شایا گلدوست
«آموزش جنسی و جنسیتی» به کودکان یکی از مسایل مهمی است که امروزه در اکثر جوامع به آن توجه ویژه میشود. آشنایی کودکان با اندامهای جنسی، جنسیت، گرایشهای جنسی، بلوغ، خود مراقبتی و غیره مواردی هستند که لازم است از کودکی به افراد آموزش داده شوند. البته زبانی که برای آموزش به کودکان از آن استفاده میشود، زبانی ساده و متناسب با شرایط سنی آنها است. متاسفانه در ایران به دلایل مختلف مذهبی، سنتی، فرهنگی، اجتماعی و قانونی، همیشه ملاحظاتی درباره موضوعات جنسی و جنسیتی وجود داشته که این مسایل را تابو کرده است. اگر شرایط ایران را با کشورهای پیشرفته و با سیستم آموزشی کارآمد مقایسه کنیم، به وضوح درمییابیم که میزان آسیب، خشونت و تبعیض بر پایه جنس و جنسیت و گرایش جنسی به مراتب در ایران بسیار بیشتر است.
وظیفه آموزشهای جنسی و جنسیتی، چه در مدارس، چه در رسانهها و در جریان جاری اجتماع وظیفه خطیری است که سیستم آموزشی معمولا از آن شانه خالی میکند.
در سالهای اخیر، به لطف شبکههای اجتماعی، بسیاری از فعالان رنگینکمانی و افرادی که در حوزه جنس و جنسیت فعالیت میکنند، سعی کردهاند تا جایی که میتوانند در آموزش و آگاهی رسانی به جامعه کوشا باشند.
در بحث آموزشهای جنسی و جنسیتی به کودکان، میتوان به عناوینی چون کلیشههای جنسی و جنسیتی، هویت جنسیتی، آموزش دوران بلوغ و همچنین رابطه جنسی و سکس اشاره کرد که هر کدام از این موارد خود میتوانند شامل نکات و موارد جزییتری نیز باشند.
«کلیشههای جنسی و جنسیتی» از مواردی هستند که یک کودک حتی قبل از این که به دنیا بیاید، با آن درگیر میشود؛ زمانی که خانواده و والدین با تکنیکهای پزشکی به اصطلاح نوزاد را «تعیین جنسیت» میکنند. البته امروزه بسیاری از افراد بر این موضوع آگاه هستند که جنسیت یک فرد را نمیتوان از روی ظاهر اندام جنسی تعیین کرد. اصطلاح تعیین جنس با وجودی که مفهوم بهتری را میرساند اما باز گویای مطلب نیست. به این دلیل که جنس نیز طیفی گسترده است که در دو سوی آن زن و مرد قرار دارند. پس با قاطعیت نمیتوان از روی ظاهر اندام جنسی، پی به جنس نوزاد برد.
با این وجود، کلیشهها از پیش از به دنیا آمدن فرد را وارد دنیایی میکنند که با آن بیگانه است. انتخاب کلیشهای رنگ لباس برای نوزاد پسر یا دختر یکی از این موارد است. زندگی در چارچوب کلیشههای جنسی و جنسیتی از سالهای ابتدایی حیات کودک با بازیها، اسباببازیها و گروه همسالان آغاز میشود و در سالهای بعد هویت جنسیتی، گرایش جنسی و عاطفی و بیان جنسیتی او را نیز تحت تاثیر قرار میدهد؛ بهویژه در جوامعی مانند ایران که تفکیک جنسیتی در اکثریت موارد دیده میشود.
متاسفانه در جوامع متعصب با کلیشههای پررنگ جنسی و جنسیتی، کودک انتخابی جز منطبق کردن خود با تعاریف از پیش تعیین شده ندارد. چنانچه گرایش جنسی و عاطفی، هویت و بیان جنسیتی او در سالهای بعد با هنجارهای جامعه منطبق نباشد، دچار بحران شدید فردی و اجتماعی میشود. از این رو، آموزش صحیح در جهت شناخت کلیشهها و سعی در شکستن چنین تابوهایی از کودکی، به فرد برای شناخت بهتر و درک و پذیرش خود و دنیای پیرامونش در سالهای نوجوانی و بزرگسالی کمک میکند.
«شناخت صحیح اندامهای جنسی» از سنین کودکی بسیار اهمیت دارد. همانطور که در آموزشهای مرتبط با کودکان، بازیها، شعرها، کتابهای داستان، برنامهها و نمایشهای تلویزیونی و غیره از اعضای بدن، گوش، چشم، دهان، بینی و غیره صحبت میشود، صحبت از اندام جنسی و بخشهای خصوصی بدن نیز یکی از الزامات است. تابوی صحبت از اندام جنسی با کودکان به دلیل این که کمتر در معرض دید هستند، آن بخش از بدن را برای کودک تبدیل به موضوع ناشناختهای میکند که ممکن است برای شناخت و ارضای حس کنجکاوی خود از روشهای ناصحیح استفاده کند. متاسفانه در جوامعی با فرهنگ مردسالار، این تابوها در مورد کودکان با اندام جنسی منتسب به زنانه بیشتر دیده میشود. در حالی که کودکانی که با اندام جنسی منتسب به مردانه متولد شدهاند، این مساله را کمتر تجربه میکنند. تابوی بدن و اندام جنسی زنان زمینه سرکوب، تبعیض و اعمال خشونت را برای فردی با این اندام جنسی در سالهای بزرگسالی فراهم میکند.
با صحبت و آموزش صحیح درباره اندام جنسی، آن هم به زبان ساده برای کودکان، میتوان به آنها درباره «خود مراقبتی از بخشهای خصوصی بدن» نیز آموزش داد. البته بخشهای خصوصی بدن میتوانند برای هر فرد تعریف متفاوتی داشته باشند. اما به طور کلی، برای کودکان از جلوگیری از لمس نامناسب بدنشان توسط افراد دیگر، قدرت نه گفتن، رضایت و غیره صحبت میشود. فرد در سنین بزرگسالی با تجربیات و آموزشهای جنسی به دست آورده میتواند بخشهای خصوصی بدن خود را تعریف کند.
در ایران، خودمراقبتی تنها بخشی از آموزش جنسی و جنسیتی به کودکان است که در سالهای اخیر به آن پرداخته شده است و میتوان منابع و کتابهایی به زبان فارسی برای آن پیدا کرد.
اما «آموزش درباره هویتهای جنسی و جنسیتی» مبحثی است که نه تنها درباره آن با کودکان صحبت نمیشود بلکه یافتن منابع کارآمد به زبان فارسی نیز کار بسیار دشواری است. امروزه در اکثر کشورهای پیشرفته دنیا در مدارس و از سنین پایین کتابها و درسهایی برای آشنایی کودکان با هویتهای جنسی و جنسیتی و خانواده رنگینکمانی وجود دارد. کودکان از سن پایین با طیف گسترده گرایش جنسی و هویت جنسیتی و تنوع بیان جنسیتی وهمچنین تنوع و اشکال مختلف خانواده آشنا میشوند، مفهوم گسترده خانواده را یاد میگیرند و میدانند ملزم به گنجانیدن خود در قالبهایی نیستند که بر اساس دگرجنسگرایی و همانسوجنسیتی بودن تعریف شدهاند. آشنایی با این مفاهیم، کودک را در شناخت خود، تمایلات و هویت جنسی و جنسیتی خود از همان سنین پایین و در بزرگسالی یاری میرساند. همچنین نسل رو به رشد جامعه را به شکلی صحیح آموزش میدهد که پذیرای تنوعها باشند و فضای جامعه را برای خود و دیگران امن و برابر بسازند.
