بازی با خطوط و رنگ، پازل شادی و کشمکش کودک درون

ماهرخ غلامحسین‌پور

اول از همه یک کوه می کشد. با هاشورهای قهوه ای تیره که روی دامنه اش یک عالمه گل های زرد و سرخ رو به فلکِ آبی کشیده دارد ، گل های پنج پرنامتعادلی که بعضی هاشان هر لحظه ممکن است روی سطح سفید کاغذ رو به رودخانه ی آبی فیروزه ای غش کنند

نقاشی هایش غریزی اند، همیشه یک خانه دارند، روانشناسان کودک معتقدند وقتی کودکی بدون اینکه به او سفارش کنیم ، قلم به دستش بگیرد و خانه ی دلخواه  ذهنی اش را نقاشی کند در واقع عنصر ثبات وحس امنیتش در خانواده را به نمایش می گذارد. نقاشی برای کودک مثل رویا برای بزرگسالان می نماید، نوعی راهنما و حس گر بی حد و مرز و فارغ از ممنوعیت از همه ی نمادها و آن چیزهایی است که از  دنیای پیش رو و پشت سرش باقی مانده

در عالم نقاشی کسی انگشت اشاره به سمتش نمی گیرد و نچ نچ کند. کسی نمی گوید نباید این حرف را می زدی یا بهتر بود فکر می کردی این جزو مسائل خصوصی خانواده ی ماست. او در دنیای رنگ ها از همه ی معذوریت های عالم بشری عبور می کند

بنابر این توصیه می کنم برای کودک الگوی نقاشی تعیین نکنید. از او نخواهید که کار ما را کپی کند، بگذارید او به ژرف ترین جای جانش سرک بکشد و شادی ها و کشمکش های درونی اش را نمایان کند ، شما با تجزیه و تحلیل رنگ هاو خطوطش می توانید میزان تندرستی درونی، بیم ها، آشوب ها و رضایت و احیانا ترسش از محیطی که در آن زیست می کند را درک کنید.

می گوید: مامان به نظرت عشق چه رنگی است؟

من خیال می کنم او با طرح این سوال گره های پیچیده ی ذهنی و مشکلات این روزهایش را نسبت به آنچه در دنیای بزرگسالان شاهد است، مطرح می کند.

این سوال از وقتی به ذهنش خطور کرده که قصه ی بچه فیلی را برایش خوانده ام که دربه در و سرگشته راه افتاده مدام این ور و آن ور دشت  و از شیر و ببر و پلنگ و پرنده و کس و کار و مامان و بابا فیلش می پرسد عشق چه رنگی است؟ آخرش هم می فهمد عشق نه یک رنگ و یک شکل بلکه کالرفول و هزار رنگ است

بعدش می پرسد مامان چرا آسمان را  نارنجی نمی کنیم؟ چرا حتما آسمانمان را آبی می کشیم؟ یا مثلا چه می شود توی رودخانه به جای ماهی، گلها شنا کنند؟ مرا که نقاشی می کند موهایم آشفته است ، دستش را گرفته ام و دارم با خودم می کشمش. ته دلم کمی دلخور می شوم، یک شکم گنده دارم با دو پای کوتاه عین مرغابی و موهایم سیخ سیخی است و با اینکه این روزها آسمان خانه مان کدر است او همه ما را خوش و خرم و خجسته دست در دست هم می کشد و من فکر می کنم این بخشی از رویاها و تخیلات کودکانه اوست، لابد بخشی از اتوپیا و دنیای رویایی اش

چند سال پیش و بعد از تولد رایان- پسر کوچک ترم-  دچار حس کمبود توجه و مراقبت شده بود.به برادرش حسادت می کرد، وقتی می خواست همه ما را بکشد، رایان را بزرگتر از همه مان و حتی بزرگتر از خودش می کشید با یک شیشه قنداب در دستش و من می فهمیدم تولد برادرش، دنیای ذهنی او را بهم ریخته و احساس می کند به آن اندازه که پیش از آن به او توجه می شد، در مرکز توجه نیست

 اما من، وای من! در همه نقاشی هایش هستم. از قدیم هم بوده ام. امروز هم که دیگر دست از کشیدن آن نقاشی های کودکانه برداشته و دیگر دار و درخت و گل و بلبل نمی کشد و دنیای ذهنی اش پیرامون نقشه کامپیوتر و راه ها و نگه داشتن یک قاشق روی محور یک لیوان و آتش گرفتن جیوه و رکورد مردی که دو هزار بار از فلان پل بالا رفته و در رکوردهای گینس ثبت شده ، می چرخد من باز هم با اشکال تغییر یافته تری همیشه یک گوشه ی نقاشی هایش حضور دارم، گاهی با صورتی که با ستایش و مهر کشیده و گاهی هم مادر موسیخ سیخی عصبانی و آشفته ای ام که ترسناک می نماید

من اما خوشحالم از اینکه مرا به هر حالتی در نقاشی هایش حفظ می کند. سالها پیش در یک کارگاهی در انجمن دفاع از قربانیان خشونت در خیابان فلسطین شرکت کردم، روانکاوان کودک از تحلیل نقاشی های کودکانه حرف می زدند و از اینکه وقتی یکی از عناصر خانواده مابین طرح های کودک غایب است بدین معناست که کودک حضور او را دوست ندارد و رویا و تخیلش را بدون او می پروراند و کودکی که نسبت به حضور برادر یا خواهر کوچکترش دلخور است او را بزرگتر از سایر اعضا ی خانواده می کشد.

کارشناسان علوم رفتاری می گویند خورشید و آب و آفتاب نمایانگر امید و حس امنیت خاطر کودکند. و خطوط خشنی که گاهی حتی کاغذ را پاره می کند نمایانگر احساس خشمی است که در درون او به هر دلیل انباشته شده. همان طور که خط خطی کردن مدام نقاشی نشانه ی نارضایتی درونی او و سرزنش های انباشته از خویش است

پسرم حالا بزرگ شده ولی انعکاس عواطف و عوالم کودک درونش را هنوز هم  در نقاشی هایش بازمی یابم. شبی که این نقاشی تیره و تاریک را سیو شده در صفحه آی پدش دیدم ، درست در اوج روزهای دلتنگی و ویرانی من بود، از ترس این سیاهی که به قلبش هجوم آورده بود تمام طول شب نخوابیدم، انگار سیاهی عمیق پشت این درخت به جانم رسوخ می کرد و روحم را می درید. بعدها از سر جایم بلند شدم و از نو شروع کردم به بازسازی. به امید این که هرگز تنهایی عمیق این آدمک رو به درخت را تا زنده ام نبینم.