«بچه های تهران» نجات یافتگان هالوکاست

هالوکاست یک "جنایت فجیع و نسل‌کشی" است. بیان این گفته از سوی محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران در مصاحبه با یک شبکه تلویزیونی آمریکایی حادثه مهمی است. سالهاست که مقام های جمهوری اسلامی، بخصوص در دوران ریاست جمهوری احمدی نژاد، کشتار یهودیان در جنگ جهانی دوم را انکار کرده یا آن را زیر سؤال برده اند. همین پذیرش سادهء یک واقعه تاریخی، ایران و ایرانی ها را در رده دیگر کشورها و مردمان جهان قرار می دهد و تنش با اسرائیل و حامیانش در آمریکا را می کاهد.

وقتی به «ید وشم»، موزه هالوکاست در اورشلیم رفتم، نظر مقامهای موزه را جویا شوم. از «استی یاری» Estee Yaari مدیر امور مطبوعات خارجی موزه سؤال کردم که آیا مقامهای موزه واکنشی به اظهارات ظریف نشان داده اند؟‌ آیا می خواهند در این مورد اظهار نظر کنند؟ خانم یاری فقط با لبخد سرش را بعلامت منفی تکان داد. فکر می کنم ترجمهء حالت صورتش این بود که وزیر خارجهء ایران با جنایت دانستن کشتار یهودیان هنر نکرده و نباید انتظار دریافت مدال شجاعت از اسرائیل را داشته باشد.

اما خوشبختانه می شود یک ایرانی را نام برد که بخاطر نجات عده ای از یهودیان در اروپا در زمان جنگ جهانی دوم مورد تقدیر قرار گرفته. در چند سال اخیر رسانه ها به عبدالحسین سرداری کنسول وقت ایران در پاریس زیاد اشاره کرده اند به حدی که به «شیندلر ایران» شهرت یافته. او برای صدها نفر از یهودیان اروپایی گذرنامه ایرانی صادر کرد تا مأموران آلمانی نتوانند آنها را بازداشت کنند. در آن زمان ایران و آلمان پیمان عدم تجاوز امضا کرده بودند و دارندگان گذرنامه ایرانی از نوعی مصونیت برخوردار بودند. خانم یاری گفت موزه «ید وشم» از کمک های سرداری به یهودیان آگاه است.

صدها یهودی دیگر هم هستند که زنده بودنشان تا حدی مدیون ایران است. کمتر ایرانی ای هست که داستان «بچه های تهران» را شنیده باشد اما در اسرائیل همه آنها را می شناسند. در اواسط ۱۹۴۲ حدود هزار کودک یتیم یهودی که در بحبوحه جنگ از والدین آواره لهستانی خود جدا شده بودند، از طریق روسیه وارد ایران شدند و در اردوگاههایی که "خانه کودک یهودی" نامگذاری شده بود موقتاً اسکان داده شدند و بعد از چند ماه با کمک یک سازمان یهودی وارد سرزمین فلسطین وقت که تحت کنترل انگلیسی ها بود شدند. بر اساس تحقیق مورخین موزه «ید وشم»، «آنها بزرگترین گروه نجات یافته ای بودند که در جریان جنگ وارد اسرائیل شده بودند.» (قسمت هایی از فیلم های مستندی که در باره آنها ساخته شده را اینجا و اینجا ببینید.)

با وجود شهرت افسانه ای «بچه های تهران»، از نظر آنها دولت اسرائیل برخورد مناسبی  با آنها نداشته است. وکلای این عده نه سال در تلاش بودند که به آنها غرامت پرداخت شود، غرامتی که مطابق پیمان ویژه با آلمان، به همه بازماندگان هالوکاست تعلق می گرفت. سرانجام دادگاه بخش تل آویو سال گذشته در اقدامی تاریخی با درخواست «بچه های تهران»  موافقت کرد. بر اساس این رأی دولت موظف شد به هر یک از آنها که تعدادشان امروز به حدود ۴۰۰ نفر می رسد، نزدیک به ۸۰،۰۰۰ شِکِل (حدود ۲۲،۵۰۰ دلار) پرداخت نماید.

در موزه «ید وشم» برخی از اشیاء متعلق به «بچه های تهران» به نمایش گذاشته شده است. یکی از آنها خرس عروسکی است که مادر یکی از این بچه ها به او داده بود و در تمام مدت مهاجرت سخت و پر خطرش با خود بهمراه داشت (عکس بالا). در این نمایشگاه همچنین نقشه ای وجود دارد که یکی از «بچه های تهران» اردوگاههای محل توقف در کشورهای مختلف را علامت گذاری کرده بود، منجمله چادرهای آنها در ایران (عکس زیر).

این اولین بار نبود که از یک موزه یادبود کشتار یهودیان دیدن می کردم.  قبلاً به موزه هالوکاست در واشنگتن رفته بودم و کشتارگاه «آوشویتز» را هم دیده ام. آنچه در موزه «ید وشم» برایم از همه چیز جالبتر بود همین چند نمونه از اشیاء «بچه های تهران» بود. برایم مهم بود که ببینم ما ایرانی ها هم سهمی هر چند جزیی در نجات عده ای از یهودیان داشتیم. این ارتباط کوچک وقتی در برابر تلاش عناصر رده بالای حکومت ایران مبنی بر انکار هالوکاست قرار داده می شود، بزرگتر و مهمتر می شود.

در این میان برخی هم هستند که می پرسند چرا فلسطینی ها باید بخاطر گناه اروپایی ها سرزمینشان را از دست بدهند و هنوز کشور مستقلی ندارند. سؤال بجایی است. اما سؤال دیگر این است که چرا کشتار میلیونها نفر به خاطر حوادث سیاسی که بعداً رخ داده باید انکار شود یا زیر سؤال برود. گویی قربانیان این جنایت بزرگ در ایجاد اسرائیل یا سرکوب فلسطینی ها نقشی داشته اند. نه، گناه آنها فقط این بوده که یهودی بوده اند. همین. و فقط بخاطر همین باید یادشان را گرامی بداریم.

قسمتی از نقشه اردوگاه های کودکان آوره یهودی در کشورهای مختلف:

بالکن موزه «ید وشم:

«سالن نامها» Hall of Names در موزه «ید وشم:

«سالن نامها»:

هر سال حدود دو میلیون نفر از موزه «ید وشم» در اورشلیم دیدن می کنند.