شب توشیهیکو ایزوتسو، اسلامشناس پرآوازه ژاپنی برگزار شد.
شب توشی هیکو ایزوتسو صد و نود و دومین شب مجله بخارا بود که با همکاری بنیاد فرهنگی ملت، دایره العمارف بزرگ اسلامی ، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار و گنجینه پژوهشی ایرج افشار ، عصر سه شنبه 12 اسفند ماه 1393 در کانون زبان فارسی برگزار شد.
علی دهباشی در ابتدای این بزرگداشت از پروفسور شین نوموتو برای پذیرش دعوت به منظور سخنرانی در شب توشی هیکو ایزوتسو و نیز از یوشیهیرو ناکایاما، رایزن فرهنگی سفارت ژاپن در ایران برای شرکت در این نشست سپاسگزاری کرد و چنین ادامه داد: " در اینجا فرصتی است تا از بخش فرهنگی سفارت ایران در ژاپن و به ویژه خانم پیمان هستهای تشکر کنم که ما را در جریان سفر پروفسور شین نوموتو به ایران قرار دادند و ما توانستیم از ایشان برای حضور و سخنرانی در این جلسه دعوت کنیم. و همین طور از خانم ایزوتسو تشکر میکنم که عکس منتشر نشدهای را از پروفسور در اختیار ما گذاشتند تا از آن برای پوستر امشب استفاده کنیم.
و نیز تشکر میکنم از دکتر رسول جعفریان که عکسهایی را از خانه و کتابخانه ایزوتسو در اختیار ما قرار دادند.
اما آشنایی من با زندهیاد ایزوتسو از مطالعه متن ترجمه سخنرانی ایشان در کنفرانس « اندیشه غربی و گفتگوی تمدنها» بود که در واقع کنفرانسی بود که از بیستم تا 29 اکتبر 1977 در تهران به ریاست دکتر داریوش شایگان در مرکز ایرانی مطالعه فرهنگها برگزار شد. این کنفرانس در نوع خود بینظیر بود و تا به امروز چنین کنفرانسی با چنین درجۀ علمی تکرار نشد. علاوه بر ایزوتسو ، هانری کربن، کریستیان ژامبه، ژان گِرن ، فیلیپ نِمو، ژان لویی وی یار مارون، روژه گارودی و از ایران دکتر احسان نراقی، اسدالله سورن ملکیان شیروانی، دکتر فلاطوری، دکتر حسین ضیایی و رضا علوی شرکت داشتند.
زندهیاد ایزوتسو در آن کنفرانس با عنوان « دیدگاه ذن درباره گفتگو » سخنرانی کرد. از جمله گفتند : « در وضعیت حاضر جهان هیچ فرهنگی نمیتواند در انزوای کامل از فرهنگهای دیگر به سر برد. هیچ کس از مواجهه با مسئله گفتگو میان فرهنگها بطور مستقیم یا دست کم بطور غیرمستقیم نمیتواند برکنار بماند. ساز و کار طبیعی و اجتماعیِ نفس وجود انسان جدید ناگزیر وی را از اثرات عظیم برخورد فرهنگها با یکدیگر آگاه میسازد. در این فضای تنگ فرهنگهای بسیار متنوع و متمایزی شتابان تنه به تنه یکدیگر میکوبند. و گاهی سخت با یکدیگر به ستیزه میپردازند و گاهی به ظاهر به سوی همسانی و یکپارچگی پیش میروند. »
پروفسور ایزوتسو در ادامۀ سخنرانیشان مسئله زبانشناسی در زمینه فرهنگها و ادامه همین مباحث را طی کردند. پس از این سخنرانی ، گفتگوی کوچکی بین ایشان و چند نفر دیگر درمیگیرد که این گفتگو مهم است و در کتاب « انددهیشه غربی و گفت و گوی تمدنها» ترجمه شده . دکتر شایگان که رئیس جلسه بودند این سئوال را از پروفسور ایزوتسو کردند:
« پروفسور ایزوتسو ، من نخست باید از شما به خاطر خطابۀ تحسین انگیز و روشنگرتان تشکر کنم. اگر گفتگو آن چنان چیزی است که شما میگویید، و من یقین دارم که چنان است، پس ما در اینجا با رشتهای طولانی از تک گوییها روبرو هستیم . پرسشی که من میخواهم مطرح کنم تا حدی جنبه فنی دارد. شما از فرایند « ترکیبشکنی» یا تجزیه و نامگذاری بینام سخن گفتید. آیا میتوانیم این را با جنبۀ مثبت منفی الاهیات به صورتی که در اسلام در تنزیه و تشبیه ، یا به صورتی که در هند در مکتب شانکارا به شکل آدهیاسا و آپاوادا ( بر نهادن از ذات وجود) میبینیم مقایسه کنیم؟ اینطور به نطر میرسد که شاید این دو فرایند را که شما از آن به عنوان فرایند ترکیب شکنی و نامگذاری بینام یاد کردید بتوان با معادلهای اسلامی و هندی آنها مقایسه کرد. آیا این فرض من درست است؟
و پروفسور ایزوتسو چنین پاسخ داد: شما هم اکنون آنچه را که من میبایست بگویم گفتید. یک « ترکیب» یا « بستگی» و یک « ترکیبشکنی» وجود دارد. بیایید اینطور شروع کنیم که یک « ترکیب» یا « چبز بسته و منعقد شده » وجود دارد. سپس شما با مراقبه و استغراق این ترکیب را میشکنید یا تجزیه میکنید تا به حالت هیچی میرسید ، جایی که دیگر اصلاٌ و ابداٌ ترکیبی در میان نیست: همه چیز سیال است. شما کاری نمیکنید ، غرق در مراقبه هستید، اما آن چیز، آن واحد یا هر چه میخواهید آن را بنامید، آن بینام بر خود نام میگذارد . این مهمترین مرحله در در تجربۀ ذن است که من در این سخنرانی به آن اشاره کردم.»
متن کامل سخنرانی پروفسور ایزوتسو و دیگر اساتیدی که اسم بردم ، بعدها، بیست و چند سال بعد، به زبانهای آلمانی و فرانسه و انگلیسی ترجمه شد و در کتاب « اندیشه غربی و گفت و گوی تمدنها» ترجمه و منتشر شد.
در اینجا جلسه را با سخنرانی پروفسور شین نوموتو که استاد اسلامشناسی در دانشگاه کیو هستند و اتفاقاٌ در کلاسهای درس دکتر مهدی محقق در دانشگاه مکگیل هم شرکت داشتند ادامه میدهیم"
پروفسور نوموتو سخنان خود را با مضمون توشی هیکو ایزوتسو، پس از بازگشت از سفر به ایران آغاز کرد:
من در اینجا به خلاصهای از بسط تفکر پروفسور ایزوتسو در ژاپن و پذیرش آن در ژاپنِ معاصر میپردازم.
مقدمه من به پذیرش آثار پروفسور ایزوتسو در زادگاهش ژاپن و بیرون از ژاپن برمیگردد و در اینجا البته چند مسئله زبانشناسی وجود دارد که موجب تفاوت در پذیرش و دسترسی به آثار وی نزد مخاطبان ژاپنی و غیرژاپنی میشود و همین مسئله لزوم بررسی آثار پژوهشی و فلسفی وی به زبانهای ژاپنی و انگلیسی را بیشتر نشان میدهد.
II آثار توشی هیکو ایزوتسو به زبان ژاپنی
1. دلبستگی ایزوتسو به تجربه عرفانی « وجود» با شاهکاری شروع شد که در سی سالگیاش پدید آورد: فلسفه عرفانی ( بخش اول) ـ تفکر یونان، توکیو : کیو شوبو، 1949
2. پروفسور ایزوتسو پس از آن که در مقطعی از زندگی حرفهایاش به تحقیق در زمینههای گوناگون ( از آن جمله مطالعه معنایی قرآن کریم، الهیات اسلامی، اخلاق اسلامی، و مسئله زبان و ... پرداخت، بار دیگر به موضوع تجربه وجود برگشت. چه وقت و چگونه این « بازگشت» رخ داد، موضوع پژوهش بعدی ما است.
3. خاستگاه فلسفۀ اسلامی ( توکیو: ایوانامی، 1980)، که نخستین اثر درخور توجه ایشان پس ازسفر به ایران و بازگشت به ژاپن بود: این کتاب که به سه سخنرانی ایشان در دهۀ 1970 برمیگردد، به بحث پیرامون تجربۀ وجود در فلسفه و عرفان اسلامی میپردازد. «تجلی وجود در مابعدالطبیعه» عنوان بخش دوم کتاب است که موضوع کتاب را به طرزی موجز بیان میکند.
4. یکی از قلههای فعالیتهای علمی و فلسفی پروفسور ایزوتسو کتابی است با عنوان آگاهی و ماهیات: در جستوجوی شرق روحانی ( 1983) با این کتاب ایزوتسو پژوهش خود را در نمونههایی از تفکرِ « وجودی» در مکاتب گوناگون فلسفی در « شرق» آغاز میکند.
پروفسور ایزوتسو پروژهای را برای ساخت « نمونههایی همزمان از فلسفۀ « شرق» آغاز کرد. یعنی ساخت( یا بازسازی) فلسفه شرق.
III
« بقای» پروفسور ایزوتسو پس از مرگ
- انتشار برگزیده آثار توشی هیکو ایزوتسو ( توکیو ، 1993-1991)
- انتشار « یادنامه ایزوتسو» ، آگاهی و ماهیات ( توکیو، اوانامی 1995)
2. پروژه حفظ مجموعه ایزوتسو : کتابخانه دانشگاه کیو به تأسیس کتابخانه ایزوتسو همت گماشت. مجموعه ایزوتسو اکنون بخش جداییناپذیر کتابخانه دانشگاه کیوست. انتشار دو مجلد فهرست دستی از مجموعه ایزوتسو (کتابخانه دانشگاه کیو، کاتالوگ کتابخانه ایزوتسو، دو مجلد ( توکیو، اوانامی 3-2002 )
IV « رنسانس » ایزوتسو در یکصدمین سال زادروز وی
- اواخر دهه 1990 تا اواخر دهه 2000 ، دوران رکود در پذیرش و مطالعه آثار پروفسور ایزوتسوست. در این دوران بیشتر آثار قدیم او نایاب بود ، گرچه ترجمه قرآن کریم در 3 جلد ( توکیو، اوانامی 1958 ـ تجدید چاپ در 1964 ) و آگاهی و ماهیات و فرهنگ اسلامی : آنچه در اساس این فرهنگ نهفته است ( توکیو، اوانامی ، 1981) هنوز نزد ناشرش اوانامی بانکو موجود بود.
- تلاش انتشارات دانشگاه کیو ( به مدیریت هیروشی ساکاگامی، ریاست سابق انتشارات و رئیس کنونی هیئت مدیره آن ) برای احیای ایزوتسو
انتشار اولین زندگی نامه ایزوتسو و ارزیابی تمام آثار اصلی او از نگاه منتقدین ادبی : ایوسکو واکاماتسو ، توشی هیکو ایزوتسو : فلسفه حکمت ، ( توکیو ، انتشارات دانشگاه کیو، 2010)
انتشار چاپ جدید آثار قدیم پروفسور ایزوتسو به زبان ژاپنی که برای مدتی طولانی نایاب بود، از جمله فلسفه عرفانی ( 1949) ، ادبیات روسی ( توکیو : کیو تسوشین ، ) و فلسفه عربی ( توکیو ، هیکاری ـ نو ـ شوبو، 1948) و برخی دیگر از آثار.
شروع انتشار چاپ جدید آثار قدیم پروفسور ایزوتسو به زبان انگلیسی ، از جمله ترجمه انگلیسی او از لائوتسه ( پس از مرگ وی منتشر شد) ، مقالات ارانوس وی ( ساختار فلسفه شرق: گزیده مقالات کنفرانس اِرانوس در دو مجلد ، 2008) زبان و جادو ( توکیو: مؤسسه مطالعات فرهنگی و زبان شناسی ، 1956، چاپ جدید 2011) رسالۀ وی درباره فلسفه زبان و زبان شناسی و دیگر مقالات.
شروع انتشار کل مجموعه آثار توشی هیکو ایزوتسو در 2013 ( قرار است در 2015 کامل شود) که کلیه آثار وی را به زبان ژاپنی دربرمیگیرد ، به استثنای کتابهایی که به زبانهای خارجی ترجمه شده است.
- سال 2010 تا امروز: دوران تقدیر از پروفسور ایزوتسو به عنوان فلیسوف و متفکر بزرگ ژاپن مدرن.
V پس از صدمین سال زادروز وی
- گامی به سوی آینده یا دوران پس از رنسانس پروفسور ایزوتسو ( برای «پژوهش ایزوتسو » در آینده چه خواهیم کرد؟)
چگونه میتوانیم پروژه وی را در « فلسفه شرق» در شرایط کنونی جهان محقق سازیم (فلسفه شرق محور) ؟
چگونه دستاوردهای علمی او را در پرتو پژوهش معاصر، در مطالعات اسلامی و دیگر زمینههای پژوهشی وی ارج بگذاریم و میراث او را در فحوای این زمینهها ( فلسفۀ شرق محور) احیا کنیم؟
- برخی از تلاشهایی که در همین زمینهها و بیش از این انجام گرفته است:
انجمن مطالعات ادبیات میتا در دانشگاه کیو و انتشارات دانشگاه کیو در هشتم نوامبر 2014 سمپوزیومی را با عنوان « توشی هیکو ایزوتسو و حوزههای گوناگون خردمندی» برگزار کرد.
مؤسسه مطالعات فرهنگی و زبان شناسی سلسله سخنرانیهایی را در دوازدهم و نوزدهم اکتبر 2013 با عنوان « توشی هیکو ایزوتسو و تفکر " غرب" برگزار کرد.
دانشگاه تویو در دسامبر 2014 سمپوزیومی را با عنوان « پیش به سوی فلسفه همزیستی مسالمتآمیز» تدارک دید.
و انجام پروژه مطالعاتی محققان به ریاست پروفسور یوشهیت سوگو ساوادا ( دانشگاه تنری) با عنوان « مطالعه تطبیقی بر ساخت تفکر شرقی ایزوتسو» و ساختار خردمندانه آن» .
سپس نوبت به دکتر مهدی محقق رسید و وی در آغاز خوشحالی خود را از حضور دانشجوی سابقش، پروفسور شین نوموتو ، در ایران ابراز کرد و درباره آشنایی و همکاری خود با پروفسور ایزوتسو چنین ادامه داد:
« کتاب الاصلاح یکی از آثار مهم اسماعیلیه است که به وسیله ابوحاتم رازی نوشته شده ، ابوحاتم رازی از طرف خلفای فاطمی در ناحیه ری مامور تبلیغ بود ؛ او دو کتاب مهم دارد : کتاب " الزینة الالفاظ " که درباره تحلیل الفاظ عربی قرآن است و دیگری کتاب "الاصلاح" است که قرآن را بر اساس مذهب اسماعیلی توجیه می کند .
آقای نوموتو یک مقاله به انگلیسی نوشته بودند که همان وقتی که ما میخواستیم این (کتاب الاصلاح ) را چاپ کنیم اجازه خواستم که در مقدمه آن کتاب این مقاله را بیاوریم و زحمت ترجمه فارسی آن هم به مرحوم دکتر مجتبوی دادیم که ایشان رئیس دانشکده ادبیات دانشگاه تهران بودند، بنابراین من خیلی خوشحالم که آقای شین نوموتو را در تهران می بینم و این کتاب را هم به خدمتشون تقدیم می کنم .
من مدت مدیدی با پروفسور ایزوتسو محشور بودم ، حتی در مونترال هم که بودیم با هم همکاری داشتیم. کتاب شرح منظومه حاج ملاهادی سبزواری را با هم تصحیح و به انگلیسی ترجمه کردیم که این ترجمه در نیویورک چاپ شد و بعدها دکتر پورجوادی در نشر دانشگاهی آن را تجدید چاپ کرد و برای سومین بار هم دانشگاه تهران آن را چاپ کرد .
آغاز ترجمه مشترک من و پروفسور ایزوتسو از آن جا بود که من برای تدریس زبان فارسی به کانادا رفته بودم و دو کتاب را برای تدریس انتخاب کرده بودم یکی کتاب" اسرار نامه عطار" و دیگری "جامع الحکمتین ناصر خسرو". پس از آشنایی با پروفسور ایزوتسو ایشان از من خواستند که در کلاس من حاضر شوند من هم گفتم که مفتخر هستم از اینکه شما به کلاس من تشریف بیاورید.
در آن کلاس ما بعضی از اشعار و فلسفه حاج ملاهادی سبزواری را ذکر می کردیم ، یک روز بعد از درس آقای ایزوتسو گفتند که این باعث تاسف است که شما چنین دانشمندانی در مملکت خودتان داشتید و ناشناس مانده اند . گفتم خوب چکار بکنیم ؟ گفتند ترجمه شان کنید به انگلیسی ؛ گفتم من به تنهایی نمیتوانم ترجمه کنم ؛ ایشان گفتند که من کمک می کنم ، هر کمکی که شما بخواهید .
ما در مدت دو سال قرار گذاشتیم که هفته ای دو روز ، هر جلسه دو سه ساعت می نشستیم و این را ترجمه می کردیم البته جمله بندی های آن ترجمه کار آقای ایزوتسوست ولی انتخاب کلمات مناسب برای اصطلاحات فلسفی که در کتاب حاج ملاهادی سبزواری بود،با من بود ؛ برای بسیاری از آن الفاظی که معادل آن در زبان لاتین موجود بود مسئله ای نبود ولی بعضی از اصطلاحاتی که حاجی به کار می برد در لاتین نبوده و آن ها را من کمک می کردم تا معادل مناسبش را پیدا کنم ، مثل اصالت وجود یا اعتباریت ماهیت (اعتباری بودن ماهیت) که این اعتباری بودن مقداری دشوار بود زیرا در لاتین معادل مناسبی نداشت . وقتی که ترجمه تمام شد ، کتاب ما نیاز داشت تا برای آماده چاپ شدن بازبینی شود و من چون مدت ماموریتم در کانادا ، که سه سال بود تمام شده بود ناچار بودم برگردم ، پروفسور ایزوتسو گفتند من هر کاری که داشته باشم رها می کنم و به تهران می آیم که با هم دو مرتبه این کتاب را بخوانیم و برای چاپ آماده کنیم و متن عربی آن را هم به همین کیفیت تصحیح کنیم . »
دکتر محقق در ادامه به دوستی خود با پروفسور ایزوتسو اشاره کرد و افزود :
درروزهای انقلاب به بنده تلفنی شد از طرف پروفسور ایزوتسو . ایشان در خیابان فلسطین رو به روی وزارت اطلاعات آپارتمانی در یک ساختمان اداری داشتند که به جهت جریان انقلاب همه آنجا را ترک کرده بودند ، ایزتسو به ما گفت که ما نه آب داریم نه برق و نه گاز و هیچ کس هم در این عمارت به جز ما نیست ؛ همسر من خانم انصاری به ایشان گفتند هر چه دارید رها کنید و هر کدام با یک چمدان به خانه ما بیاید، به منزل ما آمدند و در این دوره با محبت و سادگی برای بچه ها فال میگرفتند (ای چینگ) و ما هم از این صمیمیت خیلی خوشحال بودیم تا اینکه بعد از حدود دو هفته اقامت در منزل ما با اولین پرواز از تهران به ژاپن آقا و خانم ایزوتسو از ایران رفتند و من دیگر ایشان را ندیدم ؛ تا یک سفری در لندن که از من دعوت کرده بودند درس اسماعیلی بدهم در همان زمان هم آقای ایزوتسو آنجا تدریس میکردند درس ایشان مقایسه متن عربی" پاتن جل " ابوریحان بیرونی با ترجمه انگلیسی" یوگا سوترا " بود که در آنجا ایزوتسو میخواست اثبات کند که ابوریحان بیرونی که مسلمان بود به چه کیفیتی و چه بخشهایی از این کتاب را برای ترجمه عربی انتخاب کرده که بتواند آن را به مخاطب مسلمان عرضه کند.»
دکتر مهدی محقق به سخنان خود چنین پایان داد:
« بنابراین ایزوتسو وجودش وجود پر برکتی بود و این داستان آشنایی من با پروفسور ایزوتسو بود ، ایزوتسو نه تنها برای کشور خودش ژاپن مایه برکت بود بلکه برای مملکت ما هم مایه برکت بود و این آثاری که به زبان فارسی ترجمه شده است و مورد استفاده اهل علم قرار گرفته نشانه وجود پر برکت ایزوتسوست .»
سپس دکتر غلامرضا اعوانی از نخستین آشنایی خود با پروفسور ایزوتسو حکایت کرد:
من پروفسور ایزتسو را برای اولین بار در سال ۱۳۴۸ دیدم و با ایشان آشنا شدم. بعد وقتی فهمیدم گفت که قرار است ایشان فصوص ابن عربی را تدریس کنند ، من هم که علاقمند بودم به همراه دکتر پورجوادی در منزل ایشان به طور هفتگی درس فصوص را میخواندیم و طبعاٌ این آشنایی گستردهتر شد. ایزوتسو از سال ۵۲ تا ۵۷ به طور مرتب و رسمی در همین انجمن فلسفه به تدریس مشغول شد.
پروفسور ایزوتسو از شور و حالی خاصی بهره داشت و به محافل علمی ما غنایی ویژه بخشید. وی نبوغ و استعداد شگفتانگیزی در تدریس فصوص ابن عربی نشان داد به طوری که شاید تا کنون چنین موردی را ندیده باشم. آثار دیگر مانند اشارت ابن سینا و فلسفه چین و ذن و بودیسم را نیز تدریس میکرد. پروفسور ایزوتسو کتاب «ذن و بودیسم» را نیز در همان زمان تألیف کرد که یکی از کتابهای مرجع درباره این نوع تفکر به شمار میرود. البته من به همراه دکتر پورجوادی نزد ایشان یونانی را نیز آموختیم.»
دکتر اعوانی در ادامه سخنان خود افزود :. ایزوتسو به خوبی عرفان ژاپنی، چینی و اسلامی را میدانست. ایشان حتی کتابی تألیف کرد که در این کتاب عرفان ابن عربی را با حکیم و عارف بزرگ چینی، لائوتسه تطبیق کردکه به زبان فارسی هم ترجمه شده است. ایزوتسو نه تنها بر افکار ابن عربی تسلط داشت بلکه در افکار حکمای شرقی نیز تبحر پیدا کرده بود . ایزوتسو در زمانی که در ایران مشغول مطالعه و تحقیق بود قصد داشت فلسفه چینی را تدریس کند حتی از ژاپن تقاضا کرده بود که حدود دو هزار کتاب درباره فلسفه چینی برای ایشان ارسال شود. وی با مطالعه عمیقی به تطبیق مبادی عرفان نظری اسلامی و چینی مشغول بود. باید گفت که ایزوتسو از موهبت خاصی نیز برخوردار بود و آن اینکه به زبان های مهم شرقی که در حدود ۱۷ زبان بود تسلط داشت. ایشان در مدرسه مطالعات شرقی لندن ترجمه پاتانجلی فارابی را با تطبیق آن به متن اصلی سانسکریت تدریس می کرد.
ایزوتسو تسلط خاصی بر قرآن هم داشت و اولین فردی بودند که قرآن را به ژاپنی ترجمه کرد و تا آنجا که میدانیم بهترین ترجمه به زبان ژاپنی است.
سپس علی دهباشی از دکتر نصرالله پورجوادی دعوت به سخنرانی کرد و اضافه نمود :« در دو سه ماه اخیر در گفتوگوهایی که با دکتر پورجوادی داشتم ایشان به من یادآور میشدند که بهتر است شمارهای از مجله بخارا را به پروفسور ایزوتسو اختصاص بدهم . و در حقیقت برگزاری این شب با ارشاد و راهنمای ایشان بود.»
دکتر پورجوادی درباره پروفسور ایزوتسو چنین گفت:
ما معمولاٌ پروفسور ایزوتسو را به عنوان اسلامشناس ژاپنی معرفی میکنیم.ولی ایزوتسو اسلامشناس به معنای کسی که در سنت اسلامشناسی ادامه داده بود نبود. او نزد هیچ کس اسلامشناسی اروپایی و آمریکایی را نخوانده بود . اسلامشناسان معمولاٌ سنتی دارند و در دانشگاههایشان اسلامشناسان را تربیت میکنند اما پروفسور ایزوتسو به هیچ کدام از این دانشگاهها نرفته بود. اسلامشناسان ژاپنی بودهاند که به یکی از دانشگاههای اروپا و آمریکا رفتهاند و اسلامشناسی خواندهاند. ایزوتسو هیچ وقت به چنین دانشکدهای نرفت. نزد کسی به مطالعه و تحقیق نپرداخت. به همین دلیل او در مطالعات اسلامی خود به شیوۀ اسلامشناسان غربی عمل نکرد . اسلامشناسان غربی معمولاٌ با تاریخ دورههای اولیه در زمینههای دینی آغاز میکنند و سیر تفکر و علوم اسلامی برای آنها مهم است. ولی ایزوتسو به این طریق عمل نکرده . به همین دلیل هم کارهای او از جاهای متفرقه است. به یک معنا خودش جستجوگری کرده و اه خودش را پیدا کرده بود. علاقه ایزوتسو به تفکر بود. او کار خود را با یاد گرفتن زبانهای مختلف شروع میکند. ولی همواره دل بستۀ تفکر بود.»
دکتر پورجوادی در ادامه سخنان خود به انتشار تاریخ اندیشه عربی اشاره کرد که پروفسور ایزوتسو در جوانی و به سن بیست و چند ساله به چاپ رسانده بود و افزود: « کتابهایی که ایزوتسو مینوشت در واقع پاسخ به جستجوگری خود او بود. علاقهاش به اسلام در واقع علاقه به فلسفۀ اسلامی بود، به عرفان اسلامی بود. به خاطر جنبههای نظری و فلسفی اسلام. و هر چه هم که میخواند و جستجو میکرد برای نیل به همین هدف بود.»
آخرین سخنران این نشست بهمن ذکیپور، دانشجوی فلسفه از ژاپن بود که درباره بازخوانی تفکر کهن ایرانی در فلسفه ایزوتسو سخن گفت :
« سیر تکامل اندیشه ایزوتسو را می توان به دو شیوه باز شناخت: یکی تقسیم بندی مراحل فکری اوست به صورت تاریخی و خطی، و دیگری شناخت فلسفه اوست بر اساس زندگی در در سه وطن. این سه وطن را به ترتیب می توانیم این گونه تقسیم بندی کنیم: 1. وطن و زادگاه تولد (ژاپن) 2. وطن و زادگاه معنوی (ایران) 3. وطن و زادگاه فکری (سوئیس، کنفرانس ارانوس). از نظر تقسیم بندی مراحل فکری به صورت تاریخی و خطی هم می توانیم سه دوره فکری، 1 از ژاپن تا حضور در دانشگاه مک گیل 2 از دانشگاه مک گیل تا انقلاب ایران 3 بازگشت به ژاپن از وقوع انقلاب ایران تا هنگامه وفات، را متصور شویم. در این جا از شرح تقسیم بندی ادوار فکری او در سه وطن ژاپن، ایران و سوئیس صرف نظر میکنم و مسئله خود را بر اساس تقسیم بندی تاریخی پی میگیرم.
چنان که آمد این دوره به سه مرحله تقسیم میشود. در مرحله نخست ما با پژوهشگر جوانی مواجه هستیم که به سبب اصرار پدرش به تمرین ذن از مکتب ذن روی گردانیده و زبان شناسی را به عنوان تخصص خویش برگزیده است. او در این مرحله فراگیری زبان های مختلف را آغاز می کند. در طی مراحل یادگیری زبان های گوناگون در سن بیست سالگی به زبان عربی روی می آورد و نزد عالمی تاتاری،موسی جارالله، این زبان را می آموزد. به لطف فراگیری زبان عربی و آشنایی با آثار مستشرقین غربی او نخستین کتاب خود را به زبان ژاپنی تحت عنوان "تاریخ اندیشه عربی" که تاریخ فلسفه ایست از تولد فلسفه اسلامی تا ابن رشد، منتشر ساخت. در این اثر توجه به دو نکته ضروری است: نخست عنوان کتاب است که به پیروی از سنت شرق شناسی آن زمان عنوان "اندیشه عربی" را بر خود دارد و دیگری توقف این تاریخ فلسفه به زمان ابن رشد است.»
ذکی پور سخنان خود را چنین جمعبندی کرد:
درست است که توشی هیکو ایزوتسو در ایران و حتی در موطنش ژاپن به عنوانی اسلام شناسی پرآوازه و نخستین مترجم قرآن از عربی به ژاپنی شناخته میشود، اما باید دانست که چنین نگاه و طرز فکری از او شناختی ناقص بر ما عرضه می کند. چرا که او در سومین بخش از حیات فکری خود میکوشد تا فلسفهای را بنیان گذارد که تمامی سنن شرقی بتوانند در آن با یک دیگر به گفتگو بپردازند. به گفته وی در کتاب "آگاهی و ماهیت" کار او تنها مقدمه ای است بر حوزه وسیع مطالعات تطبیقی در شرق. اما با تمام توجه او به حوزه های بودایی و تائویی و هندی نمیتوانیم منکر این شویم که تفکر ایران چه در دوران باستان و چه در سده های اسلامی راه را برای تاسیس فلسفه شرقی خاص او فراهم ساخت. بنابراین شناخت فلسفه ایزوتسو می تواند ما را در بازشناسی سنت کهن ایرانی و سنت اسلامی جان گرفته در ایران بسیار یاری کند. درست است که او برآمده از سنت ژاپنی است اما به تعبیر زنده یاد یگانه شایگان :"ایزوتسو بیش از آن که متعلق به جهان ژاپنی باشد به عالم ایرانی تعلق دارد". بیگمان تلاش های نسل جوان پژوهشگران ایرانی و ژاپنی میتواند ابعاد این تعلق را آشکارتر کند.»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر