جنگ مجازی ایران و عربستان در بیلبوردها

تهران- رستم فروزش، شهروند خبرنگار

«فاجعه منا نباید فراموش شود.» این جمله‌ای است که این روزها در ایران هر جایی برویی، در کنار بخش‌هایی از پیامی که رهبر ایران ۱۶ شهریور منتشر کرد، در بیلبوردهای بزرگ شهری و حاشیه برخی سایت‌ها و روزنامه‌ها به چشم می‌خورد.

این جمله نشان از آغاز مراسم حج هم دارد و یادآور نزدیک‌ شدن به یکی از بزرگ ترین فاجعه‌های انسانی است که در سال ۱۳۹۴ در حاشیه مراسم مذهبی حج رخ داد. حادثه‌ای که ۴۶۴ نفر از نزدیک به ۲۴۳۱ کشته آن زائران ایرانی بودند؛ حادثه‌ای که جرقه اصلی اختلافی است که میان حکومت ایران و عربستان در یک سال گذشته بالا گرفته و علاوه بر قطع کامل روابط میان دو کشور، در حال تبدیل به جنگ سرد و یارکشی منطقه‌ای و جهانی شده است. شعارهای عربستان ستیز و تبلیغات در مورد جنگ‌طلب بودن عرب‌ها و پشتیبانی‌ آن ها از گروه‌های تکفیری و تروریستی مانند «القاعده» و «داعش» این روزها بسیار به گوش می رسند.

این جنگ حالا در آستانه یک سالگی فاجعه منا، با پیام تند رهبر ایران وارد مرحله‌ای تازه شده و دست‎آویزی است برای تبلیغات وسیع علیه عربستان که این روزها به دنبال تضعیف موقعیت ایران در منطقه خاورمیانه است. رهبر ایران در پیام خود، عربستان را کشوری جنگ طلب و فاقد صلاحیت برای برپایی حج دانسته است.

در یک سال گذشته بارها از طریق سخنرانی ها و انتشار مقاله‌های تند و روی بیلبوردهای شهری به این فاجعه پرداخته شده و از بازماندگان کشته شدگان در این حادثه در برنامه‌های تلویزیونی دعوت شده است. اما  به نظر می‌رسد که تندروهای وابسته به رهبر ایران و در راس آن‌ها، مدیران صداوسیمای جمهوری اسلامی هم زمان با نزدیک شدن به زمان سالگرد این فاجعه، برنامه وسیعی برای یادآوری آن تدارک دیده اند. نکته جالب این است که درست چند ساعت بعد از انتشار پیام رهبر ایران، بیلبوردهایی با مضمون گفته های وی در سطح تهران نصب شد.

قرار است این یادآوری، به راهپیمایی‌هایی که در حاشیه نمازجمعه برگزار می شود و بیلبوردهای خیابانی و نمایش مستندهایی از آن حادثه محدود نشود. به تازگی برنامه طنز و پربیننده «خندوانه» نیز  از زبان «جناب‌خان»، عروسک این مجموعه به آن پرداخته است.

روز چهارشنبه ۱۷ شهریور خندوانه به موضوع افرادی که عزیزی را از دست داده اند، اختصاص داشت. زمان برنامه کمی زودتر از سایر برنامه‌ها در حالی به اتمام رسید که به جای تیتراژ پایانی، فضای خارج از استودیو خندوانه را نشان دادند که در آن جناب خان در کنار چرخ لبو خود می‌خواست به دختر بچه‌ای پنج یا شش ساله هدیه‌ای بدهد. این دختر بچه‌ به گفته او، پدر و مادرش را در حادثه منا از دست داده بود. جناب خان در بخشی از صحبت‌های خود با تاکید بر سن کم این دختر بچه تاکید کرد:«آخر چرا باید این آدم‌ها کشته شوند؟ کی قرار است پاسخ سوال‌های این دختر را بدهد؟»

در کنار این، هشتگی نیز از سوی تندروها با عنوان «کمپین #منا_را_فراموش_نمی_کنیم » ایجاد شده است که در آن با تصاویر و پوسترهایی که برای سالگرد این ماجرا ساخته شده، صحبت‌های رهبر ایران را درباره این ماجرا منتشر ‌کرده اند.

در فضای مجازی فارسی نیز این ماجرا داغ شده است و مقامات ایرانی نظرشان را منتشر می‌کنند. شاید مهم ترین دلیل مطرح شدن دوباره این فاجعه در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، اظهار نظر برخی مقامات عربستان، از جمله وزیر امورخارجه این کشور و «مفتی اعظم» بود که ایرانی‌ها را غیرمسلمان دانسته بودند.

«محمدجواد ظریف»، وزیر امورخارجه ایران یکی از کسانی بود که در پاسخ به این نظر، توییت کرده بود: «براساس اسلامی که شما نشان می‌دهید، ما مسلمان نیستیم.»

اما در این میان، توییت حسن روحانی، رییس جمهوری ایران نشان از نوع نگاه متفاوت دولت و حکومت ایران داشت. روحانی در این توییت تایید کرده بود ایران بعد از حادثه منا، عربستان را تحت فشار سیاسی و حقوقی قرار داده اما عده‌ای نادان و احساساتی داخلی بازی را به نفع آن‌ها تغییر دادند.

این اظهار نظر رییس جمهوری ایران که تا چند ماه دیگر دوره ‌اش به پایان می‌رسد، بیش تر از آن که انتقاد از عربستان باشد، خطاب به تندروهایی بود که با سکوت ناشی از رضایت رهبر ایران، به سفارت عربستان حمله کردند و ایران را در مقابل مقامات تندرو عربستان قرار دادند.

با این همه، نظر اکثریت مردم ایران با یادآوری فاجعه منا متفاوت است. با آن که بخشی از جامعه سنتی با عدم حضور ایرانی‌ها در حج موافق نبودند اما اکثریت جامعه با تصمیم دولت ایران موافق هستند و معتقدند وقتی میزان فقرا در داخل ایران زیاد است، نباید هر ساله میلیاردها تومان هزینه‌ سفری شود که به صورت مستقیم به جیب عرب‌ها می‌رود. بیش تر ایرانی‌ها- حتی خانواده‌های قربانیان- گناه این ماجرا را مستقیم به عربستان نسبت نمی دهند اما معتقدند عربستان باید غرامت ایران را بپردازد. آن‌ها آن چه را که حرکت‌های خصمانه علیه ایران توصیف می کنند، فرار رو به جلوی عربستان از قبول مسوولیت کشته شدن این تعداد حاجی و عدم پرداخت غرامت می‌دانند.

  دوم مهرماه سال ۹۴ برابر ۱۰ ذی‌حجه که در تقویم اسلامی، عید قربان به شمار می رود، خبرهایی از ازدحام و زیر دست و پا ماندن گروهی از حاجیان در یکی از مراسم مربوط به حج منتشر شد که هر ساعت گسترده‌ تر می شد.

گفته ‌شد هزاران حاجی که برای «رمی جمرات» (آیین سنگ زدن به نماد شیطان) می‌رفتند، در تقاطع دو خیابان ۲۰۴ و ۲۳۲ منطقه منا گیر کردند و بسته بودن خیابان‌های اطراف، گرم بودن هوا، کمبود آب و هجوم افراد برای فرار از این منطقه باعث خفگی و مرگ بخشی از این زائران در ساعت‌های نخستین بعد فاجعه و در روزهای بعدی شد. این نهمین و البته گسترده‌ترین حادثه‌ای بود که در ۲۵ سال گذشته در جریان حج رخ داده بود.

بنا به ادعای مقام‌های ایرانی، عربستان با به وجود آوردن فضای امنیتی و ممانعت از ورود گروه‌های امدادی سایر کشورها، بر تعداد قربانیان افزود. از آن جا که ایران بیش ترین تعداد کشته را در این ماجرا داشت، تلاش کرد با وجود تندروی‌هایی که در داخل وجود داشت، برای انتقال کشته‌شدگان این فاجعه و کمک به پیدا شدن مفقودان با عربستان کنار بیاید. با توجه به حادثه سقوط جرثقیل در خانه خدا که در آن جا نیز جمعی ایرانی کشته شدند، صحبت‌های اولیه بر پرداخت غرامت به بازماندگان توسط عربستان در جریان بود. حتی رهبر ایران نیز که سه روز را بعد از این ماجرا عزای عمومی اعلام کرده بود، تنها از عربستان خواست تا مسوولیت خود را در برابر این اهمال بپذیرد.

اما اتقافاتی که در ماه‌های بعدی افتاد، به ویژه حمله گروهی از تندروهای ایرانی به سفارت عربستان در تهران بعد از اعدام روحانی شیعه عربستان، ورق مذاکرات را تغییر داد و به قطع روابط ایران و عربستان و متوقف شدن حج در سال جاری برای ایرانی‌ها منجر شد.

چند ماه بعد از این فاجعه، رهبر ایران تغییر ادبیات داد و عربستان را «خبیث» نامید. عربستان نیز ایرانی‌ها را مقصر حادثه منا دانست و از دادن غرامت سر باز زدند. این کشور بعد از مذاکرات ایران و قدرت‌های جهانی، به دنبال بهانه‌ای برای تحت فشار ایران بود.