خیابان سی‌تیر نماد هم‌زیستی دوستانه مذاهب

تهران- رامین سالمی، شهروند خبرنگار

خیابان «سی تیر» تهران که پیش از انقلاب خیابان «قوام السلطنه» نام داشت را می توان نماد عینی هم‎زیستی مسالمت آمیز و دوستانه ادیان در ایران دانست. این خیابان که حدود سه کیلومتر طول دارد، چندین مسجد مسلمانان، کنیسه یهودیان، کلیسای مسیحیان و آتشکده زرتشتیان را در خود جای داده است. این مکان های مذهبی از ده ها سال قبل در این خیابان ساخته شده و در همه این سال ها فعالیت کرده اند.

در خیابان سی تیر دو کلیسا، دو مسجد، یک کنیسه، یک آتشکده زرتشتی و چند مدرسه برای بچه‌های زرتشتی، کلیمی و ارمنی وجود دارد و همین امر باعث شده تا هم‎چنان پیروان این مذاهب گذارشان به این خیابان بیفتد.

مدرسه و آتشکده زرتشتی «فیروز بهرام» درست روبه‌روی کلیسای ارامنه «حضرت مریم» در سمت چپ خیابان و کمی پایین‌تر، کلیسای «حضرت پطرس» قرار گرفته است. در کوچه‌های پشتی هم کنیسه «حییم» یهودیان را می‌توان دید. اندکی پایین تر از کنیسه، در یکی از کوچه های فرعی، یک مسجد ساخته شده است.

طبق اسناد تاریخی، گفته می شود بخشی از زمین های اطراف این خیابان متعلق به «یپرم خان ارمنی»و مالکیت سمت دیگر خیابان هم در دست ارباب «جمشید کیخسرو»، دومین نماینده زرتشتیان در مجلس بوده که در زمان خود شخصیت و رجل سیاسی بسیار معروفی به شمار می رفته است.

به نوشته یکی از روزنامه های تهران، سی تیر معروف به «محله ادیان»، قدمتی به اندازه سابقه مشروطه ایران دارد و این خیابان را شاید بتوان نقطه آغاز دموکراسی در تهران خواند. طبق این گزارش، اولین نماینده اقلیت یهودی از همین محله وارد مجلس مشروطه‌خواهان شده است.

یکی از بناهای مهم و زیبای این خیابان، کلیسای انجیلی پطرس مقدس یا کلیسای پروتستانی است که امریکایی ها آن را بنا نهاده اند. این کلیسا به علت همین گرایش پروتستانی آن، ساختمانی با سبک معماری ساده دارد و شبیه کلیساهای دیگر نیست. این کلیسا در سال 1876 میلادی تاسیس شده است و کماکان نیز از آن استفاده می شود. این کلیسا در تاریخ ۱۷ خرداد ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۲۶۸۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مسجد «حضرت ابراهیم خلیل‌الله» در انتهای کوچه‌ای که در کنار موزۀ «آبگینه» در سمت راست خیابان سی تیر قرار دارد، در زمان پهلوی دوم بنا شده و اکنون محل عبادت مسلمانان است. در یکی از کوچه های فرعی این خیابان، کمی پایین تر از خیابان جمهوری هم یک مسجد جدید در حال ساخت است.

از دیگر بناهای مذهبی موجود در این خیابان می توان به کنیسه حییم یهودیان اشاره کرد. کنیسه حییم نخستین کنیسه‌ای بود که در سال ۱۲۹۲ خورشیدی در خارج از محله «عودلاجان» که مرکز اصلی سکونت یهودیان بود، در کوچه «ایرج»، یکی از کوچه‌های فرعی خیابان سی تیر (قوام‌السلطنه سابق) ساخته شد.

گفته می شود این کنیسه اولین کنیسه شهری در تاریخ ایران است. پیروان آیین یهودیت پیش از آن بیش تر در محدوده محله‌های یهودی‌نشین، یعنی محله «عودلاجان» کنیسه داشتند. کنیسه‌های قدیمی‌تر هم بیش تر در خیابان سیروس بودند.

ساخت کنیسه حییم را تاریخ نویسان نتیجه تحولات مشروطه می دانند چرا که طی آن، یهودیان در مجلس دارای وکیل شدند. قدمت کنیسه حییم بیش از یک قرن است و توسط «سلیمان حییم»، نویسنده «فرهنگ حییم» ساخته شده است. بعدها در اطراف این کنیسه، خانه‌های جامعه یهودی به تدریج ساخته شدند. در جنگ جهانی دوم مهاجران لهستانی وارد ایران شده و یهودیان ایرانی میهمان‎دار یهودیان لهستان می‌شوند و در کنار کنیسه حییم، لهستانی‌ها یک کنیسه مختص خود می‌سازند. بعدها این کنیسه هم در اختیار یهودیان ایرانی قرار گرفت.

این کنیسه هنوز هم در همان محل قرار دارد با دری آبی رنگ که بر روی آن با حروف بزرگ فارسی و عبری نوشته شده است کلیسای حییم. به علت تاریخ مهم و جالب توجه و سرگذشت این کنیسه، قرار بر این است که با همکاری سازمان میراث فرهنگی، انجمن کلیمیان و متصدیان این کنیسه، این مکان به موزه کلیمیان ایران مبدل شود.

مجموعه کلیسای حضرت مریم و موزه کلیساهای ارامنه ایران از دیگر ساختمان های این خیابان است؛ حیاطی بزرگ و ساختمان هایی با نمای خاکستری رنگ. این کلیسا از لحاظ نما و معماری بسیار شبیه کلیساهای ارمنی، قفقاز و آذربایجان است. پلان اصلی این بنا شبیه صلیبی است که بر روی زمین قرار گرفته است و نوک آن به طرف شرق یا خورشید اشاره دارد. مجموعه دست راست این کلیسا تا سال 1350 خلیفه گری ارامنه بوده است. در آن تاریخ، نبش خیابان «کریم خان» کلیسایی تاسیس می شود و خلیفه گری به آن جا می رود ولی این کلیسا کماکان مهم ترین کلیسای ارامنه در تهران است. پشت این مکان هم یک مدرسه قرار دارد که به علت نداشتن شاگرد، خالی مانده است.

در کنار این کلیسا، موزه تاریخ ارامنه ایران قرار دارد با نام «موزه اسقف اعظم آرتاک مانوکیان». آثار هنری ارامنه ساکن ایران، اعم از نقاشی یا مجسمه در بخشی از سالن این موزه مانند گالری های هنری به نمایش گذاشته شده اند. این آثار، هم شامل پرتره هایی از شخصیت های برجسته مذهبی ارمنی ها است و هم آثاری هنری با موضوعات دیگر.

درست روبه روی این مجموعه و در سمت دیگر خیابان، معبد زرتشیان قرار دارد. آتشکده زرتشتیان ساختمانی به نسبت کوچک است که اکثر رنگ پوشش دیوارهای آن سفید هستند و در بالای بنای آن ستاره «فروهر» به چشم می خورد.

آتشی که در این آتشکده وجود دارد، همیشه روشن است. خود آتش این معبد نیز به صورت روشن از یزد به تهران منتقل شده است. زرتشتیان معتقدند که این آتش هیچ گاه در طول تاریخ خاموش نشده و نباید خاموش شود. چوب هایی که برای سوختن در این آتش انتخاب می شوند، چوب های خاصی است و هر چیزی برای سوختن در این آتش قرار نمی گیرد. خاکسترهای این آتش نیز هیچ گاه دور ریخته نمی شوند و از آن برای تبرک استفاده می شود. این آتشکده در سال 1298 به دستور ارباب کیخسرو، زرتشی متنفذ و مشهور آن زمان ساخته شده است.