از بلغارستان و بوسنی و نیوزیلند تا سایکس‌-پیکو و عراق و شام

برنتون ترنت، عامل اصلی ترور کرایست‌چرچ در بیانیه (منشور) ۷۶ صفحه‌ای خود برایویک نروژی را الهام‌بخش خود می‌داند و مدعی است که با او در که در زندان است در ارتباط بوده و از او حمایت گرفته است. برایویک عامل حملات نروژ در سال ۲۰۱۱ است. او در ۲۲ ژوئیه این سال ابتدا یک خودروی بمب‌گذاری شده را در نزدیکی ادارات اسلو منفجر کرد که به کشته‌شدن هفت نفر انجامید، و سپس به جزیره اوتایا محل برگزاری اردوی هواداران جوان حزب کارگر نروژ رفت و در یک تیراندازی گسترده ۶۹ تن از این جوانان و نوجوانان را به قتل رساند. بیانیه یا منشور برایویک که شامل عقاید ضد جامعهٔ چندفرهنگی، ضد مسلمانان و گرایش به راست افراطی بود بالغ بر ٔ ۱۵۱۶ صفحه می‌شد و مثل ترنت در همان روز ترور منتشرش کرد.براویک به پلیس گفت که قصد داشته باراک اوباما (سیاهپوست و مدافع جامعه چندفرهنگی) را در زمانی که در حال دریافت جایزه صلح نوبل بوده ترور کند.

در باره راست نژادپرست معاصر اروپا که برایویک نماد افراطی‌ترین گرایش آن است اینجا بیشتر نوشته‌ام.

تئوری توطئه‌ای که از فرانسه آمده هم از مبانی فکری برنت است و اصلا عنوان بیانیه خود (جا به جایی بزرگ جمعیتی) را هم از آن گرفته. بر مبنای این تئوری الیت گلوبال‌اندیش و لیبرال غربی راه را برای جا به جایی بزرگ جمعیت بومی اروپا با مهاجران مسلمان باز می‌کند و این مسلمان‌ها با زاد و ولد شدید خود عملا نوعی تجاوز به قلمرو غرب را دامن می‌زنند که نتیجه‌اش در اقلیت قرار گرفتن نژاد سفید پوست مسیحی و نهایتا انقراض آن است.

برنتون ترنت حمله سال ۲۰۱۷ یک اسلام‌گرای افراطی در سوئد را که با خودرو به میان عابران زد و ۵ نفر را کشت، نقطه عطفی در تصمیم خود برای ترور امروز توصیف کرده است.

او آشکارا در بیانیه از خود می‌پرسد که تو یک نژادپرست هستی، و پاسخش آری است. و همچنین از خود می‌پرسد که اقدامش بر مبنای اسلام‌هراسی است، و پاسخش اینجا هم آری است. ستایش از ترامپ و توصیف او به عنوان نماد «هویت مدرن سفید« هم در بیانیه ترنت برجسته است.

در فیلمی که او از خودش هنگام حرکت در خودرو منتشر کرده، سرودی شنیده می‌شود که در ستایش رادوان کاراجیچ است. کاراجیچ رهبر سابق صرب‌های بوسنی در جریان جنگ داخلی (۱۹۹۲ تا ۱۹۹۵) و از فرماندهان قتل‌عامی از مسلمانان این منطقه بوذ که شمار کشته‌شدگان آن بین سه تا هشت هزار نفر برآورد می‌شود.

ترنت روی سلاح‌های خود نام سرداران بلغاری و بالکانی علیه عثمانی‌ها را حک کرده بوده است. نهادهای امنیتی بلغارستان هم اعلام کرده‌اند که او در آذرماه گذشته به این کشور رفته و از شماری از آثار تاریخی آنجا که به همین مناقشات تاریخی مربوط هستند بازدید کرده است. میزان آشنایی او با زیر و بم تاریخ بلغارستان و بالکان در بیانیه‌ای‌اش به اندازه‌ای است که یک باستانشناس بلغاری در باره‌اش گفته: «با قطعیت می‌توانم بگویم که او در نوع خودش کارشناس تاریخ این منطقه بوده است.» نحوه آشنایی برنت با این تاریخ حالا موضوع تحقیق سازمان امنیتی بلغارستان است. در سفر یادشده ترنت بعد از بلغارستان به رومانی می‌رود و ماشین کرایه می‌کند و به مجارستان می‌رود و ... سال ۲۰۱۶ نیز او با اتوبوس بخش بزرگی از بالکان را زیر پا می‌گذارد.

گرچه ترنت استرالیایی است و ابتدائا هم قصد نداشته که ترور را در نیوزیلند انجام دهد و صرفا می‌خواسته فکر و طراحی آن را در این کشور انجام دهد، و گرچه نیوزیلند به ثبات و آرامش و فقدان افراط گری مشهور بوده، ولی کاملا هم از این بلیه به دور نبوده است. پاول اسپونلی، جامعه‌شناس نیوزیلندی و متخصص راست افراطی در اوت گذشته مقاله‌ای در روزنامه معروف کشورش نوشته و در آن در باره خطر تشدید افراطی‌گری در زادگاهش هشدار داده‌ه و نشانه‌هایی به دست می‌دهد:

اشپیگل هم به کتابی از او در باره راست‌های افراطی دهه هشتاد در نیوزیلند اشاره می‌کند که عمدتا از همین کرایست‌چرچ برخاسته‌اند. اسپونلی در مقاله بالا نوشته است که در کشورش البته مارش راست‌گرایان افراطی مثل آمریکا رایج نیست، ولی این اندیشه برای طیف‌هایی از جوانان برخاسته از اقشار کارگری که از جامعه چند فرهنگی و تهدید هویت و فرصت‌های کاری و سبک زندگی خود به نگرانی افتاده‌اند به تدریج جذاب می‌شود.

پل بیوکنن، کارشناس امور امنیتی در نیوزیلند هم همین چند ساعت پیش به روزنامه نیوزیلند هرالد گفته که حملات راست افراطی به مهاجران و شهروندان غیربومی پدیده غیرمتعارفی نبوده است و به رغم انزجار‌انگیزی ترور امروز از آن شگفت‌زده نشده است. او سیاست‌های جاری در کشورش که به این گرایش‌ها بی‌اعتنا بوده را هم به شدت به باد انتقاد می‌گیرد.

این مقاله در باره حضور راست افراطی در کرایست‌چرچ که سال ۲۰۱۵ در نشریه استاف نیوزیلند انتشار یافته، به لحاظ این که تصویری واقعی‌تر از پیش‌زمینه‌های احتمالی حمله امروز به دست می‌دهد هم شاید خواندنی باشد.

این همه را اگر در متنی بزرگتر بخواهیم ببینیم، شاید توصیفش این بشود که افراط‌گرایی ایدئولوژیک که از توسعه‌نیافتگی و استبداد و انسداد سیاسی و اقتصادی و فرهنگی نشات می‌گیرد و به درک و قرائتی بسته و پرخشونت از مذهب رایج در خاورمیانه و ضدیت با «غیرخودی کافر» و جهان مدرن استناد می‌کند از یک سو و افراطی‌گری مبتنی بر نژادپرستی و خلوص هویت که در غرب سابقه‌دار است و حالا از جمله به بر بستر احساسی از نگرانی از چشم‌اندازهای مبهم زندگی متعارف خود به دلیل روندهای جهانی‌شدن، دیجیتالیزه‌شدن مجدداً سربرآورده و مهاجرت‌های گسترده به سوی غرب (به عنوان بخشی از روندهای جهانی‌شدن) هم و به خصوص برخی اقدامات تروریستی از سوی لایه های نازکی از این مهاجران را تهدیدی برای زیست اقتصادی و فرهنگی و هویتی خود می‌داند از سوی دیگر، به شدت تقویت‌کننده یکدیگرند. این که داعش در تسلط بر عراق و سوریه اولین اقدامش اعلام نفرت از قرارداد سایکس- پیکو است و نوستالژی خلافت، «عظمت» و «خلوص» دوران گذشته را دارد و این که برنت مجنون‌وار در بالکان به دنبال رد سرداران جنگ‌های مسیحیان علیه عثمانی بوده و در ستایشگری از آنها کم نمی‌گذارد نشانه‌هایی قابل تاملی هستند.