عنوان یک کسب و کار دستساز را از رونق انداخته است. دانشنامههای یاد شده در قفسه کتابخانهها خاک میخورند، در حالیکه همه ما هر روز به ویکیپدیا مراجعه میکنیم و معمولاً دست خالی هم برنمیگردیم.
با اینحال ویکیپدیای فارسی طبعاً میبایست رشد کند و فضای بحث و گفتوگوی انتقادی درباره مدخلها بین کاربران هم رونق بیشتری بگیرد. در پانزدهمین سالگرد تولد ویکیپدیا این موضوع ظاهراً به یک چالش بزرگ تبدیل شده: شوق شهروندان به تولید دانش کاهش پیدا کرده و فضای بجث و گفتو گو درباره مدخلها هم کمرمق است. به اینها یک نکته را هم باید بیفزایم: کار کردن با ویکیپدیا دستکم برای من بسیار دشوار است.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر