فریبا چلبی‌یانی؛ سانسور، ادبیات اروتیک را نابود کرده است

محمد تنگستانی 
ضرب‌المثل«زبان سرخ‌ سر سبز می‌دهد برباد» را برخی رعایت بیان و نکته‌سنجی می‌دانند وعده‌ای آن را محافظه‌کاری و خودسانسوری تعریف می‌کنند. در پروژه جدیدی که ما برای شما تهیه‌کرده‌ایم قرار است به «خودسانسوری» بپردازیم. در این پروژه سه سؤال مشترک از تمام مصاحبه‌شونده‌ها پرسیده می‌شود و در بین پاسخ آنها اگر پرسشی بود مطرح می‌کنیم. نیت ما در این پروژه و مجموعه مصاحبه‌هایی که قرار است منتشر بشود، به چالش کشیدن مصاحبه‌شونده‌ها نیست. ما تعریف آنها از خودسانسوری را به شما انعکاس می‌دهیم و اگر تمایل داشته باشند یک نمونه از خودسانسوری زندگی فردی و یا اجتماعی‌شان را با شما به اشتراک می‌گذاریم و درصورتی‌که تمایل به این کار نداشته باشند برای شما خواهیم نوشت. در این پروژه مصاحبه‌شونده‌ها را برخلاف کارهایی که تاکنون برای شما منتشر کرده‌ایم، معرفی نمی‌کنیم و علتش  برابر بودن افراد یک جامعه در مقوله خودسانسوری، در این پروژه است. شما نیز می‌توانید در پروژه خودسانسوری شرکت کنید و مصادیقی از خودسانسوری در فعالیت‌های ادبی-هنری، دوران تحصیل و یا زندگی شخصی خود را به نشانی اینستاگرام ما ارسال کنید. چهل‌وپنجمین‌مین نفری که با او گفت‌وگو کرده‌ایم «فریبا چلبی‌یانی» است. خانم چلبی‌یانی در تعریف خودسانسوری می‌گوید: « خودسانسوری  یا (self censor) عبارتست از هر آنچه که از بیان ویا انتشار آن فکر می‌کنیم دچار مشکل می‌شویم و از روند واشاعه آن می‌هراسیم وجلوگیری می‌کنیم. در خودسانسوری عوامل زیادی دخیل‌اند. از جمله سانسورهایی که توسط دولت ، سازمان‌ها و موسسات حکومتی بر فرد تحمیل می‌شود و دیگر خودسانسوری که برگرفته ازتابوها، ارزش‌ها و فرهنگ‌های هر جامعه است که بر ناخود‌آگاه جمعی هر فرد تاثیر می‌گذارد.

خود‌سانسوری را یک بداخلاقی فرهنگی تعریف می‌کنید یا محافظه‌کاری؟
ـ در مورد خودسانسوری نمی‌شود صریح گفت که یک بداخلاقی فرهنگی است و یا ملاحظه کاری. اگرمنظور در رابطه با سانسور دولتی باشد بله با خود‌سانسوری به نوعی متهم به محافظه‌کاری هستیم. ولی در مورد خودسانسورهای فرهنگی و هنجارهای جامعه مشکل ریشه‌دارتر ازاین‌هاست و بایستی نگرش و نظرگاه جمعی جامعه توسط فرهیختگان ادبیات و هنر آن جامعه تغییر کند تا به مرور زمان تابوها شکسته شود و مفهوم اساسی خود را از دست بدهند تا باعث خودسانسوری هر فردی نشود و یا کاهش یابد.

برخی بر این باور هستند که سانسور، سبب خلاقیت می‌شود، شما به این گفته باور دارید؟
ـ این موضوع بیشتر از طرف افرادی که معتقدبه چاپ آثار ادبی وسینمایی با رعایت خط قرمزها هستند، بازگو می‌شود. اگر از این منظر به آن نگاه کنیم که نویسنده، شاعر و یا منتقد ادبی و هر هنرمند دیگری با توجه به معضل سانسور بتواند اثرش را به صورت نمادین به جامعه عرضه کند یعنی آنچه را که می‌خواهد؛ خلق کند و درنگاهی سمبلیستی آنرا شکل بدهد که به این شکل شاید ازهزاران اثر یکی موفق شود و خلاقیتی هم به چشم بخورد ولی در کل آثار ادبی به باور من سانسور جلوی خلاقیت را می‌گیرد. عدم خلاقیت را در سینما و ادبیات ملموس است. در دهه‌های گذشته محدودیت‌های فکری وخط قرمزها چه بر سر آثار وصحنه‌ها که نیاورده‌اند. سانسور به کلیشه‌ای شدن و کپی کردن آثار یکدیگر کمک کرده‌ است.

پیش فرض ما این است که جامعه ایران جامعه‌ای خودسانسور است. گمان می‌کنید که این خود‌سانسوری ریشه در فرهنگ ایران دارد یا تاریخ و اتفاقات سیاسی؟
ـ هر دو مورد ریشه و تاثیر بسزایی در خودسانسوری یک هنرمند دارند.

در ایران آثار نوشته شده برای انتشار باید از فیلتر اداره سانسور در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بگذرند. سانسور و پیش از آن خوسانسوری در دهه‌ها گذشته چه مولفه‌هایی از ادبیات ایران را حذف کرده است؟
ـ سانسور و خودسانسوری از ترس  عواقب امنیتی و قضایی مولفه‌هایی پرداختن به موضوعات سیاسی، تاریخ واقعی و فرهنگ اجتماعی و خلق آثار اروتیک را مختل و تا حدی از بین برده است. به طوری‌که وقتی رمان‌های تاریخی و سیاسی را می‌خوانم سعی می‌کنم با تامل و تحقیق آن سال‌ها خوانشم را جلو ببرم چرا که دیده‌ام آثاری را که نویسنده‌اش از هر جهت دستش برای نوشتن یک برهه تاریخی  باز بوده ولی یک جای کار می‌لنگد. در دهه‌های گذشته آثاری با موضوعات اروتیک نوشته، چاپ و خوانده نشده است. به هرحال آثار اروتیک بخش قابل اهمیتی از ادبیات محسوب می‌شوند که در ایران کلا به آن پرداخته نشده است. حضور سانسور، ادبیات اروتیک را نابود کرده است.

قاعدتا تاکنون خود‌سانسوری داشته‌اید. تمایل دارید یک نمونه از خودسانسوری‌هایی که داشته‌اید را هم‌رسانی کنید؟
ـ بله اوایل داستان نویسی‌ام را خوب به خاطر دارم که سعی می‌کردم داستان‌های پاستوریزه و تمیز بنویسم و این در من ناخودآگاه صورت می‌گرفت. با اینکه در صدد انتشار داستان‌های اولیه‌ام نبودام. ولی حس می‌کردم داستان‌هایم چیزی کم دارد. هویت ندارند و اولین مبارزه با خودسانسوری را از خودم و نوشته‌هایم شروع کرده و روز به روز ادامه می‌دهم. به نظر من، در کل اگر خودسانسوری فرهنگی در جامعه تنزل پیدا کند طبیعتا در قبال خود سانسوری‌های دیگر نیز می‌توان راه های مقابله را پیدا کرد.