نشست خبری روحانی، گزاره‌های طلایی

خواسته یا ناخواسته نام حسن روحانی، رییس جمهور جدید ایران با انبوهی از انتظارات گره خورده است. مطالبات اصلاح‌طلبان، ترکیب کابینه، برنامه‌های اقتصادی، سرنوشت پرونده هسته‌ای، زندانیان سیاسی، حقوق بشر، حقوق شهروندی، وضعیت زنان و ... از مهم‌ترین محورهایی هستند که تحلیل‌گران، رسانه‌ها و موافقان و مخالفان روحانی این روزها در تلاش‌اند با کالبدشکافی تصمیم‌ها و سخنان روحانی، درکی از آن داشته باشند. از این نگاه، نخستین نشست خبری رییس‌جمهور ایران که عصر امروز برگزار شد، اهمیت بالایی داشت. اما واقعا این نشست خبری چقدر انتظارات را برآورد کرد و جمله‌های طلایی‌اش کدام بودند؟

1) «دولت یازدهم بعد از امید به حق، هیچ سرمایه‌ای بالاتر از مردم ندارد.» تاکید ویژه حسن روحانی بر عنصر «مردم»، غلظت ادبیات اصلاح‌طلبانه او را افزایش می‌دهد. او در مراسم تنفیذ و تلحیف هم تاکید زیادی بر محوریت مردم داشت. وی در زمان انتخابات هم وعده داده بود که به شکل مداوم با مردم گفت و گو کند. امروز هم بر این مهم تاکید کرد. 

2) «تاکید اساسی ما بر قانون‌گرایی و اخلاق‌مداری خواهد بود.» این جمله نیز بخشی از سخنرانی‌های این روزهای حسن روحانی شده است. دیگران هم او را به این مهم توصیه کرده‌اند. علت این امر، اجماع اصلاح‌طلبان و اصول‌گرایان بر ویرانی قواعد اخلاقی در دوران احمدی‌نژاد و اوج بی‌توجهی او به قانون است. در واقع روحانی می‌خواهد با تاکید بر این دو عنصر، تمایز ویژه خویش با رییس دولت قبل را نشان دهد. 

3) « از مقام معظم رهبری سپاس‌گذاری می‌کنم، برای دعوت معظم‌له در روز تنفیذ از همگان برای کمک به دولت و هم‌چنین نکته مهمی که بیان فرمودند که برخورد با جامعه جهانی برخوردی حکمت‌آمیز و از موضع منطق خواهد بود.» ظاهر این ادبیات کاملا اصول‌گرایانه است ولی می‌توان آن را هوشمندانه هم تلقی کرد. اشاره به کمک همگان به دولت و اشاره به همراهی رهبر ایران با دولت در مقوله سیاست خارجی، که در ماه‌های آینده برای حسن روحانی بسیار مهم است. مخاطب خاص این دو پیام هم اصول‌گرایان هستند که این روزها نق‌زدن‌هایشان درباره حسن روحانی را شدت بخشیده‌اند.

4) «یارانه به همان مقدار که تا اکنون پرداخت شده است، ادامه می‌یابد و باتوجه به شرایط اقتصادی، اقدامات مقتضی دیگر انجام می‌شود. بین افزایش دستمزد و تورم فاصله وجود دارد، دولت مصمم است که این شکاف را پر کند. در طول 100 روز اول، برنامه‌هایی تدوین می‌شود و اجرا خواهد شد. اما این‌که این شکاف به صورت کلی پر شود بستگی به شرایط کشور و بررسی‌های ما دارد.»  نظر رییس‌جمهور درباره یارانه‌ها برای توده‌ها بسیار مهم است. او در تبلیغات انتخاباتی خویش وعده داده بود که یارانه کالایی را هم افزون بر یارانه نقدی می‌پردازد، امروز اما درباره این وعده چیزی نگفت. حسن روحانی هم‎چنین در دوره انتخابات به‌طور مشخص برای برنامه‌های 100 روزه اقتصادی وعده داده بود، امروز اما مرددتر حرف زد و آن را مشروط به شرایط کشور کرد. در همان دوره انتخابات برخی کاندیداها چون «محسن رضایی» از دادن وعده‌های زمان‌بندی شده انتقاد کرده بودند.

5) « برخی مسوولان آمریکایی هنوز درک صحیح و کاملی از واقعیت‌های کشور و از این انتخابات و پیام ملت بزرگ ایران ندارند. برای ما آنچه مهم است، پاسخ عملی دولت آمریکا و نه بیانیه‌هاست. درخواست‌های فراقانونی یا غیرمعقول و تاریخ مصرف‌گذشته راه به جایی نمی‌برد. مسیر دوگانه، صداقت مقامات آمریکایی را زیر سوال می‌برد. کاخ سفید از این سردرگمی خارج شود و بر مبنای واقعیت تصمیم بگیرد.» واقعیت این است که این مواضع تفاوت چندانی با مواضع فردی چون سعید جلیلی ندارد، تنها صدای آقای روحانی زیباتر و لحنش مودبانه‌تر است. بعید است این ذهنیت و درخواست‌ها، انگیزه‌ای در طرف غربی برای برداشتن گام‌های عملی ایجاد کند، به‌ویژه این‌که ایران هنوز هیچ گام عملی برنداشته است. تنها حسن ادبیات روحانی در این حوزه، تاکید بر جدی بودن در مذاکرات بود. در ماه‌های اخیر انتقادات غرب از نمایشی بودن تمایل ایران برای مذاکره و بازی با زمان افزایش یافته است.

6) « امروز برای خرید مایحتاج عمومی مردم حتی گندم و نقل و انتقال مالی با مشکلات فراوان روبه‌رو هستیم. هدف این تحریم نه برنامه‌ هسته‌ای و نه برنامه موشکی نیست بلکه فشار بر زندگی مردم است؛ البته مردم ما ثابت کرده‌اند که در برابر فشار خارجی می‌ایستند، ایستادگی می‌کنند و ایستادگی خواهند کرد.» ادبیات این بخش از نشست خبری حسن روحانی هم کاملا مشابه دولت پیش بود. البته او با صراحت بیش‌تری از اصول‌گرایان از تاثیر تحریم‌ها سخن گفت و نشان داد که با پیامدهای آن کاملا آشناست ولی ترجیح داد که از موضع شعاری همیشگی سران جمهوری اسلامی در رویارویی با آن استفاده کند. 

7) «هرگز دست روی دست نمی‌گذاریم که طرف خارجی جواب مثبت یا منفی دهد. ما برای شرایط حال برنامه داریم و طبق برنامه فعلی شرایط را ادامه می‌دهیم که اسم آن را می‌توانید اقتصاد مقاومتی یا استقامتی بگذارید.» اشاره به برنامه اقتصاد مقاومتی که شاه‌بیت سخنان علی خامنه‌ای، رهبر ایران در حوزه اقتصاد است هم جالب توجه بود. البته تاکنون نه رهبر ایران و نه کارشناس اصول‌گرا و یا اصلاح‌طلبی تشریح نکرده است که معنای اقتصادی مقاومتی چیست؟ 

8) «هیچ کس به بنده به‌عنوان رییس‌جمهور فشار نیاورد که کسی را انتخاب کنم و در کابینه قرار دهم. بنده هم کسی نیستم که در شرایط فشار تصمیم بگیرم و این کار را نمی‌کنم. در جلسات کابینه تاکید خواهم کرد که از بانوان صاحب تخصص و دانش استفاده شود، اما هدف این نیست که یک خانم در کابینه وجود داشته باشد که مثلا گفته باشد که حقوق بانوان رعایت شده است.» این جمله‌ها در واقع پاسخی به انبوه شایعات روزهای اخیر به ویژه در مورد وزیر کشور بود که گفته می‌شد زیر فشار «علی لاریجانی» انتخاب شده است. با این وجود بعید است که این اشاره‌های کلی از حجم انتقادات علیه او در چینش کابینه کنونی کم کند، همان‌گونه که توضیحش درباره حضور زنان در سطح کابینه قانع کننده نبود. در واقع اصل بحث این است که در دولت احمدی‌نژاد تابوی ارتقای موقعیت سیاسی زنان شکسته شد و زنان با گذر از سد اصول‌گرایان به مقام وزارت دست یافتند؛ اتفاقی که در دولت یازدهم ادامه نیافت. 

9) «من اظهار تمایل برای مذاکره با آمریکا نکردم و فقط گفتم برای منافع ملی حاضرم با همه کشورهایی که لازم باشد، صحبت کنم. من اشتیاق و تمایل خاصی نشان ندادم. غنی‌سازی هسته‌ای در ایران قابل مذاکره نیست. هیچ‌کس در ایران در هیچ زمانی تا به حال نگفته است که ما غنی‌سازی را کنار می‌گذاریم و معلوم است که این حق مسلم مردم است.» تاکید وی بر نداشتین اشتیاق برای مذاکره با آمریکا در واقع یک تلاش پیش‌گیرانه است که روحانی را از هجمه شدید اصول‌گرایان دور می‌کند. این تاکید توام با ادبیات اصول‌گرایانه او در بحث غنی‌سازی، نشان می‌دهد که هنوز برای توافق و تغییر در مسیر برنامه هسته‌ای ایران، نیازمند رایزنی‌های بسیاری در درون حکومت است. 

10) : «راه‌حل مساله سوریه را یک راه‌حل نظامی نمی‌دانیم، بلکه راه‌حل سیاسی با حضور همه گروه‌های سوری،اعم از مقامات دولتی و معارضان است. گروه‌های تروریستی باید از سوریه اخراج شوند. کشورهای منطقه مثل ایران و ترکیه می‌توانند در تحقق این مسیر مشارکت کنند.» تنها بخش متفاوت این بخش از گفته‌های حسن روحانی دعوت از ترکیه برای حل مشکل سوریه بود. تفاوت سیاست دو کشور در این زمینه سبب شده که در طول دو سال اخیر، شکاف‌های دیپلماتیکی بین ایران و ترکیه ایجاد شود. این اشاره حسن روحانی می‌تواند نشانه‌ای برای اهمیت قایل شدن او به دیپلماسی منطقه‌ای نیز باشد؛ امری که در دولت احمدی‌نژاد فراموش شده بود.

11) «حل مشکل زندانیان سیاسی نیاز به اجماع ملی و مذاکره با سه قوه دارد. برای ما بسیار لذت‌بخش است که فضای محبت و دوستی جایگزین اختلاف‌ها و شکاف‌ها شود، البته در چارچوب مقررات و قوانین.» مهم‌ترین درخواست سیاسی اصلاح‌طلبان را حسن روحانی خیلی کلی پاسخ داد. نمی‌توان این پاسخ را امیدوارکننده دانست به‌ویژه جایی که وی تاکید بر چارچوب مقررات و قوانین دارد ولی در عین حال اشاره او به مذاکره و اجماع ملی، نشان دهنده اراده دولت روحانی برای تحقق این خواسته، و مثبت به‌شمار می‌رود. کما این‌که تاکید وی بر باز بودن فضای سیاسی و دانشگاه‌ها مهم و خوب بود.