با آموزش مواردی که ذکر شد، کودک آمادگی این را دارد که درباره «روابط جنسی و عاطفی» نیز یاد بگیرد. تعریف این که رابطه چیست و ممکن است با آن چه کودک تنها از والد یا والدین و فیلم و رسانه یاد گرفته باشد، متفاوت باشد. در این مقوله میتوان کودک را با کلیت رابطه و همینطور روابط سالم و یا ناسالم آشنا کرد.
همچنین انواع رابطه مبحث بسیارمهمی است که کودکان باید با آن آشنایی داشته باشند. متاسفانه در بسیاری از جوامع مانند ایران، به دلیل فرهنگ سنتی و مذهبی و موانع قانونی موجود، صحبت از هر رابطهای خارج از چارچوب روابط زن و مرد ممنوع و تابو است. از این رو، کودکان به شکلی صحیح آموزش داده نمیشوند. هرچند که در ایران صحبت از روابط بین زن و مرد نیز معمولا انجام نمیشود و آنچه کودک میآموزد، برداشت خودش از دیدهها و شنیدهها در خانواده، اجتماع و رسانه است.
صحبت از سکس با ادبیات مناسب برای کودکان باعث میشود تا آنها با مفاهیم صحیحتری از رابطه جنسی در مقایسه با آنچه ممکن است در فیلمهای پورنوگرافی دیده باشند، آشنا شوند. همچنین صحبت از تفاوت اندامهای جنسی و ظاهری در بین افراد نیز میتواند به کودک آموزش داده شود. صحبت از رابطه جنسی امن، بیماریهای مقاربتی وراههای پیشگیری از آنها، بارداری و راههای جلوگیری نیز متناسب با سن کودک، موضوعات لازم به بحث در آموزش جنسی و جنسیتی به کودکان هستند.
البته که هرکدام از مواردی که در مورد آنها صحبت شد، باید در شرایط و بازه زمانی مناسب به کودکان آموزش داده شوند. صحبت از سکس نیاز به پیشزمینههای رشد جسمی و روانی کودکان دارد که معمولا از سن بلوغ اتفاق میافتد. به همین دلیل، «آموزشهای دوران بلوغ» نیز یکی از الزاماتی است که میبایست در مبحث آموزش جنسی و جنسیتی به آن توجه داشت.
این موضوع در مقایسه با مباحث دیگر که همگی از اهمیت ویژهای برخوردار هستند، یکی از حساسترین بخشها است. زیرا دوران بسیار حساسی در رشد کودکان، تغییرات هورمونی و ظاهری و به واسطه آن، تغییر در خلق و خو و روحیه کودک و همچنین شناخت تمایلات و گرایشهای عاطفی و جنسی است. در این دوران باید کودک را با تغییراتی که ممکن است از درون و آنچه به صورت آشکار در خصوصیات ظاهری او اتفاق میافتد، آشنا کرد. آگاه نبودن از این تغییرات در دوران بلوغ، کودک را به نگرانی و احساس اضطراب و ترس دچارمیکند. احساس خجالت و شرم نیز ممکن است باعث شود تا کودک از صحبت درباره آنها خودداری کند. این وظیفه سیستم آموزشی و همچنین والد و والدین است که با کودک صحبت و آگاهی و اطلاعات لازم را به اومنتقل کنند.
باید به این نکته توجه داشت که آموزش جنسی وجنسیتی به کودکان میبایست با اصول علمی، روانشناختی و جنسی و جنسیتی منطبق با علم روز دنیا انجام شود. نقش تعصب، سلیقه، سمت و سو و جهت دادن و حذف برخی از بخشهای ذکر شده در آموزش به کودکان، این امر را به جای آموزش، تبدیل به روند تربیت جنسی و جنسیتی با معیارهای فردی و یا اجتماعی اشتباهی میکند که ممکن است به جای کمک به کودک، او را در مسیر اشتباهی قرار دهد و کودک را در شناخت خود و داشتن روابط سالم و امن دچار مشکلاتی بسیار جدی کند.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر