مصر مثل ایران نیست و نمی شود

تماشا در ویمیو

«محمد مرسی خوب نیست» from JJ On the Road on Vimeo.

پنج روز است در قاهره می چرخم اما محض رضای خدا یک نفر ندیده ام که از محمد مرسی دفاع کند یا از به قدرت رسیدن اسلام گرایان خوشحال باشد. فقرا می نالند. مغازه داران ناراضی اند. فعالان حقوق مدنی نگرانند. حتی در بازار سنتی پشت مسجد الازهر با کاسبی به نام محمد درویش روبرو شدم (ویدیو بالا) که بلند بلند علیه مرسی و اخوان المسلمین ناسزا می گفت. پرسیدم از طرفدارانش نمی ترسی؟ گفت کدام طرفدار؟ همه مخالفند.

همه؟ مگر می شود؟ پس قانون اساسی اسلام گرای جدید چگونه در رفراندوم تصویب شد؟ چگونه است که تحلیل گران هنوز پیش بینی می کنند اسلامگرایان در انتخابات پارلمانی اکثریت را تشکیل خواهند داد؟

برای پیدا کردن جواب امروز چند ساعتی را با دکتر مصطفی اللباد  گذراندم. اللباد کارشناس فارسی زبان علوم سیاسی و مدیر مرکز تحقیقاتی الشرق است. به ایران زیاد سفر کرده و از نزدیک شاهد اعتراضات مردمی جنبش سبز بوده.

اللباد حرفی زد که از دیگر ساکنان قاهره هم شنیده ام: پایگاه اصلی نیروهای اسلامی در روستاهاست. آنجاست که در غیاب یا ناتوانی ادارات دولتی و زیر پوشش سازمان های خیریه به مردم فقیر و سنتی کمک می کنند، غذا می دهند، مدرسه می سازند و  نیازهای اولیه پزشکی را تامین می کنند. روستاییان مدیون اسلامی ها هستند و طبیعتا به آنها رای می دهند.

اما در شهرها داستان فرق می کند. با وجود اینکه بهار عربی در شهرها و بخصوص قاهره شروع و به پیروزی رسید، شهری ها  خیری از این انقلاب ندیده اند. دیکتاتوری مبارک رفت اما ناامنی افزایش پیدا کرده. اقتصاد بدلیل افت شدید توریزم در وضعیت بدی قرار گرفته. ارزش پول روز به روز در مقابل دلار ضعیفتر می شود. خدمات شهری در مواردی مختل و رشوه خواری در ادارات دولتی زیادتر شده. در خیابان ها از نیروهای پلیس خبری نیست. یکی می گفت در «اعتصاب بی صدا» به سر می برند و سر کار نمی روند. جو جامعه مذهبی تر شده و کلیساها و مسیحیان، که بین ۱۰ تا ۲۰ درصد مصری ها را تشکیل می دهند، در موارد متعددی مورد تهاجم قرار گرفته اند. خیلی ها تصمیم دارند مهاجرت کنند.

شباهت ها با انقلاب ۱۹۷۹ ایران زیاد است اما تفاوت ها بیشترند. دکتر اللباد معتقد است نیروهای اسلامی در مصر نسبت به ایران در موقعیت ضعیف تری قرار دارند. در ایران ارتش و ادارات دولتی پاکسازی و بسیاری از افسران و وابستگان رژیم سابق اعدام شدند. اما در مصر چنین اتفاقی رخ نداده و کمیته و سپاه پاسداران ایجاد نشده.  همچنین تلاشها و فشارهای نیروهای اسلامی برای برکنار کردن قضات باسابقه و سکولار به ثمر نرسیده و هنوز تغییر مهمی در دستگاه قضایی رخ نداده. رسانه های گروهی هم بر خلاف ایران در قبضه دولت نیستند و کانالهای تلویزیونی خصوصی مستقر در قاهره منتقد دولتند و به مراتب از کانال دولتی محبوب تر. در جمهوری اسلامی بخش خصوصی در سالهای اولیه ضربه فراوانی دید و بسیاری از شرکت ها و کارخانجات با شعارهای انقلابی مصادره شدند. در مصر اما سیاستمداران از عدالت اجتماعی و کنترل اقتصاد حرفی نمی زنند.

بنابراین با وجود علنی شدن فعالیت نیروهای اسلامی و پیروزی های اخیر در انتخابات و تصویب قانون اساسی مطلوب آنها، جامعه مصر هنوز ساختار دوران پیش از مبارک را حفظ کرده. به همین دلایل است که اللباد و دیگران انتظار دارند حزب اخوان المسلمین در انتخابات پارلمانی رای کمتری بیاورد و مجبور شود با احزاب کوچکتر ائتلاف کند.

در مصر انقلاب  شده اما حکومت انقلابی ندارد. تحولات تاکنون به نفع نیروهای اسلامی بوده و در چند سال آینده در دولت و پارلمان تلاش خواهند کرد قوانین شرعی را تا جای ممکن پیاده کنند. اسلامی کردن دادگاه ها و ادارات و مدارس، ممنوعیت یا محدودیت فروش مشروبات الکلی و اعمال محدودیت های بیشتر برای زنان، جزو اهداف آنها خواهد بود. اما مصر ایران نیست و اجرای هر یک از اینها بدون در اختیار داشتن و کنترل کامل ابزارهای قدرت -- ارتش و دستگاه امنیتی، رسانه ها و اقتصاد، علاوه بر تشکیلات سیاسی -- واکنش ها و هزینه های زیادی در بر خواهد داشت. اینجا زور کاربرد محدودی دارد -- یا داشته -- و مخالفان سکولار دولت ترسی از اعتراض ندارند. اللباد می گوید مصر مثل ایران نیست و نمی شود. بیشتر ممکن است از مدل پاکستان پیروی کند.

در زمینه سیاست خارجی هم تفاوت های اساسی با ایران وجود دارد. اللباد جمهوری اسلامی را کشوری با دیدگاه های جهان سومی و ضد امپریالیستی می داند که نه تنها با آمریکا بلکه با بسیاری از کشورهای غربی دشمنی می کند و حتی با اکثر کشورهای دور و بر خود هم مشکل دارد. اما در عوض اخوان المسلمین همواره دوستی و همکاری با آمریکایی ها را در دستور کار خود قرار داده و با وجود سرنگونی مبارک، متحد مهم آمریکا در منطقه، کمک های مالی واشنگتن قطع نشده و صندوق بین المللی پول هم در حال مذاکره برای دادن وام های جدید است. روابط با اسراییل هم قطع نشده و تلاشی برای لغو پیمان صلح صورت نمی گیرد.

در مورد روابط با ایران اللباد معتقد است که بهبود بیشتر روابط تا حدی امکان پذیر است اما همکاری های گسترده را نمی توان انتظار داشت. اخوان و گروه های اسلامی متعصب تر، از حمابت های تهران از رژیم اسد در سوریه عصبانی اند. به اضافه اینکه با ایران شیعی اختلافات مذهبی اساسی دارند و منفعت مهمی در عادی کردن روابط و دوستی نمی بینند.