عروسک‌های آقا: «داداش رضا» و «آبجی معصومه»

 ایران سرزمین تضادهای فرهنگی‌ست. ما از یک طرف تجدد و رفاه را دوست می‌داریم و از یک طرف دیگر دلمان می‌خواهد که به چیزهایی که اعتقاد داریم لطمه وارد نشود. این یک خواسته منطقی‌ست. مشکل وقتی آغاز می‌شود که این خواسته منطقی، الزاماً خواسته ما نباشد، بلکه از روی اعتقاد یا به خاطر فرصت‌طلبی گمان ببریم که خواسته و توقع ماست.

از وقتی دولت روحانی بر سر کار آمده، حوزه هنری بحث اسباب‌بازی مناسب برای کودکان ایرانی به مناسبت‌هایی مثل هفته جنگ یا سالگرد حوزه هنری کودک و نوجوان را در جامعه مطرح می‌کند. ته این بحث‌ها هم این است: ما طراح و عروسک‌ساز حرفه‌ای نیستیم، اما دولت به ما پول بدهد که عروسک‌ها و بازیچه‌ها و نوشت‌افزارهایی با محتوای اسلامی برای کودکان ایرانی تهیه کنیم.

خبرگزاری مهر گزارشی منتشر کرده از چند زن ایرانی که به اتفاق دو عروسک «داداش رضا» و «آبجی معصومه» را تولید کرده‌اند. آن‌ها می‌گویند این عروسک‌ها برای بچه‌ها مناسب‌تر است تا بتمن و سوپرمن.

رهبر جمهوری اسلامی: «چقدر سر عروسک‌ها حرص خوردم»

این اولین بار نیست در ایران که عروسک اسلامی مبتنی بر پسند رهبر جمهوری اسلامی ساخته می‌شود. عروسک‌های معروف به «فولا» که یک نوع باربی اسلامی با جانماز صورتی بود، در ایران مورد استقبال قرار نگرفت و ناگزیر به عربستان صادر شد. سرویس تخت‌خواب و کمد کودک «شکرستان» و دفترچه‌هایی به همین نام از دیگر محصولات تولید شده اسلامی با مایه‌های ایدئولوژیک برای کودکان است.

در سال ۱۳۹۱ حوزه هنری کودک و نوجوان برای هدایت طراحانی که به تولید نوشت‌افزارها و اسباب‌بازی‌های اسلامی برای کودکان و نوجوانان ایرانی علاقه داشتند، به وجود آمد. همه چیز هم با سخنرانی آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی درباره عروسک‌های اسلامی آغاز شد.

 رهبر جمهوری اسلامی در این سخنان نسبت به اسباب‌بازی‌ها و عروسک‌های مورد استفاده کودکان هشدار داده و گفته بود: «من چقدر سر قضیه‌ تولید اسباب‌بازى داخلى معنى‌دار و جذاب حرص خوردم با بعضى از مسئولین این کار که این کار را دنبال بکنند. (...) دوستان ما آمدند در یکى از دستگاه‌هاى فعال و مسئول، عروسک‌هاى خوبى درست کردند؛ خوب هم بود (...) ولى نگرفت. من به این‌ها گفتم که اشکال کار شما این است که شما آمدید به فلان نام، یک پسرى را، یک دخترى را آوردید در بازار، این عروسک شما را بچه‌ ما اصلاً نمى‌شناسد – ببینید، پیوست فرهنگى که می‌گوییم این‌ها است – خب، یک عروسک است فقط، در حالى که مرد عنکبوتى را بچه‌ى ما می‌شناسد، بتمن را بچه‌ ما می‌شناسد. ده بیست فیلم درست کرده‌اند، این فیلم را آنجا دیده، بعد که می‌بیند‌‌‌ همان عروسکى که در فیلم داشت کار می‌کرد، در مغازه هست، به پدر و مادرش می‌گوید این را براى من بخرید؛ عروسک را می‌شناسد؛ این پیوست فرهنگى است‌. شما بایستى این عروسک را که ساختید، در کنار ساخت عروسک، ده بیست فیلم کودک درست می‌کردید براى اینکه این عروسک معرفى بشود پیش بچه‌ها؛ بعد که معرفى شد، آن‌وقت خودشان می‌خرند، ولى‌ وقتى معرفى نشد، بازار ندارد و ورشکست می‌شود؛ و ورشکست شد. یعنى یک چنین دقت‌هایى را بایست کرد. به‌هرحال این تهاجم فرهنگى به این شکل یک واقعیتى است.»

این سخنان را مقایسه کنید با گفته‌های محیا فکری، یکی از طراحان «داداش رضا» و «آبجی معصومه» که در خبرگزاری مهر، وابسته به حوزه هنری بازتاب پیدا کرده.

محیا فکری می‌گوید: «همیشه توی ذهنم بود که باید به جای شخصیت‌های کارتونی مثل "بتمن" و "سوپرمن" که هیچ ارتباطی به فرهنگ ما ندارد باید شخصیت‌ها و عروسک‌هایی جایگزین شود که برگرفته از اسطوره‌های ما باشد. برای همین طرح عروسک ها را پیاده کردیم.»

محیا فکری و همکارانش عروسک‌هایی بر اساس اسطوره‌های ایرانی مانند رستم و سهراب نساخته‌اند. آن‌ها دو عروسک کج و کوله از کار درآورده‌اند که می‌بایست نمایانگر کودکانی باشد که در جنگ عراق با ایران کشته شدند. «داداش رضا» سربند به سر دارد، لباس بسیجی پوشیده و گردن‌بند شناسایی سربازان را به گردن انداخته. «آبجی معصومه» هم حجاب کامل دارد.

قرارداد حوزه هنری با ۱۲۰ شرکت

طراجان به خبرگزاری مهر گفته‌اند که به طور خودانگیخته و بدون حمایت نهادهای فرهنگی این دو عروسک را طراحی کرده‌اند. خبرگزاری تسنیم اما می‌گوید این عروسک‌ها ساخته گروه فرهنگی عرش است و در یک حرکت تبلیغی هم یکی از آن‌ها به فرزند مصطفی احمدی روشن، دانشمند هسته‌ای که کشته شد هدیه داده شده است.

به گفته محمد سرشار، رییس حوزه هنری تهران، دولت ۲۱ درصد از هزینه‌های تولید چنین کالاهایی را به عهده گرفته و حوزه هنری کودک و نوجوان با برخورداری از چنین اعتباراتی با ۱۲۰ شرکت برای تولید اسباب‌بازی و وسایل مورد نیاز کودکان همکاری می‌کند. بنابر این برای تولید این محصولات اعتباراتی در نظر گرفته شده و قوی‌ترین نهاد فرهنگی در ایران هم که از زیرمجموعه‌های بیت رهبری‌ست، آن را هدایت می‌کند.

خانواده «ثنا و ثمین و سینا» یکی از این محصولات قهرمان محور است که روی نوشت‌افزار دانش‌آموزان نقش بسته و قرار بوده با «بتمن» رقابت کند. سینا گاهی لباس نظامی به تن دارد و گاهی هم برای ورزش باستانی به زورخانه می‌رود.

محسن مومنی شریف هم هدف اصلی حوزه هنری کودک و نوجوان را دگرگونی سبک زندگی کودکان و نوجوانان خوانده بود. او گفته بود با محصولاتی که برای کودکان و نوجوانان تولید می‌شود می‌توان سبک زندگی آنها را معنوی کرد و شاداب جلوه داد.

آیا ما مخالفیم با شادابی زندگی کودکان و نوجوانان؟ چه کسی جز کودکان و نوجوانان می‌توانند در این‌باره تصمیم بگیرند که چه چیزی آن‌ها را شاد می‌کند؟ آیا رهبری جمهوری اسلامی در این‌باره هم تصمیم می‌گیرد و فصل‌الخطاب کودکان و نوجوانان ایرانی هم هست؟

طبعاً محصولات حوزه هنری کودکان و نوجوانان، «ثنا و ثمین و سینا»، «شکرستان»، «باربی اسلامی» و «داداش رضا» و «آبجی معصومه» در بازار بازیچه‌های کودک و نوجوان اقبالی ندارند. حداکثر بودجه‌ای را در اختیار حلقه سربسته‌ای از کسانی قرار می‌دهند که کودکی خودشان را سال‌هاست فراموش کرده‌اند. مشکل در بازتولید استبداد در نهاد خانواده و تحمیل خواسته‌های دیگری به کودکان به عنوان سرآغاز اختلال شخصیتی و شکل‌گیری احساس گناه در افراد است.