تصاویر زندانیان رنگین‌ کمانی زندان اوین؛ سایه‌ای از تاریکی

شایا گلدوست

در روزهای اخیر گروهی با نام «عدالت علی» تصاویری را از دوربین‌های مداربسته زندان اوین منتشر کرده‌اند که در آن‌ وضعیت بسیار بد زندانیان و برخوردهای غیر‌انسانی زندانبانان و مسئولان زندان به وضوح دیده می‌شود. در میان این تصاویر ویدیویی که منتسب به بند ترنس‌ها است، وضعیت اسف‌بار زندانیان ترنس را به خوبی نشان می‌دهد. «شش‌رنگ» شبکه لزبین‌ها و ترنسجندرهای ایرانی به نقل از «آرش صادقی» زندانی سیاسی سابق درباره شرایط بازداشت‌شدگان ترنس در انفرادی‌های ۲۴۰ می‌گوید:

«با دو تن از بچه های ترنس به نام‌های باران و سپیده دوست بودم. همیشه از آنها در مورد شرایط‌شان در بند ۲۴۰ سوال می‌کردم، متاسفانه بارها و بارها از طرف زندانبان‌های بند ۲۴۰ مورد آزار جنسی (لمس بدن) قرار گرفته بودند. این افراد عمدتا به دلیل نوع پوشش (پوشش منتسب به زنان برای افراد با مدارک شناسایی مردانه جرم‌انگاری شده بودند) و یا برقراری رابطه جنسی بازداشت شده‌اند.»

چندی پیش نیز «رضا خندان»، همسر «نسرین ستوده» حقوق‌دان، وکیل دادگستری و فعال حقوق بشر در حبس، به نقل از او از وضعیت بسیار بد زندانیان ترنسجندر خبر داد. شرایط بد جسمی و روحی این افراد در زندان‌ها و توهین‌ها، تحقیرها، خشونت‌ها و تبعیض‌هایی که به واسطه هویت جنسیتی و گرایش جنسی خود متحمل می‌شوند. بسیاری از آنها روزانه به انتقال به بند مردان تهدید می‌شوند که این امر فشار روانی زیادی را به آنها وارد کرده و سلامت روح و‌ روان و بعضا جسمی آنها را به خطر می‌اندازد.

براساس تحقیقات شش‌رنگ و برخلاف آنچه در برخی رسانه‌ها منتشر شده است، فیلم‌های منتشر شده از دوربین‌های مداربسته نه از بند زنان بلکه از زیرزمین قرنطینه یک زندان اوین است که به عنوان بند ترنس‌ها شناخته می‌شود. گفته می‌شود زیرزمین قرنطینه یک اوین که محل حبس ترنس‌ها است، سه اتاق مانند آنچه در این فیلم نشان داده می‌شود، دارد و ده‌ها فرد ترنس در آن زندانی هستند. در یکی از ویدیوهای منتشر شده علاوه بر مشاهده شرایط بسیار بدی که این افراد در آن به سر می‌برند، خودکشی یک فرد در سرویس بهداشتی نیز دیده می‌شود، که نشان دهنده فشارهای روانی زیادی است که به این افراد وارد می‌آید.

ترنس ‌به افرادی گفته می‌شود که تعریف و باورشان از جنسیت و هویت جنسیتی‌ خود با آن‌چه در بدو تولد بر اساس ظاهر اندام جنسی به آن‌ها اطلاق شده، در تضاد است. افرادی که با جسم و اندام جنسی منتسب به مردان متولد شده‌اند؛ اما خود را یک زن هویت‌یابی می‌کنند «زن ترنس» و به شخصی که با جسم و اندام جنسی منتسب به زنان متولد شده‌اند؛ اما خود را یک مرد هویت‌یابی می‌کند، «مرد ترنس» گفته می‌شود. برخی از ترنس‌ها نیز خود را در هیچ‌یک از دوگانه زن و‌مرد تعریف نکرده و جنسیت خود را نان‌باینری یا غیردوگانه تعریف می‌کنند.

هرچند در قانون مجازات اسلامی، ترنس‌ها مجرم شناخته نشده و مجازاتی برای آنها در نظر گرفته نشده‌ است و در سال‌های اخیر نیز با استناد به فتوای «روح‌الله خمینی»، رهبر پیشین جمهوری اسلامی و با رای دادگاه، مجاز به انجام ترنزیشن و جراحی هستند، اما فضای فرهنگی، اجتماعی و حتی قانونی کشور پذیرای این افراد نبوده و روزبه‌روز شرایط آنها در جامعه ایران بدتر می‌شود. این در حالی است که رابطه جنسی بین دو همجنس در قانون مجازات اسلامی جرم تلقی شده و مجازات‌های سنگینی از شلاق تا اعدام برای آن تعیین شده است، که از اوایل انقلاب اسلامی تا به امروز نیز شاهد اعدام افراد بسیاری به دلیل رابطه جنسی با همجنس بوده‌ایم.

بر اساس تحقیقات انجام و منتشر شده در سال‌های اخیر تا اواخر سال ۱۳۹۸، بیشتر زندانیان هم‌جنس‌گرا و ترنس در بند امنیتی ۲۴۰ زندان اوین نگه‌داری می‌شدند. «دانیال کیوان‌فر» در گزارشی که در ژوئن ۲۰۲۱ در ایران‌وایر منتشر شده، نوشته است که:

«بند ۲۴۰ در اختیار وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی است. این بند دارای چندین طبقه است و هر طبقه راهرویی طولانی دارد که شامل چندین سلول در دو طرف آن می‌شود. هر سلول دارای دریچه کوچکی است و در پایین، در کوچکی مانند در صندوق پست تعبیه شده است. دو نوع سلول در این بند وجود دارد؛ سلول‌های کوچک با ابعاد سه و نیم متر و سلول‌های دیگری که حدود هشت مترمربع هستند و درون هر سلول، دست‌شویی و دوش آب وجود دارد. سلول‌ها پنجره‌ای نزدیک به سقف دارند که آن را با تورهای فلزی بسته‌اند. امکان باز کردن پنجره‌ها وجود ندارد چون دست کسی هرگز به این پنجره نمی‌رسد.»

این افراد به دلایل مختلف دستگیر و‌ در زندان هستند. جرایمی که به پوشش و ظاهر آنها مربوط می‌شود و معمولا مرجع قانونی آن را مغایر با شئونات اسلامی می‌داند، جرایم مالی، مشکلات خانوادگی و مواردی از این قبیل. معمولا زندانی‌های هم‌جنس‌گرا و ترنس در سلول‌های هشت متری نگه‌داری می‌شوند، اغلب در دوران حبس خود تنها هستند و بسته به جرمی‌ که مرتکب شده‌اند، دوران حبس آنها گاهی تا چند سال هم ادامه داشته است.

 این‌طور گفته می‌شود که از دی ۱۳۹۸، زندانیان هم‌جنس‌گرا و ترنس در این زیرزمین محبوس شده‌اند. از در اندرزگاه که وارد می‌شوید، بعد از اتاقک افسر نگهبانی، در بزرگی قرار دارد که شما را وارد قرنطینه می‌کند؛ اما در کوچکی در سمت راست هست که همیشه بسته است. در که باز شود، ۱۶ پله به پایین می‌روید و سمت چپ در کوچک دیگری وجود دارد که شما را وارد سرزمین فراموش‌شدگان و بی‌صدایان می‌کند؛ زیرزمینی که هواخواری ندارد و برای خرید از فروشگاه باید باز هم به وکیل بند یا افسر نگهبان سفارش بدهید تا برایتان خرید کند. تفاوت این زیرزمین با بند ۲۴۰ در دو چیز است؛ امکان خرید روزانه البته با واسطه و نداشتن سلول انفرادی و زیست زیر نگاه فراوان دوربین‌ها. به قول یکی از این زندانیان، در این زیرزمین به تعداد هر زندانی، سه دوربین وجود دارد. آن چیزی که اما مانند دوران اقامت در بند ۲۴۰ هم‌چنان پابرجا است، توهین و تحقیر و گاهی تنبیه است.

تصاویری که در ویدیوها و عکس‌های منتشر شده به چشم می‌خورد تنها گوشه‌ای از خشونت و ظلمی‌ است که این قشر در‌ جامعه ایران و مخصوصا در زندان‌ها با آن روبه‌رو هستند. سال‌ها است که درباره شرایط بسیار بد زندانیان سیاسی، عقیدتی و فعالان اجتماعی صحبت به میان آمده است؛ اما قشر رنگین‌ کمانی در این هیاهو مانند همیشه در سایه‌ای از تاریکی به دست فراموشی سپرده شده‌اند.