کدام ماموران و چه نهادهایی حق بازداشت شهروندان را دارند؟

پرسش: بر اساس قوانین، کدام ماموران و چه نهادهایی حق بازداشت شهروندان را دارند؟ آیا بازداشت از سوی نهادهایی که مجوز بازداشت ندارند، وجاهت قانونی دارد؟

پاسخ: طبق قوانین ایران، فقط مامورانی که ضابط دادگستری محسوب می‌شوند، می‌توانند اقدام به دستگیری یک شهروند کنند. در مورد دستگیری متهمان سیاسی توسط ماموران وزارت اطلاعات، قبل از تصویب «قانون برنامه پنجم توسعه»، وزارت اطلاعات حق بازداشت و بازجویی گسترده از متهمان سیاسی و مطبوعاتی را به هیچ‌وجه نداشت و فقط می‌توانست این جرایم را کشف کند و به ضابطان و مقامات قضایی اطلاع دهد زیرا ضابط دادگستری محسوب نمی‌شد. این امر به صراحت در «قانون تاسیس وزارت اطلاعات» بیان شده و از قوانین دیگر نیز قابل برداشت است.
در ماده ٢٠٥ قانون برنامه پنجم توسعه نیز ماموران وزارت اطلاعات نسبت به جرایم سازمان یافته ضدامنیتی، ضابط تلقی شده‌اند. بنابراین، باز هم نمی‌توانند در جرایم غیر سازمان یافته امنیتی به مانند ضابطان دخالت و اقدام به دستگیری کنند.
گفتنی است اکثر افرادی که از طرف ماموران وزارت اطلاعات به بهانه جرایم علیه امنیت دستگیر می‌شوند، بر فرض ارتکاب آن جرم نیز به صورت سازمان یافته عمل نکرده‌اند. به طور کلی، دخالت ماموران وزارت اطلاعات یا نیروهای سپاه در دستگیری و بازجویی از متهمان سیاسی و مطبوعاتی، برخلاف قانون انجام می‌شود. حتی تبصره ماده ۳۲ در «قانون آیین دادرسی کیفری» تاکید کرده است: «ارجاع امر از سوی مقام قضایی به مأموران یا مقاماتی که حسب قانون، ضابط تلقی نمی‌شوند، موجب محکومیت انتظامی‌تا درجه چهار است.»