حقوق زنان؛ هفت شرط اساسی ضمن عقد

صدرا مانی

۱) در زندگی زناشویی، زوجه از چه حقوقی برخوردار است و چگونه می تواند آن ها را دریافت کند؟

۲) ضمانت اجرای شروط ضمن عقد چیست؟

۳) آیا پس از انجام عقد نیز می توان این شروط را در دفترخانه های اسناد رسمی امضا کرد؟

صدرا مانی، حقوقدان در این بلاگ پرونده یکی از موکلین خود را مرور کرده و به این سوالات پاسخ می دهد.

هاجر در دفتر خانه ازدواج و طلاق تعداد زیادی برگه حقوقی امضا کرده بود. رویای عاشقانه هاجر و عجله او برای پایان دادن به مرحله ای که به زعم خودش بسیار وقت گیر و طولانی بود حتی به او اجازه نداده بود تا دوازده شرط اساسی  قید شده درعقد نامه  اش را مطالعه کند؛ غافل از این که رایج ترین علل مراجعه به دادگاه در دعاوی حقوقی ناشی از زوجیت، دقیقا همان شروطی هستند که در عقدنامه وجود ندارند. این شروط، شروطی هستند که تنها با امضای زوجین در دفترخانه های اسناد رسمی ضمانت اجرایی پیدا می کنند و علاوه بر این باید در قالب عبارات حقوقی خاصی نوشته شوند تا در آینده با حفظ  وجهه قانونی و حقوقی بتوانند در محاکم دادگستری مستند دعوای حقوقی قرار گیرند.

هاجر رتبه بیست کنکور سراسری مقطع کارشناسی و رتبه سیزده کنکور سراسری مقطع کارشناسی ارشد را کسب کرده بود. اشتیاق ادامه تحصیل در هاجر سیری ناپذیر بود. این را همسرش نیز می دانست. بعد از ازدواج هاجر هر روز به کتاب خانه می رفت و مطالعه می کرد. در این حین متوجه شده بود که مادر شوهرش چندین بار به عناوین مختلف همسرش را مورد سرزنش قرار داده که کتاب خانه رفتن هاجر بهانه ای بیش نیست و همسر هاجر باید با ادامه تحصیل او مخالفت کند. همین احساس خطر هاجر را به دفتر وکالت من کشانده بود و پس از پایان مشاوره در وقت مناسبی هاجر موضوع  امضای شروط ضمن "عقد خارج (عقد جدا از عقد ازدواج) لازم (تعهد آور)" را با همسرش در میان گذاشته و او هم پذیرفته بود.

 سال ها پس از آن روزی هاجر با چشم های گریان دوباره به دفتر وکالتم آمد و خواستار استناد به شروط ضمن عقدش در محضر دادگاه شد. این بار همسرش به دلیل ارتقا شغلی هاجر و انتصاب او به سمت مدیریت شرکتی موفق، دادخواست الزام به تمکین هاجر را به دادگاه ارائه کرده بود. پرونده هاجر در شعبه ۲۷۳ مجتمع قضایی خانواده شماره ۲ باز بود. با در دست داشتن عقدنامه و شروط ضمن عقد لازم خارج زوجین که توسط زوجین امضا شده بود، در روز مقرر به دادگاه مراجعه کردیم. قاضی حسینی با مطالعه لایحه، از همسر هاجر و من سوالاتی را در خصوص اطمینان یافتن از صحت امضای همسر هاجر برای تایید امضای او پرسید. پس از آن سوالاتی از هاجر در خصوص محل کار و ساعات اشتغال به کار وی پرسید و ختم دادرسی را اعلام کرد. در نهایت قاضی با تایید قانونی بودن شروط ضمن عقد مستند پرونده، حکم به رد درخواست الزام به تمکین زوجه و اجازه به ادامه اشتغال هاجر داد.

سال ها است که فعالان حقوق زنان برای تغییر قوانین تبعیض آمیز تلاش می کنند. شاید تا اصلاح قوانین تبعیض آمیز تنها راه حل موجود، استفاده از "شروط ضمن عقد" توسط زنان باشد. بر این اساس زن و شوهر می توانند در مورد مسائلی که قانون در مورد آنها سکوت کرده و یا نظر قانون مورد پذیرش آنها نیست ولی خود قانون توافق خلاف آن را ممکن ساخته، شروطی را در سند ازدواج ثبت کنند. این شروط غیر از ۱۲ شرطی است که عروس و داماد در عقدنامه زیر آن را امضا می کنند. البته بعضی دفترخانه های ازدواج و طلاق از ثبت شروط ضمن عقد خارج از عقدنامه، امتناع می کنند که برای رفع این مشکل زوجین می توانند از قبل دفترخانه هایی را که برای گنجاندن شروط ضمن عقد مشکلی ندارند پیدا کنند.

شروط ضمن عقد بر اساس ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی – شروط ضمن عقد خارج لازم –ابزاری قانونی برای زنان است اما فقدان آگاهی زنان در جامعه موجب شده تا بسیاری از زنان از امضای شروط ضمن عقد در برگه های متصل به عقدنامه اطلاعی نداشته و به هنگام بروز برخی مشکلات حقوقی با انواع تبعیض ها مواجه شوند. مطابق قانون مدنی زوجین آزاد هستند هر شرطی را كه خلاف قانون نباشد، در شرایط نكاح و عقد در سند ازدواج و یا در سندی جداگانه بیاورند و در صورت قبولی زوج یا زوجه آن سند امضا میشود. هفت شرط مهم ضمن عقد باید دقیقا با این عبارات حقوقی نوشته شود:

۱) زوج به زوجه وکالت بلاعزل با حق توکیل به غیر می دهد تا زوجه در هر زمانی که بخواهد از جانب زوج اقدام به متارکه کرده و از قید زوجیت خود را رها کند، به هر طریق اعم از اخذ یا بذل مهریه.

۲) زوجه اجازه دارد از هم اکنون هرگاه خواست به خارج از کشور برود و نیاز به اجازه مجدد زوج ندارد، چه برای اخذ یا تمدید یا تجدید گذرنامه و این اجازه دائمی است.

۳) زوجه حق ادامه تحصیل تا هر مرحله یی که لازم بداند و در هر مکان و محلی که ایجاب کند را دارد.

۴) زوج، زوجه را در انتخاب هر شغلی که مایل باشد و هر کجا که بتواند کار کند، مخیر می کند و اجازه می دهد که مشغول به کار شود.

۵) زوج و زوجه متعهد می شوند هنگام جدایی اعم از اینکه متارکه به درخواست مرد باشد یا به درخواست زن کلیه دارایی که بعد از ازدواج دائم زوجین به دست می آورند بین آنها به مناصفه تقسیم شود.

۶) حق انتخاب مسکن و تعیین شهر یا محلی که زندگی مشترک در آنجا ادامه پیدا کند، با زوجه خواهد بود.

۷) اگر در آینده زوجین دارای فرزند شدند و طلاق اتفاق افتاد حضانت فرزندان بر عهده زوجه باشد و در صورت خروج از کشور نیازی به اذن پدر ندارند.