راه پرفراز و نشیب قدیمی‌ترین شهر جهان تا ثبت جهانی

سعيد دهدشتيان، شهروند خبرنگار، اهواز

شهر باستانی شوش با قدمتی که  گفته میشود به حدود ۵ تا ۷ هزار سال پیش از میلاد هم میرسد عاقبت تابستان امسال در اجلاس آلمان یونسکو ثبت جهانی شد. بسیاری از دوستداران میراث فرهنگی این انتظار را داشتند که این شهر خیلی زودتر از این ثبت جهانی شود اما موانع و مشکلات پیش روی این شهر باستانی آنقدر زیاد بود که تا امسال نتوانست نظر مثبت کارشناسان یونسکو را جلب کند.

بخش زیادی از موانع پیش روی این شهر باستانی در دوره دولت احمدی نژاد و ریاست مشایی و بقایی بر سازمان میراث فرهنگی به وجود امد، تجاوزهای بسیار به حریم اصلی و منظری این سایت باستانی، مانند ساخت انواع ساختمان مسکونی و بانک و موسسه در کنار آن و همچنین تلاش برای احداث یک هتل در نزدیکترین نقطه به مهمترین بخش‌های آن برخی از اقدامات مخربی بود که در آن سالها در شوش انجام شد و مانع از ثبت جهانی زودتر این شهر بی نظیر باستانی شده بود.

در نهایت مسوولان و کارشناسان سازمان میراث فرهنگی تلاش کردند پیش از فرا رسیدن موعد طرح پرونده شوش در اجلاس یونسکو و ورود ارزیابان یونسکو به ایران برای بررسی آخرین وضعیت این شهر باستانی این مشکلات و موانع را از پیش روی شوش بردارند.

برخی از این مشکلات که باید هر چه سریعتر حل میشد دو سه ساختمانی بود که تعداد طبقات آنها بیشتر از حد مجاز بود، این ساختمان ها وارد مراحل دادگاهی شده و به نتیجه رسیده و شهرداری شوش نسبت به حذف این طبقات موظف شد. همچنین باید تجهیزات شهر ی نامناسب و یا تابلوهای مغازه داران که منظر بصری این محوطه را مورد تهدید قرار می دهند، نیز ساماندهی می شدند.

علاوه بر این یکی دیگر از مشکلات بزرگ در این زمینه تعلل های بسیار در دولت قبل در زمینه تعیین تکلیف نهایی حریم تاریخی شهر شوش بود که همین مورد باعث شده بود حریم این شهر تاریخی در خطر انواع تعرض ها قرار بگیرد.

طبق نظر کارشناسان قرار بود حریم این محوطه تاریخی که ۴۰۰ هکتار تعیین شده بود به یک هزار و ۲۰۰ هکتار برسد، اما افزایش حریم محوطه تاریخی با مخالفت های زیادی در بین مسوولان شهری شوش مواجه شد. به عنوان مثال برخی از مدیران شهری شوش با بهانه قرار دادن طرحهای عمرانی، گسترش فضای سبز، ساخت مدارس و مشکلات شهروندان و... تلاش میکردند مانع تصویب طرح افزایش و تعیین حریم جدید شوند.

عدم تعیین حریم شوش باعث شده بود در این سالها ساخت و سازهایی برای یک هتل، یک پارکینگ یک بانک و یک واحد آموزشی در حریم و عرصه محوطه باستانی شوش انجام شود. که هر کدام از این اقدامات با واکنشهای زیاد رسانه ها و دوستداران میراث فرهنگی همراه شد.

به دلیل مشکلاتی از همین دست پیش از این شرایط برای ثبت جهانی شوش با وجود همه ارزشها و اهمیت های تاریخی اش امکان پذیر نشد. اما از سال گذشته با شروع مجموعه فعالیت هایی برای رفع این موانع و مشکلات در نهایت پرونده شوش به هدفی که میخواست رسید و این اثر چندی قبل به عنوان هیجدهمین اثر ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

اما اهمیت و ارزش شوش چیست، در پاسخ به این سوال فقط لازم است نگاهی شود به گفته های کارشناسان و اسناد موجود در رابطه با اهمیت های تاریخی شوش.

لایه‌نگاری‌های باستان‌شناسی در تپه‌شاهی شوش وجود ۱۵ شهر تاریخی را ثبت کرد که حاکی از تمدن و شهرنشینی عیلامیان بود. هریک از این لایه‌ها یک یا چند دوره تاریخی را مشخص می‌کنند که لایه‌های پانزدهم تا نهم مربوط به دوران‌های مختلف عیلامی است؛ لایه هشتم مربوط به دوره هخامنشیان است و لایه هفتم به زمان سلوکیان می‌رسد. لایه ششم و پنجم این شهر متعلق به اشکانیان است و لایه چهارم تمدن ساسانیان را در این شهر ثابت می‌کند و در نهایت لایه های سوم و دوم و اول به دوران اسلامی می‌رسد؛ تپه آکروپل نیز که قلعه شوش روی آن بنا شده است، دارای ۲۷ لایه باستان شناسی است.

شوش کهن‌ترین شهر جهان حدود ۵ هزار سـال پیش از میلاد به عنوان کانون مذهبی ساکنان دشت طراف بنیاد نهاده شد،‌ این شهر بـاستانی به این علت که از آغاز حیات آن تاکنون زندگی شهری در آن جریان دارد به عنوان کهن ترین شهر جهان شناخته شده است.

شهر شوش با ۵/۶ کیلومتر مربع مساحت در ۲۴ کیلومتری جنوب غربی دزفول و ۱۱۵ کیلومتری شمال غربی اهواز قرار دارد. بلندی شهر شوش از سطح دریا ۸۷ متر وفاصله هوایی تا تهران ۴۷۹ کیلومتر است. فاصله زمینی شوش تا تهران ۷۶۶ کیلومتر، تا اهواز ۱۱۵ کیلومتر، تا دزفول ۲۴ و تا اندیمشک ۳۸ کیلومتر است.

این شهر در سال ۱۳۲۹ به بخش تبدیل شد، شهر باستانی شوش از مراکز تمدن قدیم، از معروفترین شهرهای دنیا، پایتخت چند هزار ساله مملکت عیلام و همچنین پایتخت زمستانی امپراطوری هخامنشی بوده ‌است.

حفاريهاي باستان شناسي نشان مي دهد كه اين منطقه در ۹ هزار سال پيش از ميلاد محل سكونت كشاورزان بوده .آنها از زندگي خود آثاري بر جاي گذاشته اند كه اكنون به صورت تپه هاي گوناگون باستاني كشف شده است .در ۵ هزار سال پيش از ميلاددر اين مكان مردم در قلعه زندگي مي كردند و ۴ هزار سال پيش زندگي در شوش به صورت شهري در آمده است. اين منطقه كه بين رودهاي كرخه و دز قرار دارد پايتخت سياسي عيلاميها بوده است. قلعه عيلاميها روي تپه اي در مركز شهر شوش واقع بوده كه فرانسويها روي آن قلعه جديدي احداث کردند .

پرونده محوطه تاریخی شوش در سی و نهمین نشست کمیته میراث جهانی سازمان علمی ، فرهنگی و تربیتی ملل متحد (یونسکو) که در جولای ۲۰۱۵ در شهر بن آلمان برگزاری شد با موافقت اعضا به ثبت جهانی رسید. این پرونده توسط متخصصان ایرانی و با مدیریت و ریاست محمد حسن طالبیان معاون میراث فرهنگی ارایه و دفاع شد و به عنوان هجدهمین اثر میراث جهانی در فهرست یونسکو به ثبت رسید. پرونده میراث فرهنگی شوش شامل کاخ شائور، آپادانا، دروازه شرقی، هدیش، شهر پانزدهم، روستای هخامنشی، مسجد جامع شوش و مجموعه بناهای دوره اسلامی، تپه های آکروپول و قلعه فرانسوی ها است.