نكات مهم حقوقي درباره پرونده هاي حضانت

مهناز پراكند

۱) حضانت با ولایت چه تفاوتی دارد؟ ۲) در صورت جدایی پدر و مادر حضانت فرزندان با کدام یک خواهد بود؟ ۳) ولایت فرزندان بر عهده کدام یک از والدین است؟ مهناز پراکند، حقوقدان در این بلاگ پرونده یکی از موکلین خود را مرور کرده و به این سوالات پاسخ می دهد.

در یکی از روزهای داغ و سوزان تابستان تهران به دفترم آمد. خانمی بود بسیار متین و محترم که پریشانی احوال و درماندگیش را می توانستم به وضوح در چهره اش ببینم. گفت: "برای بردن پسرم آمده ام، تهران، پسرم نزد پدر بزرگ و مادر بزرگش است.  او را از من گرفته اند و با خود به این شهر آوردند و من فقط می توانم ماهی دو یا سه  بار با پسرم دیدار کنم و برای این دیدار هم باید چند صد کیلومتر از يكي از شهرستان هاي كردستان، طی کنم تا به تهران برسم و بتوانم برای چند ساعت او را ببینم."

بعد اصل داستان را تعريف كرد: "من پزشک هستم و مدتی است از همسر سابقم جدا شده ام. در كردستان، در یکی از کلینیک های درماني، به عنوان پزشک مشغول به خدمت هستم. همسرسابقم نیز پزشک بود و خیلی علاقه داشت که به یکی از کشورهای اروپائی مهاجرت کند ولی من با موضوع مهاجرت به خارج از کشور اساسا مخالف بودم. سرانجام او به تنهائی تن به سفر داد و به یکی از کشورهای اروپائی مهاجرت كرد. بعد هم از همانجا وکالتنامه ای را تنظیم و به پدرش اختیار داد که  به وکالت از طرف او، مرا طلاق دهد. بعد از کلی کشمکش در دادگاه های آنجا، پدرش حکم طلاق من را گرفت و از آنجا که سن پسرم بیشتر از هفت سال بود، دادگاه حضانت او را به پدرش داد و بعد هم پدر بزرگ از طریق اجرای احکام او را از من گرفته و به تهران آورد."

از او پرسیدم: چگونه ممکن است دادگاه چنین حکمی را صادر کند و عجیب تر از آن اینکه چگونه  اجرای احکام، این حکم خلاف قانون را اجرا کرده است؟ در جوابم گفت: خانم وکیل چرا تعجب کرده اید؟ مگر نه اینکه طبق قانون در صورت جدائی پدر و مادر، حضانت فرزند مشترک اعم از دختر و پسر تا ۷ سالگی با مادر و بعد از آن با پدر است؟ گفتم: بله مطابق ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی نگهداری اطفال هم حق و هم تکلیف والدین است و طبق ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی در صورتی که پدر و مادر از هم جدا شوند، حضانت فرزندان اعم از دختر و پسر تا سن ۷ سالگی با مادر و بعد از آن با پدر است البته در صورت بروز اختلاف دادگاه می تواند با رعایت مصلحت کودک در این مورد تصمیم بگیرد و الزامی ندارد که حضانت را به پدر دهد. آنچه که موجب تعجب و حیرت من شده، عملکرد دادگاه صادر کننده حکم طلاق شما و قاضی اجرای احکام است که با مفهوم حضانت مغایر است.

توضیح دادم که حضانت یک کلمه عربی است به معنای نگهداری و مراقبت از فرزندان که دامنه آن بسیار گسترده است و شامل مراقبت از کودک و پرورش و تربیت او می شود. همانطور که گفتم حضانت فقط یک حق نیست، وظیفه و تکلیفی هم است که بر عهده  پدر و مادر گذاشته شده، اینکه گفته می شود حضانت حق است یعنی اینکه هر یک از پدر و مادر حق دارد که  ضمن داشتن ارتباط فیزیکی و جسمانی مستمر و دائمی با فرزندان خود در نگهداری، پرورش و تربیت آنها نقش داشته باشد.

پرسید منظور از تکلیف چیست؟ توضیح دادم اینکه گفته می شود حضانت تکلیف است و این تکلیف برعهده پدر و مادر است، بدین معنی است که  آنها مکلف هستند تا آنجائی  که قدرت و توانائی نگهداری از فرزندانشان را دارند در نگهداری، حفظ سلامت جسمانی و روانی و پرورش کودکان خود بکوشند. هیچ پدری یا هیچ مادری نمی تواند از نگهداری و تربیت فرزندانش خودداری کند و به عبارت روشن تر، مسئولیت و وظیفه نگهداری از فرزندان بر عهده  پدر و مادر است و آنها به هیچ عنوان نمی توانند از زیر بار این مسئولیت شانه خالی کنند مگر در شرایط استثنائی که دادگاه تشخیص دهد  که پدر یا مادر و یا هیچ کدام از آنها صلاحیت نگهداری از طفل را ندارند. تعجب من از اینجاست که در شرایطی که پدر در ایران حضور نداشته و عملا نمی توانسته همراه کودک باشد  و از او نگهداری کرده و در تربیت او بکوشد، چگونه دادگاه حضانت را به پدر داده است. در صورتی که این حق شما است که در این شرایط فرزند خود را گرفته و از او نگهداری کنید

نكته عجیب تر این بود وقتي حکمی صادر می شود توسط قاضی دیگری که به قاضی اجرای احکام موصوف است، اجرا می شود. این قضات به قوانین مدنی و کیفری آشنا بوده و به خوبی می دانند که اجرای احکام باید مطابق با قوانین باشد. در زمان اجرای حکم،  قاضی اجرای احکام باید طبق حکم دادگاه، پسر را به پدرش تحویل می داد نه به پدر بزرگ او مگر اینکه پدر بزرگ وكالت در تحویل فرزند تحت حضانت پسرش را داشته باشد. با مطالعه وکالتنامه، متوجه شدم که در آن چنین اختیاری به پدر بزرگ داده نشده و قاضی اجرای احکام بدون توجه به قوانین فرزند مشترک را از مادر گرفته و به پدر بزرگ تحویل داده است.

مادر پریشان از من پرسید پس اينكه می گویند در صورت نبودن پدر، ولایت فرزند با جد پدری (یعنی پدر پدر) است، ربطی به این موضوع ندارد؟ به او توضیح دادم که حضانت با ولایت فرق دارد. ولایت مربوط به امور مالی فرزندان است  و به معنی سرپرستی و اداره امور زندگی او از قبیل نفقه، هزینه مسکن و خوراک و پوشاک و هزینه های درمانی و تحصیلی کودک است ولی حضانت مربوط به امور تربیتی، آموزشی، جسمانی، روانی و سلامتی فرزندان است. ممکن است حضانت فرزند با مادر باشد اما به لحاظ مالی مثل پرداخت نفقه بچه و سایر مسائل مالی او به عهده پدر بزرگ باشد. ضمن اینکه وکالت او را برای استرداد فرزندش به عهده گرفتم، به او توصیه کردم در هیچ کاری به ویژه در امور حقوقی و قضائی بدون مشاوره با متخصص این امر یعنی وکیل دادگستری اقدامی نکند.