دیوارِ نجسِ نم­زده­ِ سانسور

گفت‌وگو با فرزاد صیفی‌کاران

سومین نمایشگاه کتاب ناشران مستقل فارسی‌ زبان در اروپا و آمریکا همزمان با نمایشگاه‌ کتاب‌های سانسور شده در ایران، از پنج می ماه سال جاری در شانزده کشور با حضور بیش از ۱۵ ناشر ایرانی در حال برگزاری است. در بیانیه‌ای که از سوی ناشران مستقل خارج از کشور نوشته و منتشر شده، آمده: « این نمایشگاه، رویدادی موازی با نمایشگاه کتاب تهران است و هم‌زمان با آن در شهرهای مختلف اروپا و امریکا برگزار می‌شود. ما نمایشگاه کتاب تهران‌مان را خارج از مرز ایران برگزار می‌کنیم تا فرصتی برابر در اختیار کتاب‌ها و ناشرانی قرار دهیم که به دلیل سانسور جایی در نمایشگاه کتاب تهران ندارند؛ و از این دریچه، خواننده‌ی فارسی‌زبان از خواندن کتاب فارسی بدون سانسور محروم نماند. هدف ما، تکثیر صداها و تکثر عقاید و تفکر است، تا تک‌صدایی در ادبیات و دنیای تفکر بر زبان فارسی غلبه نکند».
ما در سال‌های‌ گذشته به موضوع سانسور کتاب و عدم آزادی بیان در ایران پرداخته‌ایم و سعی کرده‌ایم از زاویه‌های مختلف به این نوع از استبداد بپردازیم، نقد کنیم و نظرات نویسندگان و دست‌اندرکاران این حوزه را به شما منتقل کنیم. ناشران کتاب‌‌های فارسی به سه دسته ناشران دولتی، ناشران خصوصی و ناشران مستقل تقسیم می‌شوند. تکلیف ناشران دولتی و خصوصی در ایران مشخص است. آنها برای انتشار آثار نوشته شده باید قبل از انتشار، مجوزی برای چاپ و پخش کتاب‌ها از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دریافت کنند. اما ناشران مستقل خارج از کشور این گونه محدودیت‌ها را ندارند و به راحتی می‌توانند آثار نوشته شده را به دست مخاطبین فارسی‌زبان برسانند ولی مشکل، نحوه عرضه و ارسال کتاب به ایران و مخاطبین ساکن ایران است. با اینکه در یک دهه گذشته کتاب‌های الکترونیک عمومیت گسترده‌ای در جهان پیدا کرده است اما در ایران  به دلیل سنتی بودن صنعت چاپ و عدم فرهنگ سازی، مخاطب فارسی‌زبان این نیاز را حس نکرده است. در نتیجه وقتی ناشران مستقل خارج از ایران آثاری را منتشر و به صورت الکترونیک برای مخاطبین ایرانی عرضه می‌کنند آن کتاب‌ها مورد توجه قرار نمی‌گیرند. ارسال کتاب‌های کاغذی به ایران هم که موضوعی دیگر است و امکان پذیر نیست. در نتیجه ناشران مستقل با مشکل عرضه کتاب‌های منتشر شده برای مخاطبین ساکن ایران رو در رو هستند. 
ما در ایران‌وایر با دست‌اندرکاران سومین نمایشگاه کتاب تهران بدون سانسور به شهرها و کشورهای مختلف سفر کرده‌ایم تا با نویسندگان و ناشران شرکت کننده در این رویداد هنری گفت‌وگوهایی داشته باشیم.
در ادامه گفت‌وگوی ایران‌وایر با «فرزاد صیفی‌کاران» مدیر انتشارات روناک را می‌خوانید. این انتشارات در هلند فعالیت می‌کند. از فرزاد صیفی‌کاران در مورد تفاوت این دوره از نمایشگاه با دو دوره قبل پرسیده‌ایم: 
ـ از دید من مهم­ترین تفاوت آن، تداوم است. این نمایشگاه با وجود مشکلات فروانی که با آن روبروست برای سومین بار در سطحی وسیع­تر در حال برگزاری است. مشکلاتی مانند انتقال تعداد زیادی کتاب از کشوری به کشوری دیگر، که تمام ناشران صرفاً در راستای تعهد به امور فرهنگی و مخالفت با سانسور به انجام آن همت گماشته­اند و در واقع می­توان گفت که نمایشگاه کتاب "تهران، بدون سانسور" جایگاه خود را تثبیت کرده و مردم چه در خارج از ایران و چه در داخل  بیشتر با آن آشنا شده­‌اند. این نمایشگاه در دوره­ قبل تنها در 7 شهر برگزار شد، در حالی که امسال در هفده شهر مهم اروپایی و تورنتو و لوس‌­آنجلس برگزار می­شود، ضمن این­که برنامه‌­های فرهنگی متنوعی مانند رونمایی کتاب، تئاتر، شعرخوانی و کتاب­خوانی با حضور نویسندگان و شاعران در خلال نمایشگاه برگزار خواهد شد. ناشران مستقل ایرانی بیشتری در سومین دوره­ این نمایشگاه مشارکت داشته‌اند. آثار نویسندگان و شاعران ایرانی به زبان­های مختلف به غیر از فارسی منتشر م‌ی­شود. برای مثال کتاب "ازازیل" از «شاهین نجفی» با دو زبان (فارسی – فرانسه) و یا کتاب "یعقوب در دام" که نوشته «پیمان یاریان» است به زبان هلندی توسط انتشارات روناک برای اولین بار منتشر می­‌شود. همچنین از مهم­ترین تفاوت­های آن با دوره­های قبل، انتشار پیش شماره مجله "ادبیات و اندیشه بدون سانسور" است که در آن مخاطبان می­توانند بخش­های سانسور شده­‌کتاب‌های منتشر شده در ایران را مطالعه کنند.

دو دوره تا کنون نمایشگاه کتاب بدون سانسور توسط ناشران مستقل برگزار شده است. این رویداد فرهنگی در ایران آیا بازتابی داشته است؟
ـ اگر بازتاب رسانه­‌های آن توسط رسانه­‌های دولتی ایران مد نظرتان است، باید بگویم طبیعتاً هیچ بازتابی نداشته و نخواهد داشت و بعید می‌دانم منظور شما هم رسانه‌های غیر‌مستقل ایران باشد. اما، بازتاب آن در میان مردم بسیار بی­نظیر بوده و شاهد هستیم که مردم درباره­‌ی آن بحث و گفتگو می­‌کنند (مخصوصاً در فضای مجازی) و نیز تشنه­ تهیه­ کتاب‌های بدون سانسوری هستند که در این نمایشگاه ارائه شده است و مدام با سیل سوالاتی از مخاطبان داخل ایران روبرو هستیم که چگونه می‌­توانند کتاب­ها را تهیه کنند. به عقیده شخصی من و با توجه به بازتابی که از تاثیر این نمایشگاه در داخل ایران مشاهده کرده­‌ام و ارتباطی که توانسته میان مخاطب داخل کشور به وجود بیاورد، سطح آگاهی و انتظار عمومی یا حداقل قشر کتاب­خوان را برای دریافت کتاب­های بدون سانسور و ممیزی بالا برده که این کار بزرگی است. همچنین بسیاری از نویسندگان و شاعران شناخته شده ساکن ایران اعتماد کرده‌اند و خواسته‌اند که کتاب­هایشان توسط ناشران برون مرزی بدون سانسور منتشر شود و در نمایشگاه کتاب "تهران، بدون سانسور »عرضه شود.بوده‌اند نویسندگانی که تمایل داشتند کتاب­های منتشر شده‌­شان همزمان با نمایشگاه بین‌­المللی کتاب در تهران، در این نمایشگاه هم برای مخاطبان ایرانی خارج از کشور وجود داشته باشد که متأسفانه به دلیل برخی مسائل و مشکلات برای این دوره محقق نشد، اما در نظر داریم برای دوره­‌های بعد حتما راهی برای انجام این کار پیدا کنیم.

انتشار کتاب در کشور مادر، اولین حق هر نویسنده است که در ایران به دلیل وجود سانسور و استبداد فکری و فرهنگی این امکان از نویسندگان مستقل در چهار دهه گذشته سلب شده است. گمان می‌کنید این نمایشگاه می‌تواند پلی میان مخاطب ساکن ایران و نویسندگان مستقل باشد؟
ـ به یقین بله. همان­طور که پیش­تر اشاره کردم این نمایشگاه پل ارتباطی بسیار خوبی میان مخاطبان ساکن ایران و نویسندگان مستقل به وجود آورده است. بدون شک بعد از گذشت چهار دهه خفقان و استبداد فکری و فرهنگی، مخالبان داخل ایران و نویسندگانِ مستقلِ متعهد خواستار از میان برداشتن این دیوار نجس نم­زده­ سانسور هستند. مخاطب امروز داخل ایران بسیار هوشیار است و با رشد و زندگی در محیطی سانسور زده که از ابتدایی‌ترین مسائل تا بزرگ­ترین آن سانسور و خودسانسوری جاری­ست، راه­های مدنی مقابله و دور زدن آن را بسیار خوب یاد گرفته است و این میان نباید نقش حرکت­های فرهنگی­ای مانند نمایشگاه کتاب "تهران، بدون سانسور" و یا ناشران و مؤلفانی که اقدام به انتشار کتاب الکترونیکی حتی به رایگان برای مخاطب داخل ایران کردند را نادیده گرفت. ناشران و مؤلفانی که از تمامی حقوق خود گذشتند و تمامی این کارها به ایجاد و مقاوم­سازی این پل میان مخاطب ساکن ایران و نویسندگان و ناشران مستقل کمک کرد. وقتی مخاطب داخل ایران، به نشانه اعتراض به کتاب­فروشی­ها می­رود و درخواست کتاب "این سانسور لعنتی » که کار مشترک ایران‌وایر و انتشارات ناکجا در پاریس است را می­کند، چه پل ارتباطی­ای می­تواند از این بهتر باشد؟!

ارسال کتاب‌های منتشر شده به دست مخاطبین ساکن ایران یکی از بزرگ‌ترین مشکلات ناشران مستقل است. چه راه‌کاری‌هایی تا کنون برای ارسال کتاب به ایران داشته‌اید؟
ـ تاکنون متداول­ترین راه­کار، انتشار نسخه­ الکترونیکی کتاب به صورت اختصاصی برای مخاطبین داخل ایران بوده و همان­طور که اشاره کردم هیچ سودی برای ناشران نداشته، اما صرف تعهد اخلاقی و انجام یک عمل اعتراضی اقدام به انتشار نسخه­ الکترونیکی کتاب­ها کرده­اند و در نظر داریم برای دوره سوم هم این کار انجام شود. ناشران و نویسندگان ایرانی خارج را کشور را متأسفانه فقیرترین و مظلوم­ترین قشر ایرانیان
می‌­توانم تصور کنم، زیرا باید از حقوق نداشته‌­شان هم بگذرند. اما در دوره‌­های قبلی تعدادی از کتاب‌­های مختلف که ترجیح می‌­دهم اسمی از آنها برده نشود، توسط دوستان و یا مسافرانی که به ایران رفت و آمد می­کردند به دست مخاطبان داخل ایران رسید.