جایگاه ورزش زنان کجاست؟

الهه ایمانیان

یکی از حوزه‌هایی که در آن به طور گسترده‌ای حقوق زنان مورد غفلت واقع می‌شود، ورزش است. درحالی که ورزش در جهان تبدیل به یک نهاد پرطرفدارو قدرتمند شده، فدراسیون و سازمانهای ملی و بین‌المللی مختلفی دارد، خبرگزاری‌ها و رسانه‌های زیادی به طور اختصاصی و غیر اختصاصی به آن می‌پردازند اما همچنان به ورزش زنان بی‌توجهی‌های زیادی می‌شود. از آنجایی که بسیاری از افراد ورزش را یک حوزه فانتزی و اضافی برای زنان به شمار می‌آورند، کم کاری‌های عمده‌ای در این زمینه از طرف فعالان حقوق زنان، فدراسیون‌های ورزشی و دولت‌ها رخ داده است. 

اما بیش از همه، زنان کشورهای اسلامی با مشکلات و موانع زیادی در این زمینه دست و پنجه نرم می‌کنند. در حالیکه در جهان در وهله اول برای همگان این گونه به نظر می‌رسد که پوشش اسلامی زنان برای شرکت در مسابقات حرفه‌ای جهانی یک مانع مهم است، تجربه زنان مسلمان و حضور آن‌ها در مسابقات جهانی خلاف آن را ثابت کرده است. هرچند که تعداد آن‌ها کم است اما‌‌ همان حضور اندک زنان در مسابقات جهانی مانند المپیک نشان از این است که اگر حمایت‌ها، امکانات و تعدیل‌های لازم از طرف دولت‌های اسلامی و فدراسیون‌های ورزشی صورت بگیرد امکان حضور زنان مسلمان در میدان‌های ورزشی بیشتر خواهد شد. 
زنان مسلمان برای حضور در مسابقات جهانی و برای دستیابی به سطوح حرفه‌ای ورزش با موانع و مشکلات فردی، فرهنگی و قانونی زیادی روبه رو می‌شوند. برای مثال وقتی حسیبه بولمرقه در المپیک سال ۱۹۹۲ میلادی مدال طلای دوی ۱۵۰۰ متر را از آن خود کرد در بازگشت به کشورش الجزایر از او به گرمی استقبال شد و به عنوان شیرزن و الگوی زن مسلمان عرب به مردم کشورش معرفی شد. بسیاری از او به عنوان زنی که موانع را پشت سر گذاشته و چارچوب‌های اجتماعی و فرهنگی محدود کننده را شکسته نام بردند. اما حسیبه نه تنها به زنان دیگر کشورهای مسلمان معرفی نشد بلکه از طرف بنیادگراهای اسلامی محکوم و مورد آزارو اذیت قرار گرفت، همچنان موانع زیادی در راه ادامه تمرین‌ها و آموزش‌هایش به وجود آمد و مجبور به ترک وطن شد. 

امروزه با توجه به افزایش بحث بر سر تفسیر منابع اسلامی مثل قرآن و احادیث، بحث‌ها بر سر پوشش زنان و دیگر مسایل مذهبی و اجتماعی که از منابع اسلامی استخراج می‌شود نیز بالا گرفته است. همچنین برخورد مدرنیته و آموزه‌های اسلامی، نیاز دولت‌ها و مراجع بر تفسیر مجدد منابع بنا بر مسایل روز و تقاضای مردم برای تعدیل‌ دراحکام سرسختانه اسلامی این چالش‌ها را تشدید کرده است. حضور بیشتر زنان در دانشگاه‌ها و محیط‌های کاری از دیگر دلایل افزایش چالش‌ها بر سر پوشش زنان و حضور آن‌ها در ورزش است. 
نکته بسیار مهمی که نباید فراموش کنیم این است که در حالیکه هیچ ممنوعیت عمومی برای ورزش زنان در اسلام وجود ندارد، در بسیاری از کشورهای اسلامی این موضوع تبدیل به یک مساله چالش برانگیز و حساس شده و به بهانه‌های مختلف شرعی و غیرشرعی موانع زیادی بر سر راه ورزش زنان به وجود می‌آید. از قضا در اسلام ورزش کردن و توجه به سلامتی امری است که بسیار به آن توصیه شده است. هرچند طبیعتا قوانین اسلامی در حین ورزش هم باید رعایت شوند؛ از جمله پوشش مناسب اسلامی و جدا بودن زن و مرد از یکدیگر. اما حتی در بسیاری از موارد امکانات مادی و حمایتی لازم در چارچوب همین قوانین اسلامی برای ورزش‌ زنان وجود ندارد و درنتیجه حضور زنان در ورزش‌ و لیگ‌های جهانی با موانع و مشکلات متعددی مواجه می‌شود. 
به عنوان مثال، مشکلات اقتصادی یکی از اولین بخش‌هایی را که در خطر قرار می‌دهد بخش‌هایی است که غیر ضروری و فانتزی می‌نمایند و متاسفانه ورزش زنان همیشه به اشتباه خواسته و ناخواسته یک بخش غیرضروری تلقی شده و با به‌وجود آمدن مشکلات اقتصادی، بودجه اختصاص یافته به ورزش زنان به راحتی کاهش می‌یابد. 

علاوه بر این بسیاری از مراجع تقلید و امامان جمعه از تحقیر ورزش زنان و خوار شمردن زنانی که در این حوزه عمل می‌کنند کوتاهی نکرده‌اند. درحقیقت موضوع از نظر بسیاری از روحانیون این است که زنان برای امر دیگری خلق شده‌اند، نه ورزش و یا فراغت. هدف از خلقت زنان ایثار جسم و روان در راه خانواده، همسرداری و تربیت فرزند بوده‌ و هرچیزی که زن را از اهتمام به این امر خطیر باز دارد، حتی اگر به‌خودی خود خلاف موازین اسلامی نباشد از سوی مراجع و علما همواره نهی شده است. ورزش برای زنان یکی از مهم‌ترین مصادیق این نوع استدلال است، هرچند که در اسلام توصیه‌ها و احادیث گوناگونی در مورد پرداختن به ورزش و توجه به سلامتی وجود دارد. برای مثال آیت‌الله جوادی آملی یکی از مراجع تقلید مشهور شیعیان گفته است: «ما خیال می‌کنیم کمال زن در این است که برای ما برود مدال بیاورد، کمال زن در مادر شدن است، در فرزند تربیت کردن است». یک هفته قبل از ایراد این سخنان توسط آقای جوادی آملی، حمیده عباسعلی در جریان هفدهمین دوره بازی‌های آسیایی در اینچئون در رشته کاراته بر رقیبان پیروز شده بود و موفق به کسب مدال طلا شد. آیت‌الله جوادی آملی مرجع تقلید شیعیان ظاهرا با اشاره به حمیده عباسعلی گفت: «فضیلت زن در این نیست، که زن و دختر ما برود پایش را دراز کند و یک کسی را بزند و برای ما مدال بیاورد، فأین تذهبون؟ به کجا داریم می‌رویم؟» 
این سخنان نشان از نگاهی است که به ورزش زنان می‌شود، سخنانی که از طریق صدا و سیما پخش می‌شود و جایگاه ورزش زنان را در اذهان شکل می‌دهد. به دلیل وجود تمام این کاستی‌ها و موانع، ورزش زنان در ایران جایگاهی شکننده دارد و با کوچک‌ترین مشکلات در دیگر بخش‌ها، بی‌توجهی‌ها بر سر ورزش زنان آوار می‌شود. تحلیلگران ورزشی، رسانه‌ها و فعالان حقوق زنان کمتر به این حوزه می‌پردازند و در نتیجه افکار عمومی هم حساسیت کمتری نسبت به این حوزه دارد. ورزش زنان حوزه‌ای است که نیاز به حمایت‌های بسیار بیشتری دارد و باید در مورد مشکلات این حوزه آگاهی رسانی‌ بیشتری صورت بگیرد.