شکست پشت شکست در طرح‌های تفکیک زباله

زهره خسروانی، شهروند خبرنگار

ایجاد دکه های دریافت زباله خشک در محله‌ها، نصب سطل‌های زباله آبی رنگ، استفاده از سطل‌های چندگانه برای تفکیک زباله‌های مختلف و... تنها بخشی از طرح‌هایی است که در حدود 15 سال اخیر برای بازیافت در تهران اجرا شده اما همه آن ها یکی پس از دیگری شکست خورده و کنار گذاشته شده اند.

موضوع جمع آوری زباله، تفکیک آن ها و استفاده بهینه از این طلای سیاه یکی از چالش های اساسی شهرداری تهران برای سال ها بوده است. مدیریت شهری پایتخت هر ساله برای حل این مساله بسيار مهم، طرح ها و برنامه ریزی های مختلفی داشته است که در صورت موفقیت، می توانستند علاوه بر حل بسیاری از مسایل زیست محیطی، نه تنها به کاهش هزینه های شهرداری تهران منجر شوند بلکه درآمدزایی چشم گیری برای شهر داشته باشند.

در چند سال اخير شهرداری تهران که بیش ترین تولید زباله را در سطح کشور دارد، فعاليت های خود را در این زمینه با صرف هزینه های بالا و در طرح های مختلفی آغاز کرده است اما هربار یکی پس از دیگری شکست خورده اند؛ مانند تفکیک زباله که همه گیر نشد و عملا روی زمین ماند.

این در حالی است که بر اساس قانونی که در سال ۱۳۸۳ در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید، باید تا سال ۱۳۹۰ همه زباله ها در کشور در مبداء تفکیک شده و به ایستگاه های بازیافت فرستاده می شدند. اما با گذشت پنج سال از موعد این مصوبه، هنوز این قانون با وجود صراحت در مفاد قانونی، به طور کامل اجرایی نشده است.

 در حالی که شهرداری تهران دلیل این مساله را همکاری نکردن مردم اعلام می کند اما فراگیر شدن انجام تفکیک زباله در بین مردم، پیش از آموزش و فرهنگ سازی، نیاز به سرمایه گذاری های زیرساختی و اقداماتی تاثیرگذار و عملی از سوی مدیریت شهری دارد. اجرای طرح های مختلفی چون طرح گرفتن زباله خشک و دریافت کیسه زباله در سال های گذشته و یا طرح نصب سطل های رنگی ویژه تفکیک زباله های خشک و تر تاکنون هیچ کدام اثرگذاری کافی نداشته اند و هم چنان زباله های تهران به صورت تفکیک نشده در منطقه کهریزک و در زیرزمین دفن می شوند؛ روشی سنتی که علاوه بر هزینه بسیار بالای جمع آوری و دفن زباله از سطح شهر بزرگی مثل تهران، مشکلات زیست محیطی به دلیل وجود شیرابه های زباله های دفن شده ایجاد می کنند.

بر اساس آمارهای ارایه شده، در پایتخت ایران روزانه هشت هزار تن زباله تولید می‌شود که با احتساب جمعیت، سرانه تولید زباله برای هر فرد تقریباً 820 گرم است. تولید روزانه زباله در تهران 5/2 تا سه برابر بیش‌تر از برخی کلان‌شهرهایی است که از نظر جمعیت و بافت تا حدود زیادی به این شهر نزدیک هستند.

به گفته رییس کمیته محیط زیست شورای شهر تهران، شهرداری روزانه 10 میلیارد ریال برای جمع‌آوری، تفکیک، پردازش و دفع زباله هزینه می‌کند که این رقم در سال به حدود چهار هزار میلیارد ریال می‌رسد.

به گفته کارشناسان، مهم‌ترین بخش‌ مدیریت پسماند برای کاهش هزینه‌های سرسام‌آور جمع‌آوری زباله‌ها و کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی ناشی از حضور زباله جمع‌کن‌ها در سطح شهر، اجرای دقیق و منظم تفکیک زباله در مبدأ است. اما شهرداری تهران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین کلان‌شهر‌های کشور در این مورد کارنامه موفقی نداشته است. کار تفکیک زبأله از مبدأ تنها برای کم تر از 10 درصد زباله‌های تولیدی این ‌شهر انجام می‌شود.

حالا آن طور که شواهد نشان می دهند، طرح تفکیک زباله از مبداء همانند برخی از طرح های دیگر شهرداری تهران امروزه با شکست مواجه شده است. گفته می شود همکاری نکردن شهرداری و شهروندان با یک دیگر احتمالا دلیل اصلی این شکست است؛ مشکلی که شاید بتوان به کمک سازمان های مردم نهاد ((NGO  آن را حل کرد.

در چند سال اخير و با حضور پررنگ گروه های مردمی حامی محيط زيست در جامعه، بسيار بيش تر از گذشته به مسایل زیست محیطی اهمیت داده می شود و شاهد موج مثبتی از طرف مردم در خصوص حفظ محیط زیست و آموزش های لازم به نسل های جدید در این خصوص هستیم؛ اتفاقی اميدواركننده كه کمک خواهد کرد در آينده‌ای نزدیک همه شهروندان در این راه دلسوزانه‌تر عمل کنند. این موضوعی است که به شهرداری ها کمک خواهد کرد تا پس از ایجاد زیرساخت ها و امکانات لازم، طرح های تفکیک زباله را با همکاری خود مردم عملیاتی کنند.

در نهایت، آخرین راهکاری که به نظر می‌رسد در این عرصه پر از شکست اجرا شده و به نسبت موفقیت آمیز عمل ‌کرده اما غم انگیز و دردناک است، جمع آوری زباله های خشک توسط زباله‌گردهای کم سن و سالی است که برای پیمان کاران طرف قرارداد شهرداری کار می‌کنند.

کار این افراد، گشتن شبانه روزی و بررسی ده‌ها سطل زباله در کوچه و خیابان های شهر و زیر و رو کردن محتویات سطل ها است تا هر آن چیزی که قابل بازیافت است را جمع کنند و در گونی روی دوش خود بیاندازند و به صاحب کارشان تحویل بدهند؛ کاری طاقت فرسا و خطرناک برای سلامتی آن ها تا در نهایت در هر روز مبلغی کم تر از 10 هزار تومان نصیب‎شان می کند.