یونس نبی و حقوق بشر

مراد مختاری؛ پژوهشگر حقوق بشر

اخیرا بحث حکایت یونس نبی در شکم ماهی در پرونده کیفری آقای محسن امیر اصلانی در ایران مطرح شد. ایشان گرچه به هر اتهامی در تاریخ دوم مهر 1393 در زندان رجایی شهر کرج اعدام شدند اما نقطه نظرات ایشان و زیر سوال بردن این حکایت یونس نبی در شکم ماهی در حکم اولیه به زیان ایشان قید گردید. در اینجا قصد پرداختن به پرونده این متهم نیست بلکه غرض این است که ببینیم مذهب تا چه حد می تواند حقوق فردی را بخاطر زیر سوال بردن وقایع و یا اولیاء مذهبی از ایشان سلب کند.

اجازه دهید همین واقعه یونس نبی را به عنوان یک نمونه مذهبی مرور کنیم. یونس نبی یکی از انبیاء بنی اسرائیل بوده که در سده هشتم قبل از میلاد در بلدی در اسرائیل می‎زیسته. برای اینکه وارد حاشیه نشویم اجازه دهید تا حکایت یونس نبی را صرفا بر اساس روایات اسلامی که مبتنی بر آیات قرآنی هستند (بدون بررسی و در نظر گرفتن هیچ منبع دیگری) مرور کنیم.

بر اساس روایات اسلامی چنانکه در آیات 139 تا 148 سوره صافات قرآن هم آمده است، یونس نبی از طرف خدا ماموریت می‎یابد تا به اهالی نینوا وعده دهد اگر از گناهانشان توبه نکنند عذاب الهی بر ایشان نازل خواهد شد. اهالی نینوا در ابتدا به یونس اعتنا نکرده و توبه نمی‎کنند لذا یونس نبی از نینوا خارج شده و منتظر فرود آمدن عذاب الهی بر آنها می‎شود. اما پس از خروج یونس نبی، اهالی شهر توبه کرده و خدا نیز اتفاقا بر آنها رحم کرده و عذابی بر آنها نمی‎فرستند. یونس نبی که انتظار این رحمت و بخشش را نداشت جا خورده لذا با یک کشتی راهی دریا می‎شود. کشتی در بین راه دچار طوفان شده و نهایتا اهالی کشتی به قید قرعه یونس نبی را به دریا می‎اندازند تا طوفان آرام گیرد. اما یک ماهی بزرگ یونس نبی را می‎بلعد. یونس نبی در شکم ماهی به حضور خدا دعا کرده و نهایتا آن ماهی پس از چند روز به فرمان خدا یونس نبی را در ساحل دریا زنده فرود می‎آورد.

این قسمت اعظم حکایت یونس نبی طبق روایات اسلامی است. این حکایت می‎تواند از نظر علمی و تاریخی نیز مورد بررسی قرار گیرد تا صحت و سقم ادعاهای موجود در این حکایت بررسی شود اما اگر در اینجا دست به نقد این حکایت را صرفا از نقطه نظر مذهبی نگاه کنیم، مهمترین پیام اخلاقی این حکایت این است که رحمت و بخشش خدا شامل حال همه بنی نوع بشر است، از خود یونس نبی گرفته تا هر خطاکار دیگری صرفه‎نظر از عقاید مذهبی‎اش. اما اگر مذهبیون، پیام اخلاقی این متن را دریافت نکنند، در این صورت صرفا در پی حواشی این حکایت رفته و در پی سرکوب هر دگراندیشی بر می‎آیند. کل حکایت یونس نبی را حتی اگر افسانه هم بدانیم و آنرا در ردیف کلیله و دمنه مطالعه کنیم باز این پیام اخلاقی را می‎تواند برای ما داشته باشد که خداوند برای همه مردم رحمان و رحیم است و نه جبار. تفسیرهای ناروا و متعصبانه از متون اینچنینی، می‎تواند منشا جنگ هفتاد و دو ملت باشد. همانگونه که مولانا فرموده:   

آدمی منکر ز تسبیح جماد / و آن جماد اندر عبادت اوستاد

بلک هفتاد و دو ملت هر یکی / بی‌خبر از یکدگر واندر شکی