تاریخ ایران و جهان به زندگی و سرنوشت چهرهها گره خورده است؛ هر یک خشتی گذاشتهاند تا سقفی پدیدار شود؛ خشتهایی که گاه به قیمت زندگی و جانشان تمامشده است. در این معماری عظیم، زنان و مردان بسیاری نقش آفریدهاند. از سوی دیگر، در تاریخ جهان بسیاری از زنان و مردان دیگر به دلیل استعداد شگرف آنها برای تخریب و نابودی ساختههای دیگران، «تأثیرگذار» نامگرفتهاند.
زنان ایرانی نویسنده، برگهای بسیاری از کتاب تاریخ 200 سال اخیر ما بودهاند؛ چه به دلیل تأثیر مثبت بسیاری از آنها در افزایش آگاهی عمومی، کاهش تبعیض علیه زنان، ارتقای سواد و موقعیت اجتماعیشان، مقابله با فشارهای مذهبی، مشارکت در پروژههای علمی، سیاست ورزی، موسیقی، سینما و چه به دلیل تأثیر بعضی از آنها در تشویق به خشونت، گسترش جهل و جزماندیشی و سوءاستفاده از قدرت مالی و اقتصادی در جهت منافع خود.
مجموعه «زنان تأثیرگذار» «ایران وایر» یک مقدمه است. افرادی که نامشان در این فهرست آمده، نماینده برخی اقشار جامعه هستند که هرروز در ایران و کشورهای دیگر بر زندگی خانواده و اجتماع خود تأثیر میگذارند. بدیهی است همانطور که اشاره کردیم، همه فعالیتها و یا تمام افراد حاضر در این مجموعه، مورد تأیید «ایران وایر» نیستند اما تأثیرگذاری هیچیک از افراد این لیست را نمیشود کتمان کرد.
این لیست، اولین سری سلسله بیوگرافیهای زنان تأثیرگذار ایران است که بهمرور تکمیل میشود. از مخاطبان «ایران وایر» درخواست دارمی تا پیشنهادات خویش را برای غنای این مجموعه با ما در میان بگذارند.
-------------------------
فاطمه سودآور فرمانفرماییان، زنی با سودای فرهنگ
زهره ذوالقدر، شهروند خبرنگار
«فاطمه سودآور فرمانفرماییان» اگر تنها بر ادامه میراث خانواده مادری و پدری خود هم بسنده کرده بود، کافی بود تا او را به عنوان یکی از زنان تاثیرگذار ایرانی بدانیم. اما او فراتر از القاب خانوادگی و اجدادی خود، نه تنها به عنوان پژوهش گر فرهنگی، که با بنیان گذاری «بورسیه ایران شناسی و مطالعات ایران» در بنیاد خانوادگی که سرپرستی آن را برعهده دارد، به ده ها پژوهش گر مستعد و فعال ایرانی این فرصت را داده است تا با فراغت بال بیش تری به مطالعه بپردازند.
کمکی که او و «بنیاد یادبود سودآور» به انتشار « دانش نامه ایرانیکا» کرد، زمینه انتشار گسترده این اثر ارزشمند ایرانی را فراهم کرده است. او زنی پژوهش گر و خیر است که سودایی جز کمک به فرهنگ ایران ندارد.
فاطمه سودآور فرمانفرماییان در سال 1319، یک سال پیش از آن که دامنه جنگ جهانی دوم به ایران برسد، در تهران به دنیا آمد. او حاصل وصلت میان خاندان بزرگ حاج «حسین آقا ملک» و خاندان تاجر و سرمایه دار «سودآور» بود که اصالت شان به کاشانی های مهاجر به عشق آباد می رسید.
مادرش، «عزت الملک ملک»، بزرگ ترین دختر و وارث حاج حسین ملک تاجر و مجموعه دار شناخته شده ایرانی بود. خاندان ملک جدا از تاثیری که در عرصه اقتصادی ایران دارند، در حوزه فرهنگی هم نامی بلند در تاریخ ایران هستند. جد بزرگ این خانواده، «آقامهدی تبریزی»، پدر بزرگ حاج حسین آقا ملک، از سرهنگان سپاه ایران در جنگهای ایران و روس بود که به روزگار ولایتعهدی ناصرالدین شاه قاجار و استقرار او در تبریز، به «میرزا تقیخان امیرنظام» (امیرکبیر بعدی) نزدیک شد. او به هنگام مرگ محمد شاه قاجار، میرزا تقیخان را هم به لحاظ مالی و هم به لحاظ نظامی یاری داد تا ولیعهد را به سلامت به تهران بیاورد و بر تخت سلطنت بنشاند. از اینجا بود که به لقب «ملکالتجاری» مفتخر شد و ستاره اقبالش درخشیدن گرفت. نام خانوادگی این خاندان برگرفته از همین لقب است.
فرزند او، «محمدکاظم ملکالتجار» که لقب و ثروت پدر را به ارث برده بود، از تجار و ملاکان بزرگ عصر ناصری شد و این ارثیه را به «حسین»، پسر بزرگ ترش سپرد تا او یکی از بزرگ ترین مجموعه های اقتصادی را بنیان گذاری کند.
حسین ملک که به دلیل علاقه اش به «آستان قدس رضوی»، در مشهد ساکن شده بود، یکی از بزرگ ترین صاحبان زمین در این شهر بعد از این آستان به شمار می رفت. او در کنار اداره این املاک و اموال، تصمیم به گردآوری یکی از بزرگ ترین مجموعه های نسخه های خطی و اسناد بدون قیمت تاریخی گرفت؛ مجموعه ای که در آیندۀ دختر بزرگ تر و نوه اش «فاطمه» تاثیر بسیار زیادی گذاشت.
«ملک»، دختر بزرگ او که حاصل ازدواجش با «نوابه قدسيه»، دختر متولی موروثی مسجد «گوهرشاد» بود، از همان زمان کودکی با گردآوری و حفاظت از این نسخه های خطی آشنا و از سوی پدر به عنوان معتمد نگه داری این اسناد انتخاب شد. او در سن 26 سالگی با «صمد(فریدون) سودآور» ازدواج کرد که جوانی تحصیل کرده و تجارت پیشه بود. صمد سودآور از خانواده های کاشانی تباری بود که به عشق آباد رفته بودند و با فامیل کاشانسکی فعالیت می کردند و بعد به ایران آمده و به فامیل سودآور مشهور شدند.
او بنا بر نامه ای که «نصرالله صبا» (مختارالملک) در 29 اسفند 1312(ه.ش) به تقیزاده نوشته بود، در «بانک ملی» کار می کرد: «آقای سودآور که در گذشته به اسم کاشانسکی معروف بوده، دو پسر دارد که هر دو در بانک ملّی کار میکنند. برادر بزرگ صمدخان بهواسطه نداشتن اجازه معافی دایمی از خدمت نظام وظیفه، نمیتواند به خارجه برود. برادر کوچک احمدخان که دوره خدمت نظام وظیفه را به آخر رسانده، در برلین و تهران هم حضور محترم رسیده است، ماهی یک صد تومان حقوق دارد. آقای "هژیر" اظهار میدارند که در این مدت هیچگاه لغزش و فتوری از ایشان مشاهده ننموده و از مشارالیه رضایت دارند و تصور میرود قابل اعتماد و اطمینان باشند.»
صمدسودآور به همراه برادرش شرکت «مریخ» را تأسیس کردند که خیلی زود توانست امتیاز انحصاری واردات «مرسدس بنز» و «بنز خاور» را به دست بیاورد. ازدواج او با دختر حاج حسین آقای ملک راه ورود او را به خاندان های درجه یک ایرانی باز کرد. خانه فریدون سودآور در خیابان «حقوقی با آرم شرکت بنز تا چند سال پیش باقی مانده بود؛ خانه ای که فاطمه به عنوان دختر بزرگ خانواده در آن متولد شد. او برخلاف سنت خانوادگی که به دنبال تجارت رفته اند، با توجه به تماس مداوم با آرشیو بزرگ و ارزشمند پدربزرگش، به حوزه علوم انسانی روی آورد و در این حوزه مطالعات خود را آغاز کرد. تاریخ ایران مهم ترین حوزه ای بود که فاطمه سودآور به آن گرایش داشت و مطالعات خود را در آن زمینه متمرکز کرد.
اما مجموعه موقوفات ملک تنها جایی نبود که فاطمه در کنارش مطالعات ایران شناسی خود را ادامه داد. او به عنوان یکی از اعضای خانواده سودآور، به عنوان هیات امنای بنیاد یادبود سودآور در آمد. این بنیاد که توسط پدرش بنیان گذاشته شده بود، بنیادی علمی و خیریه بود که بر حمایت از پژوهش های ایران شناسی و انتشار آن ها تمرکز داشت. فاطمه به عنوان یکی از مهم ترین اعضای این بنیاد، تلاش زیادی برای پا گرفتن آن کرد.
او در جوانی با «عبدالعلی فرمانفرماییان»، کوچک ترین فرزند «عبدالحسین خان فرمانفرما» ازدواج کرد و از این طریق نیز میان خاندان حاج حسین ملک و سودآور و خاندان بزرگ فرمانفرما که از شاهزادگان قاجار نسل «عباس میرزا» بودند و یکی از بانفوذترین خاندان های ایرانی در دوره معاصر به شمار می رفتند، رابطه خانوادگی ایجاد کرد.
دکتر «عبدالعلی فرمانفرماییان»، فرزند مشترک فرمانفرما و «بتول» خانم و برادر تنی «مریم فیروز» بود. مریم فیروز که فاصله سنی زیادی با کوچک ترین برادرش داشت، او را به عنوان پسر خودش می دانست. عبدالعلی فرمانفرماییان که هشت ساله بود، پدرش را از دست داد. او تحصیل کرده «آکسفورد» در رشته کسب و کار بود و در تاسیس «اتاق صنایع» وزارت بازرگانی مشارکت داشت و به عنوان معاون این اتاق فعالیت می کرد. هم چنین در سال 1337 شرکت «نفت پارس» را به عنوان نخستین شرکت نفت خصوصی با سرمایه خصوصی راه انداخت. این شرکت با سرمایه خانواده فرمانفرماییان بنیان گذاشته شد و همسر و فرزندش را هم شریک این شرکت کرد.
فاطمه سودآور که نام فرمانفرماییان را در کنار فامیل خود نشانده بود، خیلی زود همسرش را از دست داد. سال 50 یکی از بدترین سال ها برای فاطمه بود. او در این سال ابتدا همسرش عبدالعلی را در سانحه ای در شمشک از دست داد. عبدالعلی فرمانفرماییان که برای اسکی به شمشک رفته بود، از پیست پرتاب شد و در اثر این حادثه درگذشت. هنوز چندماهی از دست دادن همسر نگشته بود که حاج حسین ملک، پدر بزرگ فاطمه نیز فوت کرد و سرپرستی موقوفات بزرگ و گسترده اش را به «عزت»، دختر بزرگش و مادر فاطمه سپرد.
فاطمه سودآور بعد از فوت همسر، با حفظ نام خانوادگی او در کنار نام خانوادگی خود، جدا از نگه داری از یادگار ازدواجش، «سلمان فرمانفرماییان»، بیش تر وقت خود را صرف پژوهش کرد. مقالات علمی او در مجلات علمی و بولتن های مربوط به ایران شناسی و تاریخ منتشر شده اند. او مجموعه داستانی که عبدالعلی فرمانفرماییان از زندگی خود نوشته بود را با عنوان «سابقه» گردآوری و منتشر کرد.
فاطمه سودآور یکی از شناخته شده ترین پژوهش گران ایرانی است که به صورت آزاد فعالیت و آثار خود را به زبان های فارسی، انگلیسی، آلمانی و فرانسه منتشر می کند. از مقالات او می توان به مقاله «هفت قلم آرایش» اشاره کرد که در سال 2000 در مجله «مطالعات ایرانی» منتشر شد و مقاله «توسعه اقتصادی و مسایل زیست محیطی در ایران» که در مجله اقتصادی انتشار یافت.
اما شاید اهمیت کارهای فاطمه آن جایی بود که در بنیاد سودآور، بورسیه ای را به عنوان بورسیه ایران شناسی و مطالعات ایران پایه گذاری کرد. بورسیه ایران شناسی بنیاد سودآور یکی از مهم ترین بورسیه هایی است که به پژوهش گران ایرانی مستعد داده می شود تا در بهترین دانشگاه های جهان مطالعات خود را ادامه دهند. این بورسیه شامل کمک هزینه کارشناسی ارشد و دکترای دانشجویان مستعدی است که انتخاب می شوند تا در دانشگاه های معتبری چون آکسفورد به ادامه تحصیل و فعالیت علمی بپردازند. این بورسیه هم چنین کمک هایی به حفاری های باستان شناسی در ایران و کمک هزینه نمایشگاه های هنری و اشاعه موسیقی می کند. بنیاد سودآور با پیشنهاد فاطمه و موافقت دکتر «احسان یارشاطر»، کمک هزینه ای به بنیاد دانش نامه ایرانیکا کرده و به عنوان یکی از حامیان اصلی این دانش نامه درآمده است.
تا کنون با همراهی بنیاد سودآور و شخص فاطمه سودآور فرمانفرماییان، آثاری چون شش جلد کتاب «ایده ایرانی» به پژوهش «سوسن بابایی» و کتاب «مجموعه حیات وحش ایران» نوشته «اسکندر فیروز» منتشر شده است.
بنیاد سودآور هم چنین با سرپرستی فاطمه سودآور، بنیادی را در تهران به عنوان «موسسه دانش گستر سودآور» تاسیس کرده است که به سرپرستی «کامران فانی»، دومین دانش نامه بزرگ عمومی ایران را بعد از «دایره المعارف مصاحب» منتشر کرده است.
فاطمه سودآور فرمانفرماییان یکی از شناخته شده ترین پژوهش گران ایران در سطح بین المللی است که در طول زندگی خود تلاش کرده است از میراث فرهنگی ایران و میراث اندیشه ای این سرزمین حفاظت کند و ثروت خانوادگی خود را صرف کمک به پژوهش های ایران شناسی کرده است.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر