خرمشهر، خرداد ۹۹؛ ۳۸ سال پس از آزادی

تماشا در یوتیوب

محمد تنگستانی

وقتی با فردی که زاده آبادان یا خرمشهر است و سنه تولدش به قبل از انقلاب ۱۳۵۷ باز می‌گردد هم صحبت بشویم و موضوع گفت‌وگو یکی، از این دو شهر باشد، فرد زاده شده در آبادان یا خرمشهر با یک «آه» شروع به حرف زدن می‌کند و در چشم بهم زدنی از حسرت‌ها و گذشته‌ای می‌گوید که دیگر نیست و بعد شروع به گذشته‌سرایی می‌کند، گویا که این دو شهر تا ابد قرار نیست حال و آینده‌ای داشته باشند.

قبل از دی ماه ۱۳۹۶ سالی یک بار آن هم روز سوم خرداد، سالروز آزاد سازی خرمشهر، نام این شهرستان تیتر رسانه‌ها می‌شد یا صدا و سیمای ملی در جمهوری اسلامی به خاطر زنده نگاه داشتن یاد و خاطره هشت سال جنگ ویژه‌برنامه‌ای به صورت زنده در این شهر برای مردم ایران پخش می‌کرد و نهایت تلاشش را می‌کرد تا حس شهید‌پروی را در فرهنگ جامعه اسلامی زنده نگاه دارد.

بعد از دی ۱۳۹۶ وقتی که مردم این شهرستان  به اعتراضات گسترده‌ای که در مابقی شهرهای ایران شکل گرفته بود پیوستند، این سنت به شکل موقتی شکسته شد و نام خرمشهر به‌غیر ازسوم خرداد در روزهایی دیگری از سال در رسانه‌های به تیتر خبری تبدیل شد. اما به این شکل؛ «مردمی که هشت سال آواره بودند و خون جوانانشان بر زمین ریخته شد در اعتراض و به وضعیت معیشتی، نبود آب شرب، گران شدن بنزین و الخ توسط نیروهای امنیتی و پلیس کتک خوردند یا کشته شدند» و یا «خرمشهر هنوز آزاد نشده» و یا «خرمشهر آزاد شد اما آباد نشد» و الخ.

تصرف و حمله  مداوم به خرمشهر در دو قرن گذشته

خرابی و ویرانی و کشته شدن جوانان این شهر در دو قرن گذشته بارها تکرار شده است. به دلیل عدم دسترسی و نبود کتوب تاریخی و مستند از بهره‌برداری سیاسی‌ای که حاکمان ایران بعد از آزدی این شهر برده‌اند اخبار و اطلاعات دقیق در دست نیست، مثلا نمی‌توان مستند و دقیق بگوییم؛ امیرکبیر بعد از بازپس‌گیری خرمشهر و آبادان از امپراطوری عثمانی چه بهره‌برداری‌های سیاسی و تبلیغاتی‌ای کرده است، چرا که نه رسانه مانند امروز بوده و نه اینترنت و شبکه‌های اجتماعی‌ای وجود داشته است. اما در ایران امروز به دلیل نزدیکی به تاریخ و حضور ادوات جهان مدرن و برسی رفتار حکومت جمهوری اسلامی در بازسازی این شهر می‌توان اذعان کرد که تا امروز جمهوری اسلامی ایران از این شهر فقط بهره‌برداری سیاسی و ایدئولژیک کرده و با زنده نگاه داشتن یاد و خاطره سوم خرداد حس شهید‌پروی را در امت مسلمان زنده نگاه دارد. این شهربندری با اینکه نسبت به دیگر شهرهایی ایران در بهترین نقطه استراتژیک اقتصادی قرار گرفته است مملو از فقر، نداری و بیکاری اهالی ساکن در آن است اما همه چیز به سوم خرداد وصل می‌شود.

استفاده مناسبتی از فقر و نداری مردم

بعد از اتمام جنگ هشت ساله ایران و عراق حکومت جمهوری اسلامی در مناسبت‌های مختلف از هر فرصتی استفاده کرده تا یاد و خاطره آن هشت سال را در جامعه زنده نگه دارد که بدون تعارف موفق بوده است. به عنوان مثال هر ساله سوم خرداد در روز آزاد سازی خرمشهر، رسانه‌هایی دولتی عکس‌هایی را از این شهر منتشر می‌کند که نشان می‌دهد در این شهر محروم هنوز آثار جنگ هشت ساله وجود دارد، فقر ناشی از خرابی مشهود است و بخشی از مردم در خرابه‌های باقی مانده از جنگ زندگی می‌کنند و کاربران در شبکه‌های اجتماعی آن عکس‌ها را بازنشر می‌کنند. این بازنشر کردن، بازی در زمین فکری جمهوری اسلامی‌ست. به این خاطر که، اگر قرار بر این بود؛ که آثار خرابی و ویرانی در این شهر نباشد تنها متولی این امر حکومت فعلی ایران است چرا تا کنون با توجه به بودجه‌های میلیاردی‌ای که در دهه‌های گذشته به اسم بازسازی خرمشهر به این شهر تعلق گرفته سبب آبادانی این شهر نشده است؟ چرا رسانه‌های دولتی جمهوری اسلامی در کنار انتشار این عکس‌ها پرسشگری نمی‌کنند؟ پاسخ روشن و واضح است؛ آنها به دنبال ترویج و عمومی کردن فرهنگ شهادت هستند و خرابی و ویرانی این شهر ابزار تبلیغاتی آنهاست. اما ما، به عنوان شهروند پرسشگر، چه سهمی در موفقیت آنها و نادیده گرفتن مردم محروم خرمشهر داشته‌ایم؛ در شبکه‌های اجتماعی بدون اینکه بدانیم یا بخواهیم در بازی‌ای شرکت کرده‌ایم که به نفع زنده نگاه داشتن آرمان‌های آیت‌الله خمینی، جمهوری اسلامی و فرهنگ جنگ و شهدا است. در حالی که محله‌هایی در این شهر وجود دارند که بعد از جنگ هشت‌ساله ایران و عراق ساخته شده‌اند و مردمش در فقر و فلاکت زندگی می‌کنند و ما به آنها هیچ وقت نگاه نکرده‌ایم. روستایی در این شهر وجود دارد به نام «ام‌تلول» که ساکنین این روستای حدودا ۳۰۰ نفره هیچ کدام برگه هویت ندارند و از مهاجران عراقی‌ای هستند که بعد از حمله آمریکا به عراق در سال ۱۳۶۹ به خاک ایران پناه‌آوردند و در دهه‌های گذشته فرزندان آنها در ایران متولد شده‌اند اما هویتی برای رفتن به مدرسه و در نهایت ورود به جامعه برای کسب کار و دانش را ندارند و عملا روستایی بدون قدمت است.

شهروندپرسشگر در زمین جمهوری اسلامی

ما به عنوان شهروند تا کنون به این شهر محروم خیانت کرده‌ایم به این شهر به دلیل مشروعیتی که حکومت جمهوری اسلامی به بازپس‌گیری‌اش از دولت عراق داده است توجه کرده‌ایم. آزادی خرمشهر  در جنگ ایران و عراق اتفاق مهمی‌ست و نمی‌شود منکر آن شد اما وضعیت کنونی مردم و زنده ماندن آنها در این شهر محروم، از یک رخداد تاریخی اهمیت بیشتری دارد. ساکنین یک شهر یا کشور باید زنده بمانند تا بتوانند آینده سازی کنند و یاد و خاطره گذشتگان را زنده نگاه دارند.
برای روشن شدن موضوع و نحوه عملکرد ما به عنوان «شهروند پرسشگر» مثالی می‌زنم؛ در ۳ سال گذشته حداقل ۳ اعتراض گسترده چند روزه در این شهر رخ داده که با دخالت و حمله نیروهای امنیتی و پلیس خاتمه یافته است. در یکی از این اعتراضات که به دلیل شوری آب آشامیدنی که در تیرماه ۱۳۹۷ رخ داد برای اولین بار در تاریخ جمهوری اسلامی بعد از به روی کار آمدن جمهوری اسلامی مردم این شهر با تجمع مقابل مسجد جامع خرمشهر مانع از برگزای  به موقع «نماز جمعه» شدند و حق اولیه خود را مطالبه کردند، اما به این خاطر که فقط روز سوم خرداد مشروعیت دارد ما در سالروز آن اعتراض هیچ وقت نام خرمشهر را در تیتر رسانه‌ها یا شبکه‌های اجتماعی ندیده‌ایم و علتش هم عدم مشروعیت اعتراض در فرهنگ ایران است و محرومیت، مشکلات و فلاکت مردم این شهرستان فقط به تیتر رسانه‌ تقلیل پیدا کرده است.

حالا سوالی که مطرح می‌شود این است؛ جمهوری اسلامی با قدرت و امکانات تمام، این کار یعنی زنده نگاه داشتن یاد و خاطره سوم خرداد را رقم می‌زند، ما به عنوان شهروند پرسشگر، منتقد سیاسی جمهوری اسلامی، برانداز، مخالف ستم و دیکتاتوری، حامی مستمندان و رسانه چرا در زمین جمهوری اسلامی بازی می‌کنیم و دادرس حقوق شهروندی مردم این شهر محروم نیستیم و مشکلات و فقر در «خرمشهر» را به تیتر رسانه در یک روز خاص تقلیل می‌دهیم.