تفتیش و بازرسی محل و اشیا بر اساس قوانین باید چه شرایطی را دارا باشد؟

پاسخ به سوالات حقوقی شهروندان توسط موسی برزین خلیفه‌لو، وکیل

موسی برزین خلیفه‌لو، وکیل و پژوهشگر حقوقی است که اکنون در ترکیه زندگی می‌کند. این وکیل به ۱۰۰ سوال حقوقی از سوی شهروندان ایرانی در بخش‌های قوانین «بازداشت و دستگیری»، «تفتیش و بازرسی منزل»، «ضبط وسایل»، «تحقیقات در مرحله بازپرسی و دادسرا» و «محاکمه در دادگاه بدوی» پاسخ داده است. این پاسخ‌ها براساس قوانین جاری ایران نوشته شده است که در بسیاری از موارد ماموران بازداشت و مسوولان قضایی توجهی به اجرای آن ندارند. بااین حال شناخت و آگاهی شهروندان از قوانین حقوقی می‌تواند در شرایط حساس پشتوانه‌ای برای آنها باشد و ماموران و نهادهای بازداشت‌کننده را وادار به پاسخگویی کند.

عنوان: تفتیش و بازرسی از محل و ضبط اموال

پرسش: تفتیش و بازرسی محل و اشیا بر اساس قوانین باید چه شرایطی را دارا باشد؟

پاسخ: تفتیش و بازرسی یک محل یا اشیا فقط زمانی انجام می‌شود که ظن قوی به کشف متهم یا دلایل و آلات جرم وجود داشته باشد. بنابراین، مقام قضایی نمی‌تواند تنها با حدس و گمان اقدام به صدور دستور بازرسی کند. تفتیش و بازرسی باید در روز انجام شود مگر این که ضرورت اقتضا کند که جهت ضرورت را قاضی باید توضیح دهد. بازرسی باید در حضور متصرف قانونی یا ارشد حاضرین انجام شود. بازرسی از اشیا باید طوری باشد که به اموال خصوصی تعرض نشود و از افشای محتوای آن‌ها ممانعت شود و تنها اشیا مرتبط با جرم تفتیش شوند. هم‌چنین از تخریب و صدمه رساندن به اشیا باید جلوگیری شود.
ماده ۱۴۱ قانون آیین دادرسی کیفری در این مورد بیان کرده است: «دستور مقام قضایی برای ورود به منازل، اماکن بسته و تعطیل، تحت هر عنوان باید موردی باشد و موضوعی که تفتیش برای آن صورت می‌گیرد، زمان، دفعات ورود، اموال، اماکن و نشانی‌آن‌ها به صراحت مشخص شود. ضابطان مکلفند ضمن رعایت دستورهای مقام قضایی، کیفیت تفتیش و بازرسی و نتیجه را در صورت‌مجلس تنظیم کنند، آن را به امضا یا اثر انگشت متصرف برسانند و مراتب را حداکثر ظرف ۲۴ ساعت به مقام قضایی اعلام کنند.»

ماده قانونی

براساس ماده ۱۴۱ قانون آیین دادرسی کیفری: دستور مقام قضایی برای ورود به منازل، اماکن بسته و تعطیل، تحت هر عنوان باید موردی باشد و موضوعی که تفتیش برای آن صورت می گیرد، زمان، دفعات ورود، اموال، اماکن و نشانی آنها به صراحت مشخص شود. ضابطان مکلفند ضمن رعایت دستورهای مقام قضائی، کیفیت تفتیش و بازرسی و نتیجه را در صورتمجلس تنظیم کرده، آن را به امضاء یا اثر انگشت متصرف برسانند و مراتب را حداکثر ظرف بیست و چهار ساعت به مقام قضائی اعلام کنند.