میمند؛ کهن روستایی که جهانی شد

فاطمه خازنی شهروند، خبرنگار، کرمان

تیرماه امسال روستای تاریخی میمند به عنوان نوزدهمین اثر ایرانی در فهرست آثار تاریخی یونسکو ثبت جهانی شد. قبل از این در ایران آثار تاریخی مهم و بزرگی مانند تخت جمشید، زیگورات چغازنبیل، پاسارگاد، میدان نقش جهان،‌ بازار بزرگ تبریز و... به ثبت جهانی رسیده بودند به همین خاطر شاید خیلی ها که با روستای میمند آشنایی ندارند برایشان این سوال پیش آمده باشد که این روستا چه ارزش و اهمیتی دارد و چرا ثبت جهانی شد.

من چون تا کنون چندین بار این روستا را دیده ام و هر بار به آنجا رفتم از جذابیت ها و ساختار حیرت انگیز آن شگفت زده شده ام تصمیم گرفتم درباره ویژگی ها و اهمیت های این روستا برایتان یک گزارش بنویسم تا اگر کسانی چنین سوالی برایشان پیش آمد به سوال ذهنشان پاسخی داده باشم.

اولین و مهمترین ویژگی این روستا برخلاف اکثر قریب به اتفاق شهرها و روستاهای دیگر جهان این است که خانه هایش نه با روی هم گذاشتن مصالح مختلف بلکه با شکافتن و خالی کردن دل سنگ ساخته شده است. در این روستا تعداد خانه ها و اتاق ها نه ده تا و بیست تا بلکه شامل ۴۰۶ خانه و ۲ هزار و ۵۶۰ اتاق می شود. به اینها باید مسجد و حمام و حسینیه و ... را هم اضافه کرد که آنها هم درست مانند خانه های روستا به همین سبک تراشیده و ساخته شده اند.

در دل خانه ها هم به برای ساختن طاقچه،‌جای رختخواب، جای چراغ، جای صندوقچه و سکو و ... هیچ مصالح اضافه ای به بنا افزوده نشده بلکه سنگ تراشان باستانی آن دل سنگ را تراشیده و شکل داده و مکان های مورد نیاز یک زندگی را به این شکل تعبیه و ایجاد کرده اند.

کارشناسان میراث فرهنگی که روی این روستا کار و پژوهش کرده اند می گویند قدمت ساخت خانه های این روستا و تاریخ سکونت انسان در آن به ۸ تا ۱۲ هزار سال پیش بر می گردد و با این وجود مردم این روستا و ساختار معماری آن هنوز به همان شکل تاریخی و کهن باقی مانده است.

روستای میمند در ۳۸ کیلومتری شمال ‌شرقی شهرستان شهربابک‌ در استان کرمان در ارتفاع دو هزار و ۲۴۰ متر‌ از سطح دریا در مرکز یک مثلث فرضی میان شهرهای یزد، کرمان و شیراز قرار دارد. گفته می شود این روستا از معدود روستاهای جهان است که شیوه ها و آیین های سنتی و سبک زندگی در آن تا این اندازه دست نخورده باقی مانده است.

پیشینه و آیین های میمند

برخی روایات نقل شده از اهالی روستا و همچنین کارشناسان باستان شناس آشنا با منطقه حاکی از آن است که ریشه نام میمند به خصلت می گساری ساکنان باستانی آن بر می گردد، گویا درباره اهالی این روستا گفته شده که می - شراب - می نوشیدند و مست می شدند و کوه را می تراشیدند و قابل سکونت می کردند. می به معنای شراب و مند به معنای مست.

برخی روایت ها درباره پیشینه و دلایل ساخت این روستا هم به پیشینه مهر پرستی و پایبندی اهالی اینجا به آیین میتراییسم اشاره می کند. در این آیین سکونت بر بلندای کوه ها به دلیل نزدیک تر شدن به خورشید مقدس بر شمرده می شد.

مهرپرستی تا پیش از ظهور زرتشت در ایران رواج داشت و تا مدت‌ها پس از تثبیت و دوام آن نیز ادامه داشته ‌است، میمند به دلیل استحکام دفاعی طی تاریخ کمتر دستخوش تحولات کالبدی و اجتماعی شده‌ است و بیشترین تغییر در آن مربوط به چند دهه اخیر است.

اهالی میمند خود به خانه کیچه می گویند و هر کیچه شامل چندین اتاق و حتی طویله و اصطبل است. هر کیچه یک ورودی به دنیای بیرون دارد که یک در چوبی جلوی آن نصب شده است. پس از ورودی نیز یک پاگرد دیده می شود و بعد از آن ممکن است طویله در یک سو و اتاق نشیمن در طرف دیگر باشد، همه کیچه‌ها البته یک ساختار و شکل مشترک ندارند، هم اندازه و هم تعداد اتاق‌ها متفاوت است و جدا کردن اتاق از پستو و یا پوشانیدن برخی از طاقچه‌ها با پردهای پارچه‌ای صورت می‌گیرد.

در برخی از اتاق های هر کیچه یک اجاق یا آنطور که به زبان محلی شناخته می شود «دیدون» (دیگدان) تعبیه شده است هم برای گرم نگه داشتن ساکنان خانه و هم برای پخت و پز از آن استفاده می شود. دود حاصل از سوختن هیزم در دیدون هم در طول سالیان سال سقف و بدنه اتاقها را تیره و سیاه کرده است. اتاقهای کیچه های میمند شکل و اندازه منظم و مشخصی ندارد، هر اتاق بسته به سلیقه و توان و نوع نیاز صاحبش اندازه و شکلی خاص دارد.

اهالی روستای میمند هم در زبان و هم در فرهنگ و آیین ها، سنت های خاص خودشان را دارند. به عنوان مثال در میمند یک سال به جای چهار فصل سه فصل دارد، بهار، تابستان و زمستان و هر فصل هم چهار ماه دارد. چهار ماه ابتدایی سال بهار، چهار ماه دوم تابستان و چهار ماه انتهایی نیز زمستان است. اهالی میمند اعتقادی به پاییز ندارند.

اهالی اینجا 4 ماه نخست سال را در جنوب منطقه در مراتع و دشت‌‌ها به دامداری می‌پردازند. 4 ماه دوم سال برای میمندی‌ها فصلی است که به شمال منطقه رفته و محصولات باغ های خود را برداشت می‌کنند. البته همیشه چند خانواری به دلایل مختلف در میمند ساکن هستند ولی این 4 ماه پایانی سال یا زمستان است که میمند شلوغ‌تر از همیشه می‌شود و تمام ساکنان آن در روستا هستند.

بخشی از دیدنیهای میمند

مدرسه قدیم روستا‌ به همان شیوه و طرح کیچه های روستا ساخته شده با این تفاوت که عرض و عمق و مسیر ورود آن بیشتر از کیچه های معمول روستااست. در این مدرسه هرچه از ابتدای کیچه به عمق آن می‌رویم ابعاد کلاس‌ها گسترده تر می‌شود،‌در مجموع این مدرسه دارای پنج فضا به عنوان کلاس و دفتر است.

مسجد میمند که گفته شده حدود ۲۰۰ سال پیش ساخته شده در حدود ۱۲۰ متر مربع بزرگی دارد از ترکیب چند کیچه حاصل شده است شکلی مدور و نامنظم دارد، بعد از وارد شدن به ان و عبور از راهرویی به پهنای یک و نیم متر به صحن مسجد می‌رسیم، سقف مسجد بر روی سه ستون سنگی به ارتفاع دو متر بنا شده محراب مسجد هم در سنگ کنده شده و ارتفاع آن در حدود یک متر است.

حمام عمومی میمند هم مانند همه دیگر سازه‌های روستا در دل کوه کنده شده، با این حال همه اجزای حمام سنتی ایران را داراست. خزینه، رختکنی که یک حوض و سه سکو در آن وجود دارد و همچنین آتشخانه ای که در زیر حمام برای گرم کردن آب مورد استفاده قرار می‌گیرد. در بالای حمام سنگ مرمر نیمه شفافی است که زیر سقف قرار گرفته و درست زیر منفذی قرار دارد که نور را از بیرون به داخل منعکس می کند.

این روستا پیش از انکه امسال در فهرست یونسکو به  ثبت جهانی برسد، چند سال پیش به عنوان هفتمین منظر فرهنگی، طبیعی و تاریخی جهان جایزه مرکوری را ‌از سوی دولت یونان و با همکاری مجامع فرهنگی بین‌المللی مانند یونسکو و ایکوموس دریافت کرد. میمند همچنین در مهر ماه 1385 به عنوان روستای نمونه ملی گردشگری معرفی شد.