آنچه می‌بایست درباره افراد نان‌باینری بدانیم

شایا گلدوست

در دنیایی که بر پایه دوگانگی‌های جنسی و جنسیتی در حرکت است، افراد بسیاری مجبور می‌شوند که به اجبار خود را در این قالب‌های تنگ بگنجانند. افرادی که تعریف و باورشان از خود به عنوان یک انسان، چیزی جدا از دوگانه زنانه و مردانه بوده و کلیشه‌های مرسوم به زنانگی و مردانگی را پذیرا نیستند. این اجبار می‌تواند متاثر از درون فرد، به دلیل ناآگاهی از عدم شناخت درست و نداشتن اطلاعات کافی، تا فرهنگ و جامعه و قانون متغیر باشد. در چنین فضایی عرصه برای انسان‌هایی که پا را فراتر از دوگانه و دوگانگی‌ها می‌گذارند، تنگ می‌شود. به رسمیت نشناختن این افراد، به دلیل منطبق نبودن با هنجارهای تعریف شده جنسی و جنسیتی، آنها را دچار سردرگمی نسبت به جنسیت و گرایش جنسی خود می‌کند. در حالی که با توجه به گستردگی طیف جنس، جنسیت و گرایش جنسی، افراد می‌توانند هر کجای این طیف‌ها قرار گرفته و هویت جنسی و جنسیتی خود را تعریف کنند. امروزه جهان به سمتی پیش می‌رود تا این قالب‌ها و چارچوب‌های کلیشه‌ای را بشکند. افراد در دنیای امروز سعی می‌کنند که از تعاریف دوگانه خارج شده و تنوع را تجربه کنند و به رسمیت بشناسند. از این رو پرداختن به تعاریف «نان‌باینری» و یا «غیر‌دوگانه» در حوزه جنس و جنسیت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

«نان‌باینری» یا هویت جنسیتی غیردوگانه به هویت جنسیتی افرادی گفته می‌شود که خودشان را در چارچوب‌ها و دوگانه جنسیتی زن و مرد قرار نمی‌دهند. آن‌ها هویت جنسیتی خود را نان‌باینری یا غیر‌دوگانه تعریف می‌کنند. در این گزارش سعی می‌کنیم با پرداختن به چند نکته مهم، با افراد «نان‌باینری» بیشتر آشنا شویم. 

• افراد «نان‌باینری» یا فردی با «جنسیت غیر‌دوگانه» ممکن است که جنسیت‌ خود را ترکیبی از زن و مرد بودن تعریف کند یا این که خود را مرد و زن تعریف نکند و چیزی غیر از این دوگانه جنسیتی را برای تعریف هویت جنسیتی خود در نظر بگیرد. حتی ممکن است جنسیتی شناور یا سیال داشته باشد. یعنی بین غیردوگانه بودن جنسیت خود و جنسیتی دیگر جابه‌جا شده و در حرکت باشد. افراد با جنسیت غیر دوگانه حتی می‌توانند خود را بدون جنسیت نیز تعریف کنند. 

• برخی از افراد نان‌باینری خود را «زن نان‌باینری» یا «مرد نان‌باینری» تعریف می‌کنند. استفاده از این واژه‌ها برای این است که در مواقع لزوم و مخصوصا در موارد قانونی که گزینه‌ای برای افراد با جنسیت غیردوگانه وجود ندارد، جنسیت ترجیحی خود را نشان دهند. 

• برخی از افراد ترنس نیز «نان‌باینری» هستند. ترنس به فردی گفته می‌شود که جنسیت خود را متفاوت با جنسیتی که در بدو تولد بر اساس ظاهر اندام جنسی به او‌ نسبت داده شده، تعریف می‌کند. بسیاری از افراد «ترنس» هویت جنسیتی خود را چیزی غیر از دوگانه‌‌هایی که در جوامع مختلف «هنجار» تلقی می‌شوند، تعریف می‌کنند و خود را در هیچ یک از دو‌ گروه زنان و‌ مردان قرار نمی‌دهند. این باوری اشتباه است که اگر فردی هویت جنسیتی مردانه نسبت داده شده به خود را نمی‌پذیرد، پس‌ می‌بایست خود را زن بداند یا برعکس. در صورتی که واقعیت چیزی غیر از این است و طیف هویت جنسیتی در انسان‌ها بسیار گسترده است؛ همان‌طور‌که یک فرد ترنس می‌تواند مانند همه انسان‌ها، گرایش‌های جنسی مختلفی داشته باشد مثل دگرجنس‌گرا، هم‌جنس‌گرا، دوجنس‌گرا، همه‌جنس‌گرا، هیچ‌جنس‌گرا و غیره.

• نان‌باینری بودن تنها مربوط به افراد خاصی نیست. هر فردی می‌تواند خود را نان‌باینری بداند و پا را از چارچوب‌ها و کلیشه‌های جنسی و جنسیتی فراتر بگذارد. 

• بسیاری بر این باورند که افراد نان‌باینری در‌باره هویت جنسیتی خود گیج و سردرگم هستند و یا این احساس در آن‌ها زودگذر و موقتی است. اما هزاران سال است که هویت‌های نان‌باینری در فرهنگ‌ها و جوامع مختلف وجود داشته و به رسمیت شناخته می‌شوند و درست به اندازه مرد یا زن بودن، معتبر هستند و می‌بایست مورد پذیرش و احترام قرار گیرند. این که فردی با هنجارها و کلیشه‌های غالب و پذیرفته شده در فرهنگ و حتی قانون جامعه‌ای هم‌سو و هماهنگ نیست و به اصطلاح متفاوت است، درستی و معتبر بودن هویت خود را زیر سوال نمی‌برد.

• استفاده از ضمایر مناسب برای خطاب قرار دادن افرادی با جنسیت غیردوگانه از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ ضمیری که بیان‌گر همان هویت جنسیتی‌ باشد که فرد برای خود تعریف می‌کند و ممکن است فرد به فرد متفاوت باشد. این‌ خودِ فرد است که تصمیم می‌گیرد با چه ضمیری خطاب قرار داده شود. در زبان‌هایی که ضمایر مذکر و مونث دارند، بعضی از افراد ترجیح می‌دهند با ضمایری مثل «ایشان» خطاب قرار داده شوند و برخی نیز از ضمایر منتسب به مردانه یا زنانه استفاده می‌کنند. بهتر است افراد پرسیده شود که ضمیر انتخابی و ترجیحی آنها چیست.

• توصیه می‌شود در مکالمات و مراودات روزمره، از ضمایر و واژه‌هایی که بر جنسیت افراد تاکید دارند، استفاده نشود. مانند: آقا، خانم، پسر، دختر و غیره؛ به جای آن از اصطلاحات بدون جنسیت مانند عزیزم، دوست محترم، میهمانان عزیز، مسافران محترم و غیره استفاده شود. 

• افراد نان‌باینری نیز مانند همه انسان‌ها می‌توانند گرایش‌های جنسی مختلفی داشته باشند و برای توصیف گرایش خود از واژگان مختلفی استفاده کنند. به عنوان مثال برخی از این افراد استفاده از واژه «گی» یا «لزبین» را برای خود مناسب می‌دانند. اما برخی دیگر ترجیح می‌دهند از جملاتی مانند «کشش نسبت به مردان» و یا «کشش نسبت زنان» استفاده کنند.

• نان‌باینری بودن هیچ ارتباطی به ظاهر و پوشش افراد ندارد. افراد با جنسیت غیر‌دوگانه می‌توانند بیان جنسیتی و ظاهر متفاوت و مخصوص به خود را داشته باشند. می‌توانند بیان جنسیتی منتسب به زنانه یا مردانه، یا ترکیبی از هر دو و یا حتی گاهی پوشش منتسب به زنانه و گاهی منتسب به مردانه داشته باشند.  از روی ظاهر افراد نمی‌توان درباره هویت جنسیتی آن‌ها و اینکه خود را با جنسیت غیر‌دوگانه تعریف می‌کنند یا نه، قضاوت کرد. 

• داشتن هویت قانونی منطبق به هویت جنسیتی، حق همه افراد است. افراد با جنسیت غیر‌دوگانه نیز می‌بایست هویت قانونی منطبق با جنسیت خود داشته باشند. امروزه در بسیاری از کشورها مثل استرالیا، بنگلادش، کانادا، دانمارک، آلمان، هند، نپال، هلند و نیوزلند گزینه‌ای برای افراد نان‌باینری در اوراق قانونی و پاسپورت‌ها در نظر گرفته می‌شود. بسیاری از ایالت‌های امریکا هم به شهروندان‌ خود اجازه می‌دهند که در گواهی‌نامه رانندگی خود جنسیت «X» را درج کنند.

• نان‌باینری بودن یا جنسیت غیردوگانه داشتن، پدیده جدید و مربوط به دنیای امروز نیست، اما از سال ۲۰۱۲، روزی به عنوان «روز جهانی افراد نان‌باینری» در نظر گرفته شده است. بسیار جالب است که بدانیم این روز دقیقا مابین «روز جهانی زن» و «روز جهانی مرد» قرار گرفته و حتما انتخاب آن بی‌دلیل نبوده است. این روز بهانه بسیار خوبی‌ است که در مورد افراد با جنسیت غیر‌دوگانه بیشتر اطلاع‌رسانی شده و با خشونت‌ها و تبعیض‌های اعمال شده به آن‌ها در‌جوامع مختلف مبارزه شود.