سانسور نوروزی؛ دهم فروردین، روز خوانندگان و نوازندگان زن

محمد تنگستانی 
سال ۱۳۹۶ مانند سال‌های قبل، هنر و ادبیات ایران با سانسور و خط‌ قرمز‌های زیادی دست به گریبان بود. برخلاف انتظار اغلب هنرمندان، دولت «حسن روحانی» نه تنها فضای هنری را نتوانست بازتر کند بلکه محدودیت‌ها و نارضایتی‌ها را بیش تر از قبل در بین هنرمندان عمومی کرد. با گذشت زمان و تداوم خط ‎های‌ قرمز در چهار دهه گذشته، هنرمندان نسل جوان که در فضای اختناق زده جامعه ایران متولد شده و رشد کرده‌اند، به این دلیل که فضای اجتماعی هنر همیشه با محدودیت روبه‌رو بوده است، به شکلی رعایت این خط ها و سانسور کردن را طبیعت خود و هنر معاصر می‌دانند. عده‌ای به دلیل بسته بودن فضای هنری، به هیچ عنوان به سمت موضوعاتی که در ایران همیشه با سانسور روبه رو بوده است، نمی‌روند و به این موضوعات اصلا فکر هم نمی‌کنند. برخی دیگر به اشتباه بر این باورند که وجود سانسور سبب خلاقیت در هنر می‌شود. دسته سوم هم هنرمندان متعهد به اندیشه آزاد هستند که عملا در هنر و ادبیات رسمی ایران مشروعیت و جایگاهی ندارند و پایگاه هنری آن ها در شبکه‌های اجتماعی و توده مردم است. 
«ایران‌وایر» در سال ۱۳۹۶ حدود ۲۰۰ مصاحبه با موضوع «سانسور» و «خودسانسوری» منتشر کرده که در آن‌ها به آسیب‌شناسی این دو پدیده در حوزه‌های مختلف هنری مانند موسیقی، سینما، ادبیات و نقاشی پرداخته شده است.
پیش از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، جامعه با خودسانسوری‌ها و سانسورهای فرهنگی متعددی نیز رو در رو بوده ‌است؛ یعنی سانسور در جامعه امروز تنها ثمره وجود حکومت جمهوری اسلامی نیست و بخش عظیمی از آن ریشه در فرهنگ و تاریخ گذشته ایران دارد؛ برای نمونه، در تاریخ نقاشی ایرانی بعد از «صفویه»، نگار‌گری که یکی از مهم ترین ژانرهای هنری در ایران بوده است، به موازات و هم‌راستا با شعر و داستان ایرانی قرار می‌گیرد. در ادبیات کلاسیک ایران نیز شاعران بیش تر به صورت زن پرداخته‌اند و پستان، گردن، ران و مابقی اندام زن را یا نادیده گرفته و یا کم تر به آن اشاره کرده‌اند. در نتیجه، حضور زن و اندامش به عنوان یک ابژه، از قرن‌های گذشته تا کنون کم‌رنگ‌ و کم‌رنگ‌تر شده است. نگارگری ایرانی و محوریت غالب صورت زن در گذشت زمان، ناخودآگاه جامعه امروز را آن قدر تحت تاثیر گذاشته است که اغلب زنان ایرانی زیبایی را فقط در صورت خود دنبال می‌کنند. یکی از دلایل افزایش جراحی و عمل های زیبایی صورت در ایران شاید همین نکته فرهنگی باشد. 
برهمین اساس، «ایران‌وایر» پرداختن به سانسور و مبارزه با آن را وظیفه اجتماعی همه ایرانیان می‌داند. در ویژه نامه «سانسور نوروزی» که ویژه تعطیلات نوروزی ۱۳۹۷ است، با تعدادی هنرمند که به نحوی در سال گذشته یا سانسور شده‌اند و یا در راستای مبارزه با سانسور فعالیت کرده‌اند، گفت‌وگو کرده ایم. از آن ها پرسیده ایم در سال ۱۳۹۶ چه چیزهایی را در هنر و زندگی‌ خود سانسور کرده اند و تصمیم دارند در سال ۱۳۹۷ چه خط قرمزهایی را زیر پا بگذارند؟ اغلب هنرمندانی که ساکن ایران هستند، بدون آگاهی از فکر و تصمیم یک‎دیگر، گفتند قصد دارند به مخالفت با «حجاب اجباری» بپردازند و پدیده اجتماعی «دختران خیابان انقلاب» برایشان اهمیت دارد. تعدادی در این ۱۳ گفت‌وگو به وضوح از آزادی حجاب حمایت کردند و مابقی با خودسانسوری و اشاره غیرمستقیم، به این مهم پرداختند.  
ما در «ایران‌وایر» تصمیم گرفته‌ایم در ویژه نامه سانسور نوروزی، هر روز را به نام یکی از این هنرمندان بنامیم.  امروز دهم فروردین ۱۳۹۷ است و روز « خوانندگان و نوازندگان زن» نام دارد.
«ملودی» و «صفورا»، خواهران «صفوی» ۱۳ سال پیش گروه موسیقی « آبجیز» را تاسیس کردند و در سال‌های گذشته به تهیه و عرضه ترانه‌ها و آلبوم‌هایی در سبک « پانک راک» و «رِگِی» پرداخته‌اند. یکی از نکات مهم و با اهمیت آهنگ‌های این گروه موسیقی، اهمیت دادن به خرده‌فرهنگ‌ها و اشاره به نکات اشتباه در تربیت اجتماعی و فرهنگی ایران است. ترانه‌ها و آهنگ‌های ساخته و عرضه شده گروه موسیقی «آبجیز» برای بسیاری، در ژانر هنر متعهد، دور از شعارها و سطحی‌نگری‌های معمول در موسیقی ایران تعریف می‌شوند.  زنان ایرانی در چهار دهه گذشته در حوزه موسیقی سانسور و حذف شده‌اند. با توجه به تعهدی که ملودی و صفورا در آهنگ‌هایشان به دغدغه‌های اجتماعی و زنان دارند، می‌توانند نماینده زنان در حوزه موسیقی ایران باشند. به همین دلیل برای دهم فروردین که به شکل نمادین در «ایران‌وایر» به نام خوانندگان و نوازندگان زن نام‎گذاری شده است، با گروه «آبجیز» گفت‌وگو کرده‌ایم: 

جامعه ایران در سال ۱۳۹۶ دچار چه سانسورهایی بود؟ 
ـ با توجه به این که در بیرون از ایران زندگی می‌کنیم، با آن مشکلاتی که هنرمندان ساکن ایران دست و پنجه نرم می‌کنند، روبه رو نیستیم. در نتیجه، برخورد ما با سانسور شکل دیگری پیدا می‌کند. مشکلات ما بیش تر به موضوعات بین‌المللی، نظیر گرفتن ویزای گروه برای اجرای تور موسیقی در امریکا یا بازگشت بعد از چند سال سکوت به صحنۀ به شدت بازاری واشباع شدهٔ موسیقی مربوط می‌شود؛ مثلا ما برای دریافت ویزای کاری برای گروه در سال ۹۶، به خاطر قانون ممنوعیت ورود اتباع هفت کشور اسلامی به امریکا با مشکل مواجه شدیم. با ما رفتار نادرستی شد چون در مدارک شناسایی‌ ما نام ایران و ایرانی به کرات مطرح شده بود و ویزای ما به همین خاطر رد شد. ما مجبور شدیم دوباره روند تقاضای ویزا را با تمام مخارج سنگین آن از نو انجام دهیم. بالاخره ویزا با تاخیر به دست‎مان رسید و فشارهای روحی و اقتصادی که به ما وارد آمد، کمرشکن بود. با این‌حال، مجبور شدیم در ابراز این ناراحتی و رساندن این خبر به رسانه‌ها، خودمان را تا اندازه‌ای سانسور کنیم تا مبادا دوباره جلوی ورود ما به امریکا گرفته شود. 
جنس سانسور و خودسانسوری‌های ما با نوازندگان و خوانندگان ساکن ایران فرق دارد. به خاطر امکان زندگی و رشد در جامعه آزادی مثل سوئد، هیچ‌وقت مجبور نبوده ایم خودمان را در بیان افکار و هنرمان سانسور کنیم. همین موضوع همراه با تجربه زندگی در دو دنیای متفاوت غرب و ایران موجب شد تا متوجه کمبود‌ها، معضلات و سوء تفاهم‌های فرهنگی بین این دو دنیا بشویم و هم‏زمان اهمیتِ موقعیت‌مان را به‌عنوان دو هنرمند زن ایرانی درک کنیم. از این رو خواسته یا ناخواسته به صدای جدید و متفاوتی برای مردم‌ تبدیل شدیم. مسایلی که به آن اشاره می‌کنیم، بخشی مربوط به موضوعاتی است که مردم در ایران مجبورند برای ابراز آن خود را سانسور کنند. پس ما همیشه سعی کردیم در آثارمان به سوژه‌هایی بپردازیم که هنرمندان موسیقی در ایران به دلیل وجود سانسور امکان بیان آن‌ ها را ندارند. در عین حال، به خاطر زندگی نکردن در آن جامعه و فرهنگ و نیز احتمالِ سوء تفاهم‌های عظیم فرهنگی که می‌تواند ناشی از همین جدا افتادن از آن جامعه باشد، گاهی اوقات در بیان بعضی از حرف‌ها و افکار ملاحظه و تا اندازه‌ای خود را سانسور می‌کنیم. ما هم نسبت به مردم احساس مسوولیت می‌کنیم و هم اصولا نمی‌توان در بیرون از یک جامعه نشست و برای مردم آن نسخه پیچید. 

آیا در سال ۱۳۹۷ هیچ تصمیمی برای رد شدن از خط قرمزها و شکستن تابوها دارید؟
ـ با توجه به شکل کنونی بازار موسیقی و موج عظیم موسیقی تجاری که دنیا را در خود بلعیده است، به این نتیجه رسیده‌ایم که امسال باید بیش از هر موقع نسبت به هنرمان متعهد باقی بمانیم و خود را در نحوه ساخت و اجرای آثارمان سانسور نکنیم. چرا که احساس می‌کنیم این تنوع و شهامت در شکستن تابو‌ها به شدت لازم است.