مهربانی با مهاجران گشوده‌بال و جای خالی ایران

از دور دست‌ها می‌آیند. گاهی هزاران کیلومتر را از نقطه‌ای به نقطه‌ای دیگر سفر می‌کنند برای لختی آسایش و غذایی در اطراف. بال می‌گشایند برای رسیدن به عرصه‌ای که زیستن را امید می‌دهد. در این سفرهای دراز و عبور از فراز و فرود ِدریاهای طوفان‌خیز و زمین‌های بلاخیر، همسفرانی از دست می‌روند. آنها که سفر را به پایان نرسانده یا به کام مرگ می‌روند یا در چنبره اقامتی دائمی اسیر می‌شوند و دیگر توان مهاجرت‌شان نیست. 

پرندگان مهاجر را سال‌هاست کسانی مورد توجه قرار داده‌اند. شاید نخستین اقدام جدی ِ آدمیان برای حفاظت پرندگان مهاجر و زیستگاه‌های آنها همانی باشد که نام «رامسر» را بر تارک خود دارد؛ کنوانسیونی که در سال ۱۹۷۱ منعقد شد و بعد از آن نام رامسر و ایران در حفاظت از پرندگان مهاجر برای همیشه به آن پیوست. در سال‌های اخیر نیز نگاه‌ها به آسمان و رسیدن پرندگان بوده است. از ۲۰۰۶ توافقی بین‌المللی شکل گرفت که دومین آخر هفته ماه می از تقویم میلادی به عنوان «روز جهانی پرندگان مهاجر» شناخته شود. هدف از نامگذاری این روز افزایش آگاهی‌های عمومی بود در گستره جهان.  ایده اصلی اما به سال ۱۹۹۳ بر می‌گردد؛ وقتی که سازمان شکار و صید آمریکا، مرکز پرندگان مهاجر اسمیت‌سونین و آزمایشگاه پرنده‌شناسی کورنل تصمیم گرفتند روزی را به نام پرندگان مهاجر اختصاص دهند و با برپایی جشن و گردهمایی در این زمینه، اطلاع‌رسانی کنند.

بعد از هفت سال تلاش و اطلاع‌رسانی از سوی دست‌اندرکاران روز جهانی پرندگان مهاجر، کار به جایی رسید که بانکی‌ مون، دبیر کل سازمان ملل نیز بیانیه‌ای صادر کرد و به حمایت از این روز پرداخت. او سال پیش گفت: «من به جد از این کمپین جهانی حمایت می‌کنم که در راستای افزایش آگاهی عمومی و در ارتباط با پرندگان مهاجر فعالیت می‌کند. پرندگانی که به دلیل آلودگی، تخریب زیستگاه، استفاده مفرط آدمیان و تغییرات اقلیمی در معرض تهدید قرار دارند. خواهان توجه و تلاش بیشتر جامعه جهانی هستم تا با حفاظت پرندگان مهاجر و شبکه زیستگاه‌های آنها بقای این بخش مهم از محیط‌زیست‌ تامین شود که حیات‌‌مان به آنها وابسته است.»

هر سال در این روز، یک موضوع محوری مورد توجه قرار می‌گیرد، شعاری در این ارتباط، انتخاب و پیرامون آن اطلاع‌رسانی و تبلیغ می‌شود. شعار امسال این است: «انرژی رو پرنده‌پسندش کنید!» (Energy- make it bird friendly!). افزایش تقاضا برای انرژی روز به روز بیشتر می‌شود و برای کاهش تولید کربن راهی به جز استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر نیست. تا امروز انرژی‌ به صورت پایدار و منطبق با طبیعت تولید نشده است. اما اگر تنوع زیستی و به طور خاص پرندگان مهاجر در تولید انرژی‌های نو مد نظر قرار بگیرند ماجرا متفاوت خواهد شد. از این‌رو شعار امسال به انرژی اختصاص داده شده است تا از این رهگذر، روش‌های جلوگیری یا کاهش اثرات منفی سامانه‌های تولید انرژی تجدیدپذیر  بر پرندگان مهاجر و زیستگاه‌های آنها مورد توجه جهانیان قرار گیرد. 

به گزارش وب‌سایت روز جهانی پرندگان مهاجر، سالانه میلیون‌ها پرنده به دلیل تولید انرژی به شیوه‌های گوناگون در بازی مرگ و زندگی قرار می‌گیرند؛ تصادف و برق‌گرفتگی به خاطر برخورد با خطوط انتقال نیرو از آن جمله است. همچنین به دلیل نابودی زیستگاه‌ها، این مهاجران گشوده‌بال بلاهای بسیاری را متحمل می‌شوند؛ گسترش سازه‌های تولید و انتقال انرژی‌ هیدروالکتریکی (ناشی از سدها)  و توسعه تکنولوژیک برای به دست آوردن زیست‌انرژی (Bioenergy)، انرژی خورشیدی، دریایی، بادی و زمین‌گرمایی هر کدام به نوبه خود اثری مخرب بر زیستگاه‌ها می‌گذارند. انتظار می‌رود انرژی به صورت تجدیدپذیر و پایدار تولید شود. این نوع از انرژی به دلیل کاهش اثرات مخرب بر تغییرات اقلیمی بی‌شک تاثیری مثبت بر پرندگان مهاجر و زیستگاه‌های آنها خواهد داشت. اما بدون طرح و برنامه‌ دقیق و ارزیابی مخاطره آنها، این‌روش‌های نوین می‌توانند به قبرستانی برای پرندگان مهاجر بدل شوند.
 
تا امروز ۱۲۶ برنامه ترویجی و فعالیت آموزشی گوناگون از ۳۶ کشور بر روی وب‌سایت روز جهانی پرندگان مهاجر ثبت شده است. در همسایگی ایران، سه کشور، امارات متحده عربی، عراق و ترکیه فعالیت‌های خود را اطلاع‌رسانی کرده‌اند. با این که نام ایران بر روی نقشه به درشتی به چشم می‌خورد اما هنوز فعالیت یا برنامه‌ای مرتبط با این روز در وب‌سایت روز جهانی پرندگان مهاجر درج نشده است. طی سال‌های قبل، تشکل‌های غیردولتی و ادارات کل محیط‌زیست برتامه‌های ترویجی و آموزشی خود را در این وب‌سایت ثبت کرده بودند. 

از کنوانسیون رامسر سال‌هایی طولانی گذشته و نام ایران با تالاب‌ها و پرندگان مهاجر گره خورده است. در روز جهانی پرندگان مهاجر گروه‌های از مردم این سرزمین تلاش‌هایی می‌کنند برای اطلاع‌رسانی اما حال تالاب‌های ایران خوش نیست. چندی پیش خبر رسید تمام پهنه‌های آبی فارس خشک شده است. تالاب فصلی بند علی‌خان تلالویی از آب را منعکس نمی‌کند. هامون و ارومیه، از سال‌ها قبل بیابانی شدن را مزه‌مزه می‌کردند. اما پیش از همه این‌ها، شمار کثیری از فلامینگوها، عروس‌غازها، پلیکان‌ها، کشیم‌ها، و اردک‌ها بودند که مسیر خود را کج می‌کردند تا در ایران فرود نیایند. این پرندگان مهاجر با نیامدن‌شان هشدارها دادند که حال‌ تالاب‌ها خوش نیست اما هیج مسئول و مدیری این نشانه‌ها و پیام‌ها را جدی نگرفت. آن پرندگان هنوز و همچنان تن به مهاجرت‌های طولانی می‌دهند، بال می‌گشایند و از نقطه‌ای به نقطه دیگر می‌روند. اما به ندرت ممکن است ایران را به عنوان مقصد خود انتخاب کنند. طبیعت دیگر آغوش مهربانی ندارد که این مهاجران گشوده‌بال را در خود گیرد و بپذیرد.