مونا زمردی- شهروند خبرنگار
مهمترین یادگارهای مشروطه در یکصدو نهمین سالگرد آن درهایش را به روی علاقهمندان بسته است و معلوم نیست کی کاخ تاریخی صاحبقرانیه در مسیر بازدید قرار بگیرد. کاخی که بعد از کاخ گلستان یکی از قدیمیترین و زیباترین آثار تاریخی به جای مانده از دوران قاجاریه است.
این روزها اگر سری به مجموعه تاریخی کاخ نیاوران بزنید مشاهده میکنید که درهای جنوبی مجموعه – که تا چندی پیش به عنوان گذرگاه اصلی مجموعه مورد استفاده بازدید کنندگان قرار میگرفت- به روی همه بسته شده است. پاسخ مسئولان کاخ مشخص است:« کاخ صاحبقرانیه برای بازسازی تعطیل شده و برای همین این بخش از مجموعه بازدید ندارد.» نکته قابل توجه این است که ورودی کاخ صاحبقرانیه از داخل مجموعه نیاوران هم بسته است و تقریبا هیچ راهی نیست که به کاخ 200 ساله ناصرالدین شاه ختم شود. این در حالی است که جدا از کاخ صاحبقرانیه کاخ جهاننما که محل نمایش آثار منحصر به فرد هنری خریداری شده توسط فرح پهلوی است و نگارخانه کاخ نیاوران محوطه این بخش محل امضای فرمان مشروطه توسط مظفرالدینشاه قاجار است که امسال 14 مرداد همزمان با سالگرد این رویداد مهم تاریخی به سمت بازدیدکنندگان پر تعدادی که در روزهای گرم تابستان وقت خود را در فضاهای کاخ نیاوران میگذراندند بسته شده است. محل امضای مشروطه و تابلوی فتح تهران که یکی از آثار شاخص مشروطه است از جاهایی هستند که در نیمه مرداد 1394 خورشیدی قابل دیدن نیستند و به نظر میرسد که امسال خبری از مشروطه در تهران نیست. این تابلوی زیبای ، یادگار فتح تهران در تیر ۱۲۸۸ خورشیدی، به دست مجاهدان بختیاری و گیلانی و مازندرانی و... است که سالهاست در طبقه دوم کاخ صاحبقرانیه نصب شده است. سال گذشته که هم بازسازی مختصری روی این تابلو انجام شد و در مراسمی همزمان با سالگرد مشروطه به جای اصلی بازگشت.
دو اسب سوار در میان تابلو، نشان گر شادروانان، سردار اسعد بختیاری و میرزا محمد ولی خان تنکابنی و در نمایی زیبا از تهران یکصد سال پیش و رشته کوه البرز و سردر مجلس ملی و ... در این تابلو هستند.
براساس اعلام سازمان میراث فرهنگی دلیل انجام مطالعات آسیبشناسی و مقاومسازی سازهی کاخ «صاحبقرانیه»، این بنا تا اطلاع بعدی تعطیل است. این تعطیلی که از 30 تیرماه 1394 اغاز شد البته بخش دوم پروژه تعطیلی این بنای تاریخی است. طبقه زیرین مجموعه که شامل حوضخانه کاخ است چند هفته قبل از تعطیلی کامل به روی بازدید کنندگان بسته شده بود. سازمان میراث فرهنگی میگوید:«مطالعات ژئوتکنیک و مقاومت مصالح در این سازه در حال انجام است و با پایان گمانهزنیها و آزمایشات روی خاک، مشکل نشست بنای صاحبقرانیه مشخص میشود. از طریق آزمایشات کنترل نقشه، مشخص شدن میزان بارهای وارد بر ساختمان و طبقه بندی عوامل مخرب اصلی و فرعی، طرحی مناسب برای بهسازی و بقای بنای صاحبقرانیه برنامه ریزی شده و به مرحله اجرا در آید.
این که کاخی با قدمت 200 سال برای بازسازی و مقاومسازی تعطیل شود یک امر مرسوم در حوزه موزهداری است و به نظر نکته غیر عادی نمیآید. اما آنچه را که نباید از یاد برد این است که کاخ صاحبقرانیه در چند سال گذشته برای چندمین بار تعطیل میشود و در این مدت بارها با آسیبهای متعددی رو به رو بوده است. مهمترین اتفاقی که در این کاخ تاریخی رخ داده است سقوط یکی از لوسترهای آن در تیرماه 92 بود که این مجموعه را به تعطیلی کشاند. این لوستر یکی از 58 لوستر بزرگ کاخ صاحبقرانیه بود. گفته میشد که فیلمبرداری سریال معمای شاه در کاخ صاحبقرانیه به کارگردانی محمد رضا ورزی از کارگردانان وابسته به صدا و سیمای ایران باعث آسیب زدن به مجموعه و سقوط لوستر شده است. اما مدیر وقت کاخ نیاوران در آن زمان این نظر را رد کرد و با اشاره به قدمت 200 ساله مجموعه صاحبقرانیه گفت:« عدم استقامت سقف و ریخته شدن بخشی از آن باعث شد تا این لوستر تاریخی از محل خود کنده و به زمین اصابت کند.»
با این همه برخی کارشناسان حجم رفت و آمد گروه فیلمبرداری و تجهیزات نصب شده در سقف و دیوارهای مجموعه صاحبقرانیه را سقوط این لوستر که به کف مجموعه هم آسیب رساند را بیاثر نمیدانند.
کاخی برای تابستان سلطان صاحبقران
ناصرالدین شاه قاجار برای فرار از گرمای تابستانی پایتخت به دنبال ساخت یک قصر تازه در شمال تهران بود. او که علاقهای به قصر قاجار که جد کبیرش ساخته نشد و دلخوشی برای بودن در کاخ محمدیه که پدرش در آن نفسهای آخر را کشیده بود ، نداشت به معیرالممالک دستور داد جای دیگری را برای کاخ تازهاش پیدا کند. معیر الممالک بنای کوچکی که فتحعلی شاه در میان روستای گردویه و نیزار شرق امامزاده قاسم ساخته بود را برای کاخ تازه در نظر گرفت. گردویه یادگاری خاندان مهران بود که معروفترین چهره این خانواده بهرام چوبین بود که در ری زمینهای زیادی داشت و این منطقه را به خواهرش گردویه داده بود که برای نجات برادر به عقد خاقان چین در آمد. کاخ صاحبقرانیه در سال ۱۲۲۹ ه. ش در سی و یکمین سال سلطنت ناصرالدین شاه در دو طبقه شامل شاه نشین، کرسی خانه، حمام، تالار آینه و ۵۰-۴۰ دستگاه خانه هر کدام شامل ۴ اتاق و یک ایوان برای زنان حرمسرایش آماده شد. در فرهنگ سلطنتی ایران هر شاهی که سیامین سال سلطنت را رد میکرد به مقام صاحبقرانی میرسید و از آنجایی که همزمان با صاحبقرانی ناصرالدینشاه بود کاخ به عنوان کاخ صاحبقرانیه معروف شد.
در طبقه بالای کاخ اصلی که اقامتگاه ناصرالدین شاه بود تالار آینه (جهاننما) با تابلوهای نقاشی گران بها و اشیاء بسیار نفیس تزیین شدند. آینه کاریهای تالار اصلی آن در زمان ناصرالدین شاه آغاز شد و در زمان مظفرالدینشاه قاجار به پایان رسید
طبقه زیرین این کاخ حوض خانه نام دارد که در زمان ناصرالدین شاه، ورودی حرمسرایش بوده و در کنار صاحبقرانیه ساختمانی با ۴۰ اتاق قرار داشته که حرمسرای شاه بود و به خانههای زنان شاه منتهی میشد. این کاخ بعد از دوره ناصری همچنان به عنوان کاخ تابستانی قاجاریه مورد استفاده قرار میگرفت. مظفرالدین شاه که به دلیل بیماری کلیه و نقرس نمیتوانست در تهران بماند از ابتدای تابستان به صاحبقرانیه میآمد. در زمانی که خیزش مردم در تهران آغاز شد او که به دلیل شدت بیماری در کاخ تابستانی بود اخبار پایتخت را از طریق مشاورانش میشنید. یکی از این مشاوران دکتر خلیل اعلم الدوله ثقفی بود که پزشک مخصوص شاه هم بود و خانهاش درست رو به روی کاخ قرار داشت. دکتر اعلمالدوله در امضای فرمان مشروطه نقش مهمی داشت. او که از آزادیخواهان بود تنها کسی بود که به راحتی میتوانست به شاه نزدیک شود و با او درباره خواسته مردم با او صحبت کند. روز 14 مرداد 1285 خورشیدی وقتی به عیادت شاه آمد فرمان مشروطه را در جیبش داشت. آن روز مظفرالدین شاه به همراه یکی از فرزندانش زیر یکی از چنارهای قدیمی و تنومند صاحبقرانیه نشسته بود و قلیان میکشید و دکتر اعلمالدوله فرمانی را که توسط برخی مشروطهخواهان انشا و به خط قوامالسلطنه نگارش شده بود را به او داد و او زیر یکی از چنارهای مقابل صاحبقرانیه دستور برگزاری انتخابات و تاسیس مجلس موسسان قانون اساسی را امضا کرد. دکتر اعلمالدوله که در دوران احمد شاه شهردار تهران شد بعد از مرگ مظفرالدینشاه از سوی محمدعلیشاه بارها تحت فشار قرار گرفت که بگوید شاه در زمان امضای فرمان حالت عادی نداشته است. اما او ایران را ترک کرد و تنها یادگاری آن روز که عکس مظفرالدین شاه را نیز به همراه خود برد. عکسی که نشان میداد شاه بیمار در آن روز در حالت روحی و جسمی خوبی بود.
اما سرنوشت کاخ صاحبقرانیه بعد از دوران مشروطه کمی تغییر کرد.
رضا شاه پهلوی حرمسرای ناصری را تخریب کرد و از کاخ صاحبقرانیه به عنوان محل مهمانیهای نیمه رسمی استفاده کرد. یکی از مراسمی که قرار بود در این کاخ برگزار شود عروسی اول محمد رضا پهلوی با فوزیه بود که به خاطر سرد بودن هوا به کاخ گلستان منتقل شد. این کاخ تقریبا بدون استفاده بود. اما با وسعت تهران و بعد از ازدواج شاه با فرح دیبا بار دیگر به مرکز توجه در آمد. فرح پهلوی بعد از تولد دخترش فرحناز تصمیم گرفت از محیط پر رفت و آمد و شلوغ سعدآباد به محیطی آرامتر برود تا فرزندانش را در فضایی خانوادگی بزرگ کند. زمین کنار کاخ صاحبقرانیه جای مناسبی بود. کاخ نیاوران که به نسبت سایر کاخها کوچکتر و جمعجور تر است با نظارت خود فرح با طرحی از مهندس محسن فروغی و تزیینات داخلی عبدالعظیم فرمانفرما ساخته شد. کاخ صاحبقرانیه که درست در کنار این مجموعه قرار داشت برای دفتر کار شاه بازسازی شد. ساختمان کوچک کوشک احمدشاهی هم برای استقرار ولیعهد در نظر گرفته شد. کاخ صاحبقرانیه تا پایان دوران پهلوی دفتر اصلی کار شاه بود و بعد از انقلاب توسط بنیاد مستضعفان مانند سایر بناها مصادره شد. این کاخ در سال 1377 پس از ثبت در آثار ملی برای بازدید باز شد. شازده احتجاب، سلطان صاحبقران، دلشدگان و کمالالملک و قهوهتلخ آثاری هستند که در این کاخ فیلمبرداری شدند.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